اگر گذشته حضور زنان در تاریخ را مطا لعه کنیم خواهیم دید که تا قبل از دوران ساسانی و حمله اعراب به ایران، موقعیت زنان با امروز متفاوت بود. زنان از نظر برخورداری از حقوق فردی و اجتماعی در دوران های مختلف فراز و فرودهایی را پشت سر گذاشته اند.
در ایران باستان، زن جایگاه والایی داشت و از ارثیه برابر، حق طلاق و مهریه مشخص برخوردار بود (۱) و تنها بزرگی و برتری زن و مرد را در درستی، نیکی و مهرورزی می دانستند. دختران، شوهرانشان را انتخاب میکردند و مرد ها اجازه داشتند که تنها همسر یک زن باشند.
در دوران پیش از اسلام زن دارای شخصیت حقوقی بود و میتوانست دارای مال و خواسته باشد. (۲) اسلام نتوانست حق مالکیت را از زنان بگیرد و این موضوع اتفاقا از تاثیرات فرهنگی ایران بر اسلام است. پس از حمله اعراب به ایران، نه تنها زنان ار عرصه های اجتماعی به کنار رانده شدند بلکه جزو مایملک مردان شمرده شدند.
اگر به جنبش های سیاسی و اجتماعی دوران مشروطه و سالهای ۱۳۲۰ به بعد نگاه کنیم می بینیم که زنان و مردان درکنار هم، فعالیت سیاسی و اجتماعی داشتند، ولی زنان و مردان جداگانه برای حقوق مدنی و حقوق سیاسی خود تلاش میکردند. در دوران مشروطه فعالان حقوق زنان موفق شدند تا در زمینه حق آموزش فعالیت های منسجم و سازماندهی شده ای را انجام دهند.
مجله “دانش” را خانم کحال، اولین زن چشم پزشک ایران درسال ۱۲۸۹ شمسی منتشر کرد و صدیقه دولت آبادی در سال ۱۲۹۸ به منظور آشنا کردن زنان با حقوقی همچون آموزش، استقلال اقتصادی و حقوق خانوادگی خود، به انتشار نشریه ویژه زنان به نام ” زبان زنان ” اقدام کرد. او در این نشریه به مباحثی نظیر حجاب و نقش انگلستان در ایران انتقاد میکرد. در برخی از مقاله ها شعار «زنده باد آزادی دنیا، زنده باد آزادی ایران، زنده باد سوسیالیزم» را سر داد.(۳) در آن دوران انجمن مخدرات وطن که انجمنی زنانه بود با جنبش مشروطه خواهی برای استقلال ایران از تسلط کشور های بیگانه و استعماری، شکل گرفت و در متینگ ها و تظاهرات جنبش مشروطه زنان حضور چشمگیر داشتند. از سال ۱۲۹۸ به بعد مخالفت با حجاب شروع شد. صدیقه دولت آبادی در سال ۱۳۰۱ در کنگره بین المللی زنان در برلین شرکت کرد و در ارتباط با گرفتن حق رای برای زنان تلاش کرد.
در نشریه “زبان زنان ” که در اصفهان و تهران منتشر میشد، زنان را با حقوق شان آشنا میکرد. “زبان زنان ” به آشنا کردن زنان با حقوقی همچون آموزش، حجاب، استقلال اقتصادی و حقوق خانوادگی خود میپرداخت.
صدیقه دولت آبادی در وصیتنامه اش خواسته بود که در مراسم تشیع جنازه اش حتی یک زن با حجاب شرکت نکند. این نشریه هر هفته روزهای شنبه با تیراژ ۲۵۰۰ نسخه فروخته میشد و مردان بیشتر از زنان خواننده ثابت آن بودند.
حزب توده ایران، اولین حزب چپ و وارث سوسیال دمکراسی در سال ۱۳۲۰ پایه گذاری شد که بنیانگذاران آن ۵۳ نفرمرد بودند.
از طرف دیگر در همان سال ۱۳۲۰ صفیه فیروز برای حفظ قانون لغو حجاب اجباری و تشکیل حزب زنان ایران تلاش کرد. (۴) در تیرماه ۱۳۲۲ تشکیلات زنان ایران برنامه کار خود را با شعارهای مبارزه علیه فاشیسم، مبارزه در راه به دست آوردن حقوق مساوی با مردان، مبارزه با استعمار، مبارزه در راه حفظ صلح و مبارزه برای دستمزد مساوی با مردان در مقابل کار مساوی، آغاز کرد و با تشکیل کنفرانس های هفتگی، زنان را به همبستگی فرا خواند و کلاس های مبارزه با بیسوادی برای زنان تاسیس نمود. (۵)
پس از تأسیس «شورای زنان»، در سال ۱۳۲۳ «تشکیلات زنان حزب تودهی ایران» نیز آغاز به کار کرد که پروین پایدار آن را یکی از مهمترین اتفاقات جنبش زنان در این دوره میداند. از جمله زنانی که در تشکیلات دموکراتیک زنان حزب فعالیت داشتند زهرا اسکندری و تاج اسکندری از زنان پیشگام در جنبش چپ ایران، خدیجه کشاورز حقوقدان برجسته، صدیقه امیرخیزی از اعضای کهنهکار جنبش زنان، لورتا (وارتو تاریان) هنرپیشهٔ برجسته کشور و از اعضای گروه تئاتر نوشین و هما هوشمند راد سردبیر مجلهٔ حزبی «بیداری ما»، مریم فیروز، اختر کامبخش، بدرالموک علوی و عالیه شرمینی را می توان نام برد.
«حزب توده ایران» از ابتدای تأسیس در مهر ۱۳۲۰ برخورداری از حقوق سیاسی به زنان را در برنامهی خود گنجانده بود، اما تا زمانی که سلیمان میرزا اسکندری رهبریِ حزب را بر عهده داشت، زنان اجازهی عضویت در حزب را نداشتند. پافشاری زنان برای فعالیت سیاسی سرانجام به بار نشست و «حزب توده» نه تنها عضویت زنان را پذیرفت بلکه نشستهای زنان طرفدار این حزب به راهاندازی «تشکیلات زنان حزب تودهی ایران» در سال ۱۳۲۳ منجر شد. این بدین معنا است که زنان در تشکیلات زنان حزب توده فعالیت میکردند و در رهبری کمیته مرکزی و تصمیم گیری های کمیته حزب تا قبل از ۱۳۵۷ حضور نداشتند. اعضای کمیته مرکزی حزب توده ایران را تا انقلاب اسلامی مردان تشکیل میدادند.
مریم فیروزدرسال ۱۳۵۷، پس از آمدن به ایران، به عنوان یکی از اعضای کمیته مرکزی حزب توده ایران و به عنوان رییس تشکیلات دموکراتیک زنان ایران، به کار سیاسی و اجتماعی پرداخت. (۶) فاطمه مدرسی تهرانی (فردین) پیش از انقلاب ۱۳۵۷ به سازمان نوید پیوست، یکی از اعضای موثر و پرکار نوید و عضو مشاور حزب توده ایران بود. فردین درششم فروردین سال ۱۳۶۸ با جوخه آتش اعدام شد. (۷)
تمام اعضای رهبری نهضت مقاومت ملی که بعد از کودتای ۲۸ مردادماه ۱۳۳۲ شروع بکار کرد را مردان تشکیل میدادند. (۸) نهضت مقاومت ملی که بعد ها تبدیل به جبهه ملی دوم شد دارای کمیته تشکیلات، کمیته مرکزی، کمسیون چهارگانه و کمیته های هفتگلانه بود که در تمام این کمیته ها و تشکیلات حتی نام یک زن دیده نمی شود. کارگر، دهقان، دانشگاه، ادارات و نماینده های مذاهب و روحانیت در این تشکیلات نماینده داشتند و فعال بودند. زمانی که بحث سر حجاب و رای زنان میشد، روحانیت با آن مخالفت میکرد و بلافاصله از برنامه احزاب مسایل زنان حذف میشد.
از ۱۲۶تن اعضای جبهه ملی تنها دو زن بودند ( پروانه اسکندری و هما دارابی). سخنگو های جبهه ملی را ۵ نفر مرد تشکیل میدادند. (۸)
اگر به تاریخچه رهبری فدائیان خلق وبعد ها به سازمان چریک های فدائی خلق بنگریم می بینیم که تمام اعضای تصمیم گیری آن را مردان تشکیل میدادند. عضویت زنان در سازمان چریکهای فدایی خلق همانند مردان یکسان و بدون هیچ تمایزی صورت میگرفت. ملاکها و معیارها همان پذیرش ایدئولوژی مارکسیستی- لنینیستی، اعتقاد به مبارزه طبقاتی، پذیرش مبارزه مسلحانه و آمادهگی برای فداکاری در راه خلق بوده است. اعضای زن در سازمان فعالیت های چشم گیری داشتند اما در تصمیم گیری ها و رهبری حضور فعال نداشتند. مرضیه احمدی اسکوئی که نمادی از زن انقلابی بود از سازماندهنگان اعتصابات دانشسرا یعالی سپاه دانش که بعد به دانشگاه ابوریحان بیرونی تغییر نام داد بود و در سال ۱۳۵۳ به گروه جبهه دمکراتیک خلق که در تدارک مبارزه مسلحانه بود پیوست. مرضیه اسکویی با نام سازمانی «فاطمه» پس از پیوستن به سازمان چریکهای فدایی خلق در کنار چهرهی برحسته جنبش سوسیالیستی حمید اشرف در یکی از خانههای تیمی در خیابان شهرآرای تهران بسر میبرد. در این برهه بود که به سرودن سرایشهای انقلابی و آفرینشهای ادبی پرداخت. (۹)
زنان سیاهکل زنانی بودند که بعد از یک دوره وفول به مبارزه برخواستند و برای آرمان مشترک در کنار مردان به مبارزه مسلحانه پرداختند.
در سال ۱۳۵۸ تعداد اعضای سازمان فدائیان خلق (اکثریت ) به ۲۰۰۰۰ نفر رسیده بود که در این میان یک سوم اعضای آن را زنان تشکیل میدادند ولی در شورای مرکزی حضور کم رنگی داشتند.
در دهه ۸۰ شمسی اینترنت به کمک جنبش زنان آمد، باعث شد که مدیا مردانه را بهم زند و زنان صدای خود را به جهانیان برسانند. زنان توانستند قوانین اسلامی را به چالش بکشند.(۱۰)
زنان همیشه درمورد مسائل اجتماعی و سیاسی فعالانه شرکت میکردند حتی در یک دوره ای که زنان و مردان در کنار هم مبارزه سیاسی میکردند کمتر به مسائل زنان پرداخته میشد. از تظاهرات ضد حجاب اجباری در اسفندسال ۱۳۵۷، سازمان های سیاسی دفاع نکردند و زمانی که پوششش حجاب در اداره ها اجباری شد، گروها و سازمان های سیاسی میگفتند که مسائل مهم تری مثل بند “ج” پیش رو داریم و مسئله حجاب از اهمیت چندانی برخوردار نیست. با اجرای قوانین اسلامی حقوقی را که زنان در اثر مبارزات گذشته بدست آورده بودند به تدریج از دست دادند و احزاب و سازمان های سیاسی در مقابل آن سکوت کردند. لایحه خشونت علیه زنان بعد از ۱۲ سال و ذبح کامل در قوه مقننه تبدیل به لایحه حفظ کرامت و حمایت از زنان شده که در این لایحه زنان به بانوان تنزل پیدا کرده اند و دیده نشده که احزاب و یا سازمان سیاسی به این موضوع بپردازد. زنانی که همپای مردان حماسه هایی مانند سیاهکل را به وجود آوردند، زمانی که لایحه ۱۳۵۳ که دستاورد یک قرن مبارزهء جنبش زنان ایران بود توسط خمینی در خرداد ۱۳۵۸ ملغی اعلام شد مردان جامعه سکوت کردند. زمانی که حجاب اجباری شد مردان سکوت کردند. زمانی که قوانین تبعیض آمیز یکی پس از دیگری علیه زنان وضع شد مردان جامعه سکوت کردند. زمانی که سنگسار اجرا شد سکوت کردند. این زنان بودند که کمپین یک میلیون امضاء، نه به حجاب اجباری، نه به لابحه خانواده، کمپین با هم در برابر اسید پاشی، کمپین های نه به سنگسار، نه به اعدام، نه به کودک همسری و کمپین توقف قتل های ناموسی را بوجود آوردند و فعالانه در آن مبازره کردند و میکنند.
در حکومت اسلام پس از انقلاب ۱۳۵۷ نه تنها زنان به وسیله ای برای زاد وولد تقلیل داده شدند بلکه جدائی زنان و مردان هرروز عمیق تر شد. این جدائی از بدو تولد با آموزش کلیشه های جنسیتی و سپس در دوران انقلاب دروس و تعلیمات مذهبی شروع شد و پس از مدت کوتاهی به کتاب های درسی کشانده شد. دختران و پسران از همان ابتدا از هم جدا شدند. سازمان ها و گروه های اجتماعی و مدنی تبدیل به انجمن های مردانه و زنانه شد.
در دوران حاضر ما باید فضا را طوری طراحی کنیم تا زنان بتوانند در مدیریت و فضا سیاسی و اجتماعی کنار مردان قرار بگیرند. متاسفانه هنوز هم اکثر مدیران، رهبران و سخنگوی احزاب و سازمان های سیاسی شناخته شده مردان هستند. بی توجهی مردان به مسائل زنان وبه حاشیه راندن آنها در سازمان ها و احزاب سیاسی باعث شده که زنان سازمان ها و تشکل های زنانه خود را بوج
ود آورند تا به مطالبات زنان به پردازند.
زنان به تنهایی دارای قابلیت های زیادی هستند و انجمن ها و سازمان های فرهنگی و اجتماعی خودشان را دارند به سازمان های سیاسی که عمدتا مردانه هستند نمی پیوندند. فضای سازمان های سیاسی اغلب مرد سالارانه است و به مسائل زنان کمتر پرداخته میشود. قتل های ناموسی، حجاب اجباری، حق برابری کار و دستمزد، برابری جنسی و جنسیتی کمتر در احزاب و سازمان های سیاسی مورد توجه قرار می گیرد.
برای جلب و شرکت زنان در احزاب و سازمان های سیاسی ابتدا باید اعتماد سازی کرد. مسائل زنان باید در تمام سازمان ها و احزاب سیاسی مورد توجه قرار گیرد. زنان زمانی که تشکل های خود را در دوران مشروطه و بعد از آن داشتند با آزادیخواهان و برابری طلبان همکاری کردند و بصورت جدی از انقلاب مشروطه حمایت کردند.
همانطور که در حرکت اعتراضی معلمان و کارگران می بینیم زنان و مردان در کنار هم برای خواسته های صنفی با هم اعتراض میکنند. زنان وارد تمام حوضه های سیاسی هستند و خواهند بود اما آیا باید به سازمان و احزاب سیاسی مردانه اعتماد کنند؟ سازمان ها و احزاب سیاسی چه زمانی قرار است مسائل زنان را مسائل خود ببینند. چه زمانی قرار است مردان فریاد بزنند که زنان مانند مردان برای سفر به همه اقصای جهان آزاد هستند و اجازه کسی را برای سفرلازم ندارند. چه زمانی قراراست
بگویند که زنان همسران و یاوران ما هستند و ناموس ما نیستند.
برای جلب زنان لازم است به مسائل زنان بعنوان یکی از مسائل مهم جنبش نگاه کرد و جزو برنامه های اصلی حزب و یا سازمان های سیاسی قرار گیرد. مسائل زنان مسائل مردان هم هست. زنان را تنها نگذاریم. باشد تا زنان در احزاب و سازمان های سیاسی همراه با مردان طرحی نو دراندازند.
۱و۲
fa.wikipedia.org/wiki/زنان_در_ایران
۳
fa.wikipedia.org/wiki/صدیقه_دولت%E2%80%8Cآبادی
۴
صفیه فیروز – دانشنامه الکترونیکی زنان – کتابخانه ملیhttps://portals.nlai.ir ›
https://www.aasoo.org/fa/tag/صفیه فیروز
·۵
www.tdzi.org/fa/برخی-آثار-و-مطالب-زنان-پیشرو-توده-ای-در
۶
https://www.radiofarda.com/a/o2_firooz/439261.html
۷
https://fa.wikipedia.org/wiki/
۸
fa.wikipedia.org/wiki/نهضت_مقاومت_ملی
۹
www.iran-pedia.org/wiki/مرضیه_احمدی_اسکویی
۱۰
Struggle for Equality From the Constitutional Revolution to Cyberfeminism With a Force on the Role of New Media in the Women’s movement in Iran- Rezvan Moghadam 1990 pg 138
از: گویا