نتیجه آزمایش اداره کل حفاظت محیط‌زیست استان آذربایجان شرقی را منتشر کرده بود که نشان می‌داد: «میزان آلودگی در روان آب‌های مجاور معدن اندریان ۳۰۰ درصد بیشتر از حد مجاز است.»

نزدیک به سه دهه از آغاز به فعالیت «معدن طلای اندریان» می‌گذرد. در این مدت این معدن جزو پرحاشیه‌ترین بنگاه‌های اقتصادی در استان آذربایجان شرقی بوده است. معدن اندریان از سال ۱۳۹۰ خورشیدی در فرایندی غیرشفاف به یک بهره‌بردار روس واگذار شده است.

استفاده از سیانور در فرایند بهره‌برداری و تولید آلایندگی شدید، تخریب گسترده محیط زیست منطقه، شکایت از روزنامه‌نگاران و فعالان محیط زیست، تهدید مردم ورزقان و مسوولان دولتی و عدم پرداخت کامل حقوق دولتی، تنها بخشی از کارنامه بهره‌بردار معدن اندریان در یک دهه بوده است.

«ایران‌وایر» پیش‌تر با انتشار دو گزارش، تخریب محیط زیست توسط بهره‌بردار معدن اندریان و تخلفات در این معدن را انعکاس داده بود. اکنون اما اسنادی به دست ایران‌وایر رسیده است که نشان می‌دهد، دیوان محاسبات کشور در تاریخ ۲۸مهر۱۳۹۸، به دلیل عدم انجام تعهدات و پرداخت نشدن حقوق دولتی از سوی بهره‌بردار معدن اندریان، رای به استرداد این معدن به دولت داده است. با این‌حال به‌رغم گذشت بیش از دو سال از زمان صدور رای، نهادهای مسوول اقدامی در جهت خلع ید بهره‌بردار روس انجام نداده‌اند.

معدن اندریان کجاست؟

معدن طلای اندریان (آستاراگان) در شهرستان «ورزقان» و در ۷۸ کیلومتری شمال تبریز واقع ‌شده است. فعالیت‌های اکتشافی در محدوده معدن طلای اندریان از سال ۱۳۷۲ آغاز شده و در سال ۱۳۹۰ از سوی ایمیدرو (سازمان توسعه و نوسازی معادن و صنایع معدنی ایران) به شرکت «زرین‌داغ آستارکان» که سرمایه‌گذار آن شخصی اهل روسیه است، واگذار شده‌ است. این معدن دارای ۳۰ میلیون تن ذخیره قطعی کانسنگ طلا با عیار پنج درصد است که در ۱۲۰ هکتار از محدوده روستای اندریان و روستاهای اطراف، مورد بهره‌برداری قرار می‌گیرد.

استفاده این معدن از سیانور در فرایند استخراج و فرآوری کانسنگ طلا و عدم رعایت ضوابط زیست محیطی باعث آلودگی و تخریب گسترده محیط زیست منطقه شده است، درختان گردو و باغات روستاییان خشک شده، آب‌های سطحی و زیرزمینی آلوده شده و زمین‌های کشاورزی دچار فرسایش شده‌اند.

همچنین استفاده از مواد منفجره در فرایند بهره‌برداری از معدن اندریان، بارها باعث ریزش کوه و بسته شدن راه‌ها و حتی سقوط تخته‌سنگ‌ها بر روی خانه‌های مسکونی اهالی روستای اندریان شده‌ است. در فروردین ۱۳۹۹ نیز تعدادی از دام‌های روستاییان پس از چرا در نزدیکی معدن اندریان تلف شدند.

در سال‌های اخیر اهالی روستای اندریان با برگزاری تجمع‌های اعتراضی و نوشتن نامه‌های متعدد به نهادهای مسوولان نسبت به آلایندگی و مشکلات ایجاد شده توسط معدن اندریان اعتراض کرده‌اند. فعالان محیط زیست منطقه و روزنامه‌نگاران استان آذربایجان شرقی نیز با انتشار اخبار و گزارش‌هایی درباره تخلفات معدن اندریان، خواستار اصلاح روند نگران‌کننده بهره‌برداری از این معدن هستند.

واکنش مسوولان و بهره‌بردار معدن به اعتراضات چگونه بوده است؟

پاسخ نهادهای امنیتی و دولت، به اعتراض مردم و فعالان محیط زیست درباره تخلفات معدن اندریان بازداشت، تهدید و پرونده‌سازی بوده است. فروردین ۱۳۹۷ در پی برگزاری تجمع اعتراضی از سوی اهالی روستای اندریان تعدادی از روستاییان به همراه دهیار و اعضای شورای اندریان بازداشت شدند، بین سال‌های ۱۳۹۸ تا ۱۳۹۹ شرکت زرین‌داغ آستارکان در دو نوبت از «امیر کریم‌زاده»، مدیرمسوول خبرگزاری نصرنیوز و «آیدین تبریزی»، خبرنگار محیط‌زیست این رسانه به اتهام «نشر اکاذیب» و «تشویش اذهان عمومی» شکایت کرد و «احمد بایبوردی» نیز دیگر فعال محیط زیست شناخته شده تبریزی است که بهره‌بردار معدن از او شکایت کرده‌است. 

مرداد ۱۳۹۹، تنها چند روز پس از انتشار گزارش ایران‌وایر در ارتباط با تخلفات و فعالیت‌های آلاینده معدن طلای اندریان، بهره‌بردار این معدن خبرنگاران رسانه‌های مختلف را برای تهیه گزارش به محل معدن دعوت کرد.

مشاور مدیرعامل شرکت زرین‌داغ آستارکان در این بازدید، در جمع خبرنگاران گفت که اگر ما منابع طبیعی را تخریب کرده‌ایم، پول آن را به دولت پرداخته‌‌ایم و مدیر حراست معدن ادعا کرد، نشت سیانور از این معدن اقدامی عمدی و خراب‌کارانه بوده است. «موسی سایخانوو»، مدیرعامل اهل روسیه شرکت زرین داغ آستارکان نیز مسوولان آذربایجان شرقی را تهدید کرد که اگر فعالیت معدن طلای اندریان تداوم نیابد، معدن را به ‌طور کامل تعطیل و از دولت ایران غرامت خواهد گرفت.

همزمان برخی مسوولان استان آذربایجان شرقی از جمله استاندار سابق این استان، رییس شورای عالی معادن و رییس اداره حفاظت محیط‌زیست شهرستان ورزقان، وجود آلودگی‌های محیط زیستی در معدن را انکار کرده‌اند.

در همین ارتباط «میرعلی سید قمی»، رییس اداره حفاظت محیط‌زیست شهرستان ورزقان در حالی که پیش‌تر گفته ‌بود: «معدن طلای اندریان فاقد مجوز کمیته ماده ۲ ارزیابی زیست‌محیطی است»، بعدها در مصاحبه‌ای دیگر گفته ‌است: «نتایج دقیق پایش‌ها که از طرف اداره کل حفاظت محیط‌زیست آذربایجان‌ شرقی و کارشناسان دانشگاه تبریز صورت گرفته، نشان می‌دهد برخلاف نظریه‌های غیرکارشناسی در فضای مجازی، در معدن طلای اندریان هیچ‌گونه آلایندگی که موجب ضرر و خسارت محیط‌زیست در منطقه شود، وجود ندارد.»

مدافعان محیط زیست درباره تخلفات معدن اندریان چه می‌گویند؟

«احمد بایبوردی»، فعال محیط زیست ساکن تبریز و یکی از اشخاصی که بهره‌بردار معدن اندریان از وی به دلیل مصاحبه‌ها و انتقاد از آلودگی زیست‌محیطی این معدن، شکایت کرده است، با انتشار یادداشتی به اظهارات رییس اداره حفاظت محیط‌زیست شهرستان ورزقان در رد آلایندگی معدن طلای اندریان، پاسخ داده است.

بایبوردی در این یادداشت خطاب به میرعلی سید قمی نوشته است: «خود شما در نامه شماره ۳۵۳/۱۴/۹۶ مورخه ۱۸/۵/۹۶ و نامه شماره ۵۴۱/۱۴/۹۶ مورخه ۲۷/۷/۹۶ که توسط اداره محیط زیست ورزقان به اداره کل محیط زیست استان ارسال شده، فعالیت کارخانه زرین‌داغ آستارکان را توام با آلایندگی اعلام کرده‌اید. وجود ده‌ها نامه مشابه دیگر در پرونده نیز نشان می‌دهد، فعالیت شرکت بهره بردار از اول سال ۹۶ و حتی قبل از آن توام با آلایندگی زیست‌محیطی بوده است.»

این فعال محیط زیست که خود سرپرست مرکز تحقیقات و آموزش کشاورزی و منابع طبیعی استان آذربایجان شرقی است، در این یادداشت با تکیه بر نتایج تحقیقات دانشگاه تبریز و نتایج آزمایش‌های متعدد انجام شده توسط سازمان محیط زیست، همچنین به وجود دائمی بخار سیانید در هوای منطقه به دلیل تبخیر شدن این ماده خطرناک از هیپ‌های معدن اندریان، سرازیر شدن پساب‌ها و مواد شیمیایی معدن به اراضی منطقه پس از بارندگی در پاییز و زمستان، نشت محلول سیانید به دلیل ترکیدگی مکرر لوله‌ها و کلکتور، نشت سیانید از زیر هیپ و تولید مستمر گرد و غبار و پسماند‌های خطرناک اشاره کرده است.

همچنین ایران‌وایر پیش‌تر در گزارش خود درباره معدن اندریان، سندی از نتیجه آزمایش اداره کل حفاظت محیط‌زیست استان آذربایجان شرقی را منتشر کرده بود که نشان می‌داد: «میزان آلودگی در روان آب‌های مجاور معدن اندریان ۳۰۰ درصد بیشتر از حد مجاز است.»

چرا بهره‌بردار روس خلع ید نمی‌شود؟

مطابق ماده ۱۴ از قانون اصلاح قانون معادن و مواد ۳۷ و ۴۱ از ‌آیین‌نامه اجرایی قانون معادن، در صورتی که دارندگان مجوزهای اکتشاف و بهره‌برداری و اجازه برداشت، به تعهدات تعیین شده در قوانین عمل نکند، فاقد صلاحیت شناخته شده و از ادامه بهره‌برداری آن‌ها از معدن، ممانعت به عمل خواهد آمد.

بهره‌بردار معدن طلای اندریان، مجموعه‌ای از تخلفات را در یک دهه بهره‌برداری از معدن ثبت کرده است. معدن طلای اندریان در فرایندی غیرشفاف به بهره‌بردار روس واگذار شده، واگذاری بدون مناقصه انجام ‌شده و هیچ آگهی و یا اعلان قبلی برای واگذاری منتشر نشده است. همچنین مفاد قرارداد شرکت زرین‌داغ آستارکان مشخص نیست، این شرکت به شکلی گسترده به محیط زیست منطقه ورزقان و جنگل‌های ارسباران (قره‌داغ) خسارت زده، تاکنون طرحی برای کوهی از خاک آلوده به سیانور انباشته در معدن ارائه نداده، هیچ مسوولیتی در قبال خشک شدن باغات و تلف شدن دام‌های اهالی منطقه نپذیرفته و در سال ۱۳۹۶ به‌رغم سه بار مخالفت اداره کل محیط‌زیست آذربایجان شرقی، بدون اخذ مجوز آغاز به فعالیت کرده است.

همچنین بهره بردار معدن طلای اندریان در حالی که تنها در شهرستان اهر ده‌ها مهندس معدن بیکار هستند، با استخدام دست‌کم ۲۰ شهروند اهل روسیه، تنها به یکی از آن‌ها ماهانه ۳هزار دلار (بیش از ۸۰میلیون تومان) حقوق می‌دهد. مطابق بند الف از ماده۱۲۱ «قوانین کار اتباع خارجی»، تنها اگر در میان اتباع ایرانی آماده به‌کار، افراد داوطلب واجد تحصیلات و تخصص مشابه وجود نداشته باشد، وزارت کار و امور اجتماعی حق صدور مجوز کار برای تبعه خارجی را خواهد داشت.

میزان بهره‌برداری از معدن طلای اندریان نیز حتی برای نماینده مجلس از حوزه انتخابیه ورزقان شفاف نیست. «الله‌وردی دهقانی» سال گذشته در گفت‌وگو با رسانه‌ها گفته است: «تا به امروز معلوم نیست روزانه یا سالانه چند تن طلا از معدن اندریان استخراج می‌کنند، در واقع اصلا معلوم نیست داخل معدن اندریان چه کار می‌کنند.»

حال اسنادی به ایران‌وایر رسیده است که نشان می‌دهد، دیوان محاسبات کشور در تاریخ ۲۸مهر۱۳۹۸، به دلیل عدم انجام تعهدات و پرداخت نشدن حقوق دولتی از سوی بهره‌بردار معدن اندریان، رای به خلع ید از بهره‌بردار روس این معدن داده است. این سند حکمی است با امضای «نرگس کاظمی»، سرپرست شعبه اول اجرای احکام دادسرای دیوان محاسبات کشور که به مدیرعامل شرکت سهامی تهیه و توزیع مواد معدنی ایران ابلاغ شده است. در این نامه با اشاره به تصرف غیرمجاز معدن اندریان و آستاراکان، خواستار تعیین دقیق حقوق دولتی تا زمان خلع ید و استرداد معدن به دولت شده است.

در نامه‌ای دیگر که توسط «خداد غریب‌پور»، رییس سابق هیات عامل سازمان توسعه و نوسازی معادن و صنایع معدنی ایران (ایمیدرو)، خطاب به رییس سازمان صمت استان آذربایجان شرقی نوشته شده است، با اشاره به رای هیات سوم مستشاری دیوان محاسبات کشور مبنی بر استرداد معدن طلای اندریان، خواستار صدور پروانه بهره‌برداری این معدن به نام ایمیدرو شده است.

با این‌وجود به‌رغم گذشت بیش از دو سال از زمان صدور رای، نهادهای مسوول اقدامی در جهت خلع ید بهره‌بردار از معدن اندریان انجام نداده‌اند. بی‌اعتنایی نهادهای مسوول در بازپس‌گیری این معدن از بهره‌بردار روس را باید در دو عامل فساد مالی در دستگاه‌های اجرایی و ملاحظات سیاسی جست‌وجو کرد؛ ملاحظاتی که به نظر می‌رسد بیش از آنکه سیاسی باشد، به استعمار شباهت دارد.

دولت جمهوری اسلامی در حالی ۳۰ میلیون تن کانسنگ طلا را به بهره‌بردار روس معدن اندریان پیش‌کش کرده است که ورزقان جزو فقیرترین مناطق ایران است؛ ۱۱درصد از مردم ورزقان تحت پوشش کمیته امداد هستند، کودکان روستایی این منطقه در کانکس درس می‌خوانند و دانش‌آموزانش برای دسترسی به اینترنت باید بالای کوه بروند.

از: ایران وایر