رقیه رضایی
اواسط آذر‌ماه امسال بود که رسانه‌های ایران از برگشت خوردن محموله فلفل صادراتی ایران به روسیه خبر دادند. طولی نکشید که هند هم کیوی‌های ایران را پس فرستاد. حالا ازبکستان و ترکمنستان هم سیب‌زمینی‌های تولید ایران را مرجوع کرده‌اند.
مقامات و فعالان حوزه تولید و فروش محصولات کشاورزی می‌گویند که کار، کار چینی‌هاست و به‌خاطر کیفیت نامناسب و غیراستاندارد بودن سموم وارداتی از چین، این محموله‌ها برگشت خورده و چون تمام محصولات کشاورزی ایران «زیر سوال رفته»، ناچارا در داخل کشور مصرف خواهد شد. با این‌حال، کارشناسان می‌گویند که ایرانی‌ها حداقل در ۴۲ سال گذشته هر روز بیشتر از قبل سم کشاورزی خورده‌اند و استفاده بیش از حد استاندارد سموم در ایران موضوع جدیدی نیست.
در این گزارش، «ایران‌وایر» در گفت‌وگو با «ناصر کرمی»، فعال محیط زیست ساکن سوئد و یک دانش‌آموخته رشته مهندسی کشاورزی از دانشگاه تهران و کشاورز ساکن ایران، به واکاوی جوانب مختلف استفاده از سموم و کودهای شیمیایی در روند تولید محصولات کشاورزی در ایران را که بخشی از غذای روزانه میلیون‌ها ایرانی شده، پرداخته است.
***
وقتی روسیه فلفلهای محصول ایران را پس فرستاد، رییس سازمان حفظ نباتات ایران به رسانه‌ها گفت که دلیل مرجوع شدن این محموله استفاده از چهار سمی بوده که در روسیه به ثبت نرسیده‌اند. او همچنین گفته بود که روسیه به ما اطلاع نداده بوده که این سموم را ثبت نکرده است. اما همزمان با این اظهار‌نظر او، «رضا نورانی»، رییس اتحادیه ملی محصولات کشاورزی ایران، «نداشتن گواهینامه باقیمانده سموم کشاورزی» و «نقض مکرر استانداردهای بهداشتی» را دلایلی خوانده بود که روسیه برای مرجوع کردن فلفلهای ایران اعلام کرده است.
مدتی بعد اما، خبرهایی مبنی بر پس فرستادن کیوی‌های صادراتی ایران به هند، به دلیل یک نوع آفت به نام «سفیدک»، داغ شد. البته موضوع فقط به محصولات کشاورزی محدود نماند و در فاصله‌ای کوتاه، معلوم شد که قطر هم نخل‌هایی را که از ایران خریده بوده تا برای برگزاری جام‌جهانی ۲۰۲۲ فوتبال، فضای سبز خود را گسترش دهد، به‌خاطر مسایل بهداشتی مرجوع کرده است.
با این‌که قطر گفته بود گواهی‌های بهداشتی برای این نخل‌ها صادر نشده، وزارت جهاد کشاورزی اعلام کرد که گواهی‌های صادر شده تقلبی بوده و از محل دیگری غیر از وزارت جهاد تهیه شده است. حالا با انتشار اخبار مربوط به پس فرستاده شدن سیب‌زمینی‌های تولید ایران از ترکمنستان و ازبکستان هم، موضوع به غیراستاندارد بودن سموم کشاورزی وارد شده از چین ارجاع داده شده است. در این باره، رییس هیات مدیره اتحادیه تولیدکنندگان سیب‌زمینی ایران به رسانه‌ها گفته است که احتمالا «چین در تحویل سم به ایران تقلب کرده باشد. یعنی سمی که تحویل داده، سمی نباشد که در ابتدا معرفی کرده است.»
اگرچه مقامات در ایران، هر روز دلیلی را برای برگشت داده شدن یک محصول کشاورزی یا معدوم شدن آن در گمرک یک کشور، می‌تراشند؛ اما آن‌چه مسلم است این است که این محصولات مرجوع شده در ایران توزیع، فروخته و خورده خواهند شد. با این‌حال، هیچ کس تابه‌حال درباره این‌که آیا این محصولات در روندی متفاوت از محصولات کشاورزی غیرصادراتی تولید می‌شوند یا این‌که با عودت این محصولات چه بر سر مردم خواهد آمد، اظهار‌نظری نکرده است. همین‌طور هنوز هیچ مقامی درباره این‌که استفاده از سموم، چه تاثیری بر محیط زیست شکننده ایران دارد، حرفی به میان نیاورده است.
مشکل سم چینی نیست، مصرف بیش از حد مجاز سموم است
«بابک»، فارغ‌التحصیل رشته مهندسی کشاورزی از دانشگاه تهران که ده سالی است در یکی از شهرهای استان اردبیل مشغول کشاورزی و زنبورداری است، معتقد است که مشکل پس فرستاده شدن محصولات کشاورزی ایران، استفاده از سموم غیراستاندارد یا تقلبی چینی نیست، بلکه استفاده بیش از حد مجاز سموم توسط کشاورزان ایرانی است.
او که بر این باور است که روند تولید محصول صادراتی با محصول مصرفی در داخل کشور متفاوت نیست، به ایران‌وایر می‌گوید: «موضوع مرجوع کردن اصلا چیز جدیدی نیست و قبلا هم بارها اتفاق افتاده است. در واقع ما سال‌هاست داریم همین محصولات بیش از حد سمپاشی شده را به خورد مردم می‌دهیم، ولی هر از گاهی کشورهای دیگر به ما گوشزد می‌کنند که استاندارد نیستیم.»
بابک همچنین ادامه می‌دهد: «با توجه به این‌که کشاورزان برای کیفیت ظاهری محصولی که به بازار می‌فرستند تحت فشار هستند، سعی می‌کنند اگر توصیه کارشناسی دو مرحله سمپاشی است، چهار مرحله سم پاشی کنند. آن‌ها هم در میزان مصرف و هم در تعداد دفعات، مقدار توصیه شده را لحاظ نمی‌کنند. فلسفه‌ای هم که معمولا پشت این کار است این است که سم‌هایی وارد ایران می‌شوند، یا چینی هستند، یا تولید ایرانند و بنابراین کیفیت پایینی دارند و مقدار کم آن موثر نیست و باید زیادتر مصرف شود.»
این فارغ‌التحصیل رشته مهندسی کشاورزی از دانشگاه تهران همچنین به «آداپته شدن» یا بی‌اثر شدن سموم بر آفت‌ها اشاره کرده و می‌گوید: «بسیاری از آفات در ایران با سموم موجود در بازار آداپته شده‌اند و این یعنی دیگر سموم تاثیرگذاری خاصی ندارند و تاثیر آن بیشتر روی انسان‌هاست که محصول را می‌خورند.»
بابک این حد از مقاومت آفات در مقابل سموم را در ایران بی‌سابقه دانسته و می‌گوید: «برخی از دوستان من که فارغ‌التحصیل دانشگاه تهران بودند، الان در ازبکستان یا روسیه مشغول به‌کارند و می‌گویند که همان سمومی که در ایران استفاده می‌شوند، در این کشورها هم استفاده می‌شود، ولی جواب می‌دهند.»
معلوم نیست چند گرم از میوه‌ای که می‌خوریم، سم و کود شیمیایی است
«ناصر کرمی»، فعال محیط زیست و پژوهشگر در حوزه رابطه نظام‌های تمامیت‌خواه و بحران‌های محیط زیستی، هم معتقد است مشکل فقط استفاده از سموم چینی نیست، بلکه استفاده بیش از حد سم و کود شیمیایی است.
او که از منظر محیط زیستی به موضوع نگاه می‌کند، به ایران‌وایر می‌گوید: «سیستم‌های توتالیتاریستی که می‌خواهند سیاست‌های کلان حاکمیتی برای خودکفایی کشاورزی یا رساندن تولید محصول خاصی به حد خاصی را به سرزمین تحمیل کنند، اغلب روی به استفاده بی‌رویه از سموم و کودهای شیمیایی می‌آورند.»
او با مثال زدن از کره شمالی، می‌گوید: «در زمان کیم ایل سونگ، رهبر سابق کره شمالی که به‌دنبال خودکفایی در محصولات کشاورزی بود، مصرف کودها و سموم شیمیایی در این کشور به‌طرز سرسام‌آوری افزایش پیدا کرد. سرزمین کره شمالی کوهستانی است و به‌این خاطر که باران زیاد است، خاک مرغوبی ندارد. بنابراین، سیاستمداران کره شمالی به این نتیجه رسیدند که کمبود زمین و منابع غذایی خاک را از طریق سم و کود شیمیایی جبران کنند.»
بنا به گفته این پژوهشگر محیط زیست، به‌خاطر پافشاری رهبر کره شمالی بر خودکفایی در تولید برنج که با شعار، «برنج سوسیالیسم است، کود برنج را زیاد می‌کند، پس کود سوسیالیسم است»، پیش برده می‌شد، در کره شمالی کارخانه‌های متعدد کود و سموم شیمیایی باز شدند.
ناصر کرمی، همچنین با اشاره به مصرف بیش از اندازه مجاز این سموم و کودها در کره شمالی می‌گوید: «برای این‌که راندمان تولید در هکتار را بالا ببرند، چند برابر مقدار مجاز از مواد شیمیایی استفاده می‌کردند. این‌گونه شد که در مقطعی در دهه ۷۰ میلادی، بیشترین سرانه تولید برنج در هکتار را در کره شمالی، تولید کردند که البته دیگر هم تکرار نشد.»
کرمی به «شیمیزه» یا شیمیایی شدن خاک قابل کشت در صورت استفاده زیاد از این سموم و کودها نیز اشاره کرده و می گوید: «در مورد سموم این‌گونه است که مانند اعتیاد باید مرتبا دوز را بالاتر ببری و مقادیر قبلی دیگر جوابگوی آفت‌ها نخواهد بود. با بالا بردن دوز سموم هم خاک شیمیزه می‌شود. در کره شمالی این اتفاق افتاد و خاک بافت طبیعی خود را از دست داده و در مقابل فرسایش به شدت آسیب پذیر شد.»
به باور این فعال محیط زیست، عامل اصلی سیلاب‌های ویران‌کننده‌ای که در کره شمالی خاک را شسته و با خود برد و کشور را به قحطی‌های چند ده ساله کشاند، همین شیمیزه کردن خاک بوده است.
آن گونه که ناصر کرمی، پژوهشگر حوزه رابطه نظام‌های تمامیت‌خواه با بحران‌های محیط‌زیستی می‌گوید، در ایران هم اوضاع مشابه کره شمالی است. او به دو برابر شدن سطح زیر کاشت در ایران بعد از انقلاب که به‌دستور مقامات جمهوری اسلامی صورت گرفته، اشاره کرده و می گوید: «ایران کشور جدید نبود و برای هزاران سال، کشاورزان در جغرافیای ایران کشاورزی می‌کردند. بنابراین با هزاران سال آزمون و خطا مردم فهمیده بودند که سطح زیر کشت چقدر و در کدام نواحی باید باشد. وقتی بعد از انقلاب سطح زیر کشت را دو برابر کردند، یعنی صدور مجوز کشاورزی در جایی که استعداد کشاورزی را ندارد و قرار است با کود و سم شیمیایی آن را جبران کنند.»
کرمی همچنین تغییرات اقلیمی و کم‌شدن منابع آب به‌دلیل کشاورزی بیش از حد توان محیط زیست را عامل دیگری برای افزایش استفاده از کودها و سموم شیمیایی می‌داند و می‌گوید: «خاصیت استفاده از سموم این است که مجبورند هر روز دوز را بالاتر ببرند تا موثر واقع شود. بنابراین، با افزایش استفاده از سموم، در هر بار کشت، مجبورند سم بیشتری استفاده کنند و همین کار را به جایی رسانده که معلوم نیست چه مقدار از میوه و سبزیجاتی که می‌خوریم، کود و سم شیمیایی است و چقدر آن محصول ارگانیکی که باید باشد.»
کشاورزان و باغ‌داران ایران مجبورند دو برابر حد مجاز سمپاشی کنند
به نظر می‌رسد که بهره‌کشی بی‌رویه از خاک و بی‌اثر شدن سموم، تنها دلیل استفاده بیش از حد از سموم، در ایران نیستند. به باور بابک، این تقاضای نامتعارف بارفروشان و فروشندگان محصولات کشاورزی برای ظاهر خوب میوه‌ها وسبزیجات است که کشاورزان را مجبور می‌کند، بیش از حد مجاز سم استفاده کنند.
او در همین‌باره نیز به ایران‌وایر می‌گوید: «بارفروشان و میدان بار معمولا اگر محصولی کرم داشته باشد، کل بار را بر می‌گردانند. معلوم است که با چنین شرایطی که هیچ‌کس به کشاورز نمی‌گوید؛ چون سم زیادی استفاده کردی، بارت را برمی‌گردانم، کشاورز برای این‌که شکل ظاهری میوه‌اش را حفظ کند، از میزان بالای سم و کود استفاده می‌کند.»
بابک در پایان می‌گوید: «چیزی که از نظر بارفروش ایرانی با کیفیت است، این است که میوه و سبزیجات کاملا شفاف و درشت باشد، یعنی کود و سم زیادی برای تولید آن استفاده شده باشد.»
از: ایران وایر
به کانال تلگرام سایت ملیون ایران بپیوندید