بخش رسمی هفتاد و دومین جشنواره فیلم برلین چهارشنبه‌ ‌شب با اعطای جوایز خاتمه یافت؛ شکل غریب جشنواره امسال البته به این معنی است که جشنواره چند روز دیگر با نمایش فیلم برای عموم ادامه خواهد یافت، اما بیشتر سینماگران و منتقدان برلین را ترک خواهند کرد.

بزرگ‌ترین جایزه جشنواره، یعنی خرس طلا، به «الکاراس» ساخته کارلا سیمون و محصول مشترک ایتالیا و اسپانیا رسید که همان‌طور که قبلا در موردش نوشتیم «با حمایت مالی نهادهای ایالت کاتالونیای اسپانیا ساخته شد و به‌نظر می‌رسد هدفش بیشتر تبلیغ اقلیم آن منطقه است؛ داستان قدیمی کشاورزانی که در مقابل از دست دادن زمین‌های خود در برابر فناوری جدید مقاومت می‌کنند؛ شاید نخ‌نماشده‌ترین موضوع فیلم‌های به‌اصطلاح «هنری» سینمای اروپا که در این فیلم خوب هم به آن پرداخته نشده است؛ گرچه طبیعت زیبای منطقه و موفقیت‌های فیلم‌برداری و تدوین به چشم می‌آید.»

به‌روشنی نظر هیئت‌داوران، به ریاست ام نایت شیامالان، کارگردان هندی-آمریکایی، با نویسنده این خطوط یکسان نبود و همین است که جایزه اول جشنواره را به این فیلم دادند که ازلحاظ داستان و روایت کمبودهای بسیاری دارد؛ اما ظاهرا آن خط داستانی که من «نخ‌نما» خواندم همچنان برای بسیاری از منتقدان (ازجمله منتقد «ورایتی» که نقد بسیار مثبتی بر فیلم نوشته بود) جذاب است. تیم روبی، منتقد روزنامه «تلگراف» لندن هم البته پیش‌بینی کرده بود که این فیلم خرس طلا را فتح می‌کند.

خانم سیمون که خودش از همان منطقه کاتالونیا است و در فیلمش از نابازیگران استفاده کرده، در نشست خبری پس از پایان فیلم گفت: «نیمی از جهان زن هستند و نیمی از داستان‌های جهان را هم زنان باید بازگو کنند.» او اولین برنده زن خرس طلایی از سال ۲۰۱۸ تاکنون است. در آن سال جایزه برای «به من دست نزن» به آدینا پینتیلی رومانیایی رسید. سال گذشته شیر طلایی جشنواره ونیز و نخل طلای جشنواره کن نیز به دو کارگردان زن رسید. تا‌کنون سه جایزه مهم سینمایی جهان به‌طور پیاپی به زنان رسیده است.

در میان فیلم‌های ایرانی نیز یک کارگردان زن به موفقیتی مهم رسید: میترا فراهانی با «جمعه می‌بینمت رابینسون» جایزه ویژه هیئت‌داوران در بخش «برخوردهای» جشنواره را دریافت کرد. این فیلمساز و نقاش متولد تهران که چهره‌‌ای شناخته‌شده در سینمای اروپا است در سال ۲۰۱۴ خود جزو هیئت‌داوران جشنواره برلین هم بود. فیلم جدید خانم فراهانی مستندی است درباره تلاش برای ایجاد گفت‌وگو بین دو غول دنیای سینما: ژان لوک گدار فرانسوی و ابراهیم گلستان ایرانی و تبعیدشده در بریتانیا. خانم فراهانی در مورد فیلمش گفت: «این دو مرد نماینده نزدیک یک قرن سینما هستند. می‌خواستم افکارشان را ثبت کنم.»

فیلم کوتاه «گوزن» ساخته هادی بابایی‌فر از ایران جایزه ویژه هیئت‌داوران بین‌المللی برای بهترین فیلم بخش «جنریشن کی پلاس» جشنواره برلین را از آن خود کرد که موفقیت مهمی برای این فیلمساز جوان محسوب می‌شود.

دیگر برنده مهم خاورمیانه‌ای شب جوایز برلیناله کردوین ایوب، کارگردان جوان متولد عراق و بزرگ‌‌شده اتریش است. اولین فیلم او با نام «سونه» که داستان تقلای یک زن جوان کرد است در بخش «برخوردها» نمایش یافت و جایزه‌ ۵۰ هزار یورویی که یک‌نهاد آلمانی به بهترین کارگردان فیلم اولی در تمام بخش‌ها می‌دهد به‌دست آورد.

فیلم‌هایی که جایزه می‌گیرند

سایر جوایز اصلی به فیلم‌هایی رسیدند که هیچ‌کدام مورد طبع این منتقد نبودند؛ باید دید آیا اهدای جوایز به این فیلم‌ها باعث اکران و نمایش گسترده‌شان می‌شود یا نه. خرس نقره‌ای جایزه بزرگ هیئت‌داوران که درواقع «نایب‌قهرمان» جشنواره است به هانگ سانگ سوی کره‌ای به خاطر «فیلم رما‌ن‌‌نویس» رسید، تکرار قالبی که این کارگردان چند سالی است کار می‌کند و قبلا هم با آن در برلین یکی از جایزه‌های بزرگ را برد: فیلم‌برداری سیاه‌وسفید که در آن شخصیت‌ها مدام باهم حرف می‌زنند؛ حرف‌های کمی خارج از عرف و ادب کره‌ای (مثلا صحبت از روابط جنسی گذشته یا شکستن عرف‌های رایج) این کارگردان کره‌ای انگار رگ خواب جشنواره‌ها را پیدا کرده است چون فیلم‌هایش برخلاف سادگی شکلی و روایی، مدام در بهترین جشنواره‌ها به نمایش درمی‌آیند و جایزه می‌گیرند.

خرس نقره‌ای هیئت‌داوران که درواقع جایزه سوم جشنواره است به «پیراهنی از جواهر» ساخته ناتالیا لوپز گالاردو رسید که او را بیشتر تدوینگر دو کارگردان‌ صاحب سبک مکزیکی کارلوس ریگاداس (نور صامت) و آمات اسکالانته (هلی) می‌شناسیم. چنان‌که قبلا در مورد این فیلم نوشتم «گالاردو انگار تلاش کرده است سبک ریگاداسی را با سینمای کارتل پیوند بزند و نتیجه چندان دلچسب نیست. فیلم که در نقاط مرکزی مکزیک فیلم‌برداری شده است، فیلم‌برداری اکسپرسیونیستی قابل‌توجهی دارد، اما کمتر لحظات گیرا خلق می‌کند. تصمیم کارگردان برای تعریف غیرخطی داستان باعث شده است که اگر خلاصه فیلم را نخوانیم دنبال کردن داستان آن تقریبا غیرممکن می‌شود. در ضمن تا همین لحظه ظاهرا هیچ منتقدی منظور عنوان فیلم از «پیراهن جواهر» را نفهمیده (حداقل من و منتقد مجله «اسکرین» و دیگرانی که با آن‌ها صحبت کردم)؛ این خود نمادی از سردرگم بودن فیلم است.»

جایزه خرس نقره‌ای بهترین کارگردان نیز به کلر دنی، کارگردان مولف سینمای فرانسه، به خاطر «دو سوی تیغ» رسید؛ فیلمی که آن را «مایوس‌کننده» خوانده بودیم.

خرس نقره‌ای بهترین بازیگر (که برخلاف رسم رایج در برلیناله چند سال است که بدون توجه به جنسیت اعطا می‌شود) به ملتم کاپتان ترکی-آلمانی به خاطر «ربیعه کورناز علیه جورج دبلیو بوش» رسید؛ فیلمی درباره یک زندانی گوانتانامو و مادری که برای احقاق حقوقش تلاش می‌کند. قبلا امکان اعطای این جایزه را پیش‌بینی کرده بودیم. لیلا استیلر نیز به خاطر همین فیلم خرس نقره‌ای بهترین فیلمنامه را گرفت تا تنها فیلم دو جایزه‌ای باشد.

دو فیلم آسیایی که از آن‌ها تعریف کرده بودیم نیز دو خرس نقره‌ای دیگر بردند: لورا باسوکی اندونزیایی جایزه بهترین بازیگر نقش‌های فرعی را به خاطر «نانا» ساخته کامیلا آندینی دریافت کرد. ریتی پانت و ساریت مانگ، خرس نقره‌ای تقدیر از «در‌افزوده هنری قابل‌توجه» را به خاطر فیلم «همه‌چیز خوب می‌شه» دریافت کردند. «اشاره ویژه» بخش مسابقه به یک فیلم سبک هنری دیگر از سینمای اروپا رسید که با نگاهی منفی از آن نوشته بودم:‌ «سه زمستان» ساخته میشائیل کوخِ سوئیسی.

فیلم‌هایی که باید ببینید

حالا که نظر هیئت‌داوران برلین به نظر منتقد «ایندیپندنت فارسی» نمی‌خورد ما هم چاره‌ای نداریم جز این‌که به پیشنهاد یکی از خوانندگان عزیزمان‌ عمل کنیم و از میان فیلم‌های جشنواره، پنج فیلم برتر را (از میان تمام بخش‌ها نه فقط مسابقه) انتخاب کنیم و دیدنشان را توصیه کنیم.

این شما و این پنج انتخاب ما از میان ۲۲ فیلمی که در برلیناله ۲۰۲۲ تماشا کردیم:

— «با آرزوی موفقیت برای شما»، ساخته سوفی هاید استرالیایی، فیلمی کمدی درباره زنی میان‌سال است که پس از مرگ همسرش مردی جوان را با ‌عنوان کارگر جنسی استخدام می‌کند تا تجربیاتی جدید داشته باشد.

— «بازگشت به خاک» ساخته لی روئیجون چینی، درباره یک زوج عاشق کشاورز و زندگی سختشان در روستاهای چین است. (تماشا به‌شرط صبور بودن توصیه می‌شود)

— «تا فردا» ساخته علی عسگری (ایرانی) درباره دختری در ایران است که می‌خواهد فرزند خارج از ازدواجش را از پدر و مادرش پنهان کند.

— «یک سال، یک شب» ساخته ایساکی لاکوئستای فرانسوی، نگاهی متفاوت به حمله داعش به پاریس در سال ۲۰۱۵.

— «جایی بر فراز پس‌دمه‌ها» ساخته آدما کولومان ریبانسکی از جمهوری چک، درباره روستایی کوچک در این کشور که باید با عواقب حمله‌ای که تصور می‌کنند تروریستی است، سر کند.