با گذشت حدود سه ماه از شروع مسمومیت‌های زنجیره‌ای مدرسه‌های دخترانه در ایران و درخواست‌ پی در پی والدین نگران برای کشف واقعیت، نه تنها دلیل این اتفاق مشخص نشده، بلکه وزرای کابینه و مقام‌ها هر کدام اطلاعاتی می‌دهند که مسئول دیگر آن‌ها را رد می‌کند.

چطور شروع شد؟

اولین خبرها اوایل آذرماه از هنرستان نور در قم منتشر شد. دانش‌آموزان این هنرستان دو بار به فاصله دو هفته دچار مسمومیت شدند. بعضی از دانش‌آموزان موقتا فلج شده بودند.

مهدی حسینی،‌ خبرنگار، ۹ آذرماه درباره مسمومیت دختران در قم نوشت. ابتدا مسمومیت ۱۸ دختر دبیرستانی و دو هفته بعد ۵۱ دانش‌آموز منتقل شده به بیمارستان در شهر مذهبی قم چیزی نبود که از چشم رسانه‌ها و مسئولان مغفول بماند، اما تا اوایل بهمن ماه به طور گسترده به این موضوع توجه نشد.

از نیمه بهمن ماه امسال کم‌کم این موضوع به صدر اخبار رسانه‌ها آمد. همزمان موضوع مسمومیت مدرسه‌های عمدتا دخترانه از قم فراتر رفت و به بروجرد در استان لرستان و سپس به شهرهای دیگر از جمله اردبیل کشیده شد.

در بروجرد هم مانند قم دانش‌آموزان دبیرستان احمدیه سه مرتبه در سه روز پیاپی مسموم شدند.

چه اتفاقی در مدرسه‌ها می‌افتد؟

شمار زیادی از دختران با حالت تهوع و علائم مسمومیت با آمبولانس به بیمارستان‌ها منتقل می‌شدند اما مادر و پدرها نمی‌دانستند چه خبر شده است. در مواردی هم گزارش شده بود که دختران دچار مشکلات جسمی دیگر شده‌اند؛ از جمله پاهایشان از کار افتاده بود.

الناز محمدی در روزنامه هم‌میهن نوشت که در یکی از مدارس بروجرد دانش‌آموزان در حیاط مدرسه دچار تنگی نفس شدند. اما ظاهرا منشا ایجاد سرگیجه و حالت تهوع در داخل ساختمان مدرسه‌‌ها بوده است. در همان مدرسه دانش‌آموزان کلاس پنجم و ششم از بین ۹ کلاس وضعیت بدتری داشته‌اند و مثلا در کلاس چهارم هیچ اتفاقی نیفتاده بوده است.

در مواردی بویی شبیه نارنگی گندیده به مشام رسیده و گاهی بویی شبیه مایع سفیدکننده. بعضی از دانش‌آموزان و یکی از معلمان هم به گزارشگر هم‌میهن گفته‌اند که دیده‌اند «چیزی شبیه بمب» با بوی نعنا، از بیرون به داخل مدرسه پرتاب شده است.

روایت بسیاری از دانش‌آموزان نشان می‌دهد که بعد از تنگی نفس و حالت تهوع و بی‌حس شدن اعضای بدن، مدیران مدرسه که گاهی خودشان هم دچار مشکل شده بودند، با آتش‌نشانی و اورژانس تماس گرفته‌اند.

پیامد آن برای دانش‌آموزان چیست؟

بعضی از دانش‌آموزان سرپایی مداوا شده اما بیشتر آنها کارشان به بیمارستان کشیده است. آنها بین سه تا چهار ساعت یا چند شبانه‌روز بستری شده‌اند. حتی گاهی دانش‌آموزان بعد از مرخص شدن از بیمارستان دوباره با علایمی دیگر مجبور شده‌اند به بیمارستان برگردند.

فرهاد رئیسی‌نسب که دخترش در کلاس پنجم دبستان در قم درس می‌خواند، در دی ماه به بیمارستان برده شده است. او در جلسه اتاق کافه خبر در شبکه اجتماعی کلاب‌هاوس گفت وقتی دخترش به بیمارستان برده شده، تصور او و پزشکان این بوده که گازگرفتگی بوده است. او گفت روز بعد از این اتفاق پاهای دخترش دچار مشکل شده و او را دوباره به بیمارستان بردند. نوار مغز و ام آر آی گرفته و گفته‌اند که مشکلی نیست و احتمالا استرس و فشار عامل آن اتفاق است.

آقای رئیسی‌نسب توضیح داد که به تدریج حال دخترش بدتر شد و نمی‌توانست غذا بخورد اما متوجه نمی‌شدند چه اتفاقی دارد می‌افتد. آقای رئیسی‌نسب گفت بعد از شنیدن خبر مدرسه‌های دیگر،‌ کارش را رها کرده و شروع کرده به پیگیری این ماجرا اما پاسخی منطقی نگرفته است.

او توضیح داد که با مقام‌های محلی زیادی دیدار کرده و انواع آزمایش‌ها را انجام داده است. می‌گوید موهایش از اضطراب و نگرانی دخترش سفید شده است. اکنون به گفته آقای رئیسی‌نسب حال دخترش بهتر است اما نمی‌تواند مدرسه برود، موهایش در حال ریزش است و چشم چپش دچار مشکل بینایی شده است.

خواسته او مانند بسیاری دیگر از خانواده‌ها این است که بداند چه اتفاقی برای دخترش افتاده و باید منتظر چه تبعاتی در آینده باشد.

چه تعداد مدرسه دچار مشکل شده‌اند؟

اعتمادآنلاین اطلاعاتی جمع آوری کرده که نشان می‌دهد تا دهم اسفند ماه دست‌کم ۵۷ مدرسه دچار مسمومیت شده‌اند که ۳۰ مدرسه در قم، ۹ مدرسه در اردبیل، ۸ مدرسه در تهران، ۵ مدرسه لرستان و استان‌های خراسان رضوی، چهارمحال و بختیاری، کرمانشاه، مازندران، سمنان هر کدام با یک مدرسه دچار مشکل شده‌اند.

خبرگزاری رسمی جمهوری اسلامی ایران (ایرنا) نوشته بیش از ۱۰۰۰ نفر دچار مشکل شده‌اند از جمله معلمان.

واکنش مقام‌ها چه بوده است؟

شواهدی وجود دارد که نشان می‌دهد مقام‌های محلی و سپس مقام‌های بالاتر از موضوع خبر داشته‌اند اما سعی کرده‌اند تا جای ممکن انتشار اخبار را کنترل و سانسور کنند.

در روزهای پس از بالاگرفتن اخبار مسمومیت در قم، دیداری با خانواده‌ها برگزار شده که خبرنگاران اجازه حضور نداشته‌اند. تحلیل سایت خبری محلی قم‌نیوز درباره رویکرد «طالبانی» به تحصیل دختران از وبسایت این خبرگزاری حذف شد.

علی پورطباطبایی، خبرنگار قم‌نیوز در توییتر در همان روزهای اول گفته بود جلساتی برگزار شده و نامه‌نگاری‌هایی انجام شده اما به مردم اطلاع نداده‌اند.

با وجود گسترش ماجرا به استان تهران، خبررسانی همچنان به‌شدت آشفته و محدود است. احسان بداغی، خبرنگار روزنامه ایران در توییترش نوشته «حتی برای تهیه یک گزارش میدانی ساده» از مسمومیت دختران با مشکل مواجه شده است.

عامل مسمومیت چیست؟

درباره علت مسمومیت اظهارات وزیران مختلف متناقض است. تنها موضوعی که ظاهرا بر خلاف روزهای اول بر سر آن توافق شده، «عمدی» بودن ماجرا است.

در روزهای اول شروع مسمومیت‌ها مقام‌های محلی از جمله استاندار قم، دلیل مسمومیت را گاز مونوکسیدکربن سیستم گرمایشی اعلام کرده بودند و گفته بودند موتورخانه مدرسه‌ها باید بازبینی شوند؛ اما همان زمان هم نماینده قم گفته بود موضوع «مشکوک» است.

وزیر بهداشت و وزیر آموزش و پرورش ایران اخیرا جلسه‌ای علنی با نمایندگان مجلس داشتند که فیلم آن را وبسایت خانه ملت متعلق به مجلس منتشر کرده است. در آن فیلم بهرام عین‌اللهی، وزیر بهداشت، می‌گوید «سم با دوز پایین» عامل مسمومیت بوده است.

علیرضا منادی سفیدان، رییس کمیسیون آموزش مجلس، هم بعد از جلسه به نقل از گزارش سم‌شناسی وزارت بهداشت گاز نیتروژن (ان۲) را عامل مسمومیت اعلام می‌کند. اما چند ساعت بعد احمد وحیدی،‌ وزیر کشور، که مسئول اطلاع‌رسانی درباره این موضوع شده، در حالی که در کنار وزیر آموزش و پرورش ایستاده بود، اعلام کرد: «بر اساس بررسی‌هایی که تا حالا در این مکان‌ها صورت گرفته، هنوز دوستان ما عامل خاصی را پیدا نکرده‌اند که بگویند یک ماده سمی بوده که آثار آن ماده خاص بوده است.»

گزارش‌ها نشان می‌دهد دست‌کم از بهمن ماه مسئولان بهداشتی به دنبال نمونه‌برداری و سم‌شناسی بوده‌ و نتایج نمونه‌گیری را به آزمایشگاه‌هایی در تهران فرستاده‌اند؛ اما نتیجه آن آزمایش‌ها تا کنون به طور رسمی اعلام نشده و آنچه وزارت بهداشت گفته، مقام دیگر تکذیب کرده است.

سابقه داشته است؟

مسمومیت گسترده مدارس عمدتا دخترانه در این ابعاد در سال‌های ایران سابقه نداشته است اما همزمان با این مسمومیت‌ها در آذرماه ۱۴۰۱ شمار زیادی از دانشجویان هم مسموم شده بودند که گزارش شده بود مسمومیت آنها از طریق خوردن غذای آلوده بوده است. روزنامه‌های ایران این اتفاق را مسمومیت «زنجیره‌» و گاهی مشکوک در دانشگاه‌ها خوانده بودند.

روزنامه‌ها نوشته بودند که دانشجویان دانشگاه‌های صنعتی اصفهان، خوارزمی واحد کرج و صنعتی اراک به فاصله چند روز به طور «زنجیره‌ای» مسموم و با اتوبوس به بیمارستان منتقل شده‌اند.

دلیل این اتفاقات چیست؟

اطلاع از انگیزه عاملان این مسمومیت‌ها نیاز به اطلاعات دقیق و موثق دارد که فعلا از انتشار آنها جلوگیری می‌شود و آنچه منتشر شده، حدس و گمان است.

در یکی از اولین واکنش‌ها، از فاضل میبدی، استاد حوزه علمیه نقل شد که گفته است: «یک جامعه‌شناس در قم … در تحقیقاتی که انجام داده به این نتیجه رسیده‌است که هزاره‌گراها این اقدامات را انجام می‌دهند. این مسمومیت‌ها اتفاقی نیست. این جریان شبیه طالبان هستند، گرچه طالبان اجازه نمی‌دهد دختران به دانشگاه بروند اما این گروه می‌گویند دختر نهایتا تا سوم دبستان باید درس بخواند. من در شگفتم که چرا دولت و نهادهای امنیتی این جریان را دنبال و موضوع برای مردم شفاف نمی‌کند.»

اظهاراتی که هرچند بعدا آن را اصلاح کرد و گفت منظورش اینطور نبوده، اما از نظر بسیاری از کاربران ایرانی شبکه‌‌های اجتماعی، یادآور قتل‌های محفلی کرمان با استناد به فتوای محمدتقی مصباح یزدی و اسیدپاشی‌های اصفهان به روی زنان بود که در مورد آخر هیچ‌گاه کسی متهم شناخته نشد.

یونس پناهی، معاون تحقیقات و فناوری وزیر بهداشت هم ابتدا گفته بود مسمومیت دانش‌آموزان قم عمدی بود چون افرادی دوست داشتند تمام مدارس دخترانه تعطیل شود. اظهاراتی که بعدا تکذیب کرد.

۲۵ بهمن ماه نفیسه مرادی، دانش‌پژوه دکتری علوم قرآن و حدیث دانشگاه الزهرا در وبسایت قم‌نیوز نوشته بود: «تمرکز این وقایع بر مدارس دخترانه ظن خرابکاری منبعث از دیدگاه‌های طالبانی را تقویت می‌کند». این نوشته هم از وبسایت قم‌نیوز پاک شد.

اظهاراتی که حذف و تکذیب و اصلاح آنها نشان از حساسیت دستگاه‌های اطلاعاتی بر این موضوع دارد.

در کنار سوءظن به افراطیون مذهبی، شماری هم اعتقاد دارند که جنبش «زن زندگی آزادی» و جوشش آن از درون جامعه دانشجویی، دانش‌آموزی و ایستادگی دختران نوجوان در مدارس باعث این برخورد با آنها شده است. اشاره منتقدان حکومت به اظهارات علی خامنه‌ای، رهبر جمهوری اسلامی ایران است که درباره شیوه برخورد با مخالفان در اعتراض‌های اخیر گفته بود:‌ «برخی جوانان و نوجوانانی‌‌اند که بر اثر هیجان ناشی از ملاحظه یک برنامه اینترنتی به خیابان می‌آیند. چنین افرادی را می‌توان با یک تنبیه متوجه کرد که اشتباه می‌کنند.»

در مقابل هم مسئولان جمهوری اسلامی ایران بعد از چند هفته سکوت و با وجود دسترسی به منابع اطلاعاتی و دوربین‌های مداربسته مدارس و «اشراف اطلاعاتی» که به آن می‌بالند، از احتمال دست‌داشتن «دشمنان خارجی» در این اتفاقات سخن می‌گویند که به ادعای آنها به دنبال تعطیل کردن مدرسه‌ها هستند.

ایرنا سه سناریو را مطرح کرده از جمله اقدام گروه‌های متحجر، خود دانش‌آموزان و سرویس‌های امنیتی خارجی.

فعلا هدف هرچه بوده، نتیجه‌اش نگرانی و هراس خانواده‌هاست و «ترسی» که جامعه را فرا گرفته است.

چه چیزهایی پنهان مانده است؟

با گذشت سه ماه هنوز به طور رسمی دلیل مسمومیت و بیماری دانش‌آموزان مشخص نیست و مقام‌ها درباره علت آن تناقض‌گویی می‌کنند.

بعضی از مقام‌های جمهوری اسلامی تلویحا از دست داشتن معاندان و براندازان و خواسته آنان برای تعطیلی مدارس سخن گفته‌اند اما به صراحت اعلام نکرده‌اند که چه کسانی پشت این کار هستند.

جلسات متعددی با حضور مقا‌م‌های امنیتی و مسئولان وزارت کشور، وزارت بهداشت و وزارت آموزش و پرورش برگزار شده اما حتی این موضوع هم به طور رسمی اعلام نشده که چه چیز عامل مسمومیت بوده است.

خانواده‌ها می‌خواهند درباره تبعات این اتفاق بر سلامت فرزندانشان بیشتر بدانند اما این اطلاعات به آنها داده نشده است.

گزارش‌ها نشان می‌دهد نیروهای امنیتی و دستگاه‌های اطلاعاتی از ابتدا در جریان ماجرا بوده و حتی برخی از ماموران در مدرسه‌ها حضور داشته‌اند. تصاویری منتشر شده که نشان می‌دهد مقابل یکی از مدارس در تهران یک مامور با لباس شخصی موهای مادر معترض یکی از دانش‌آموزان را از پشت می‌کشد و یک نفر دیگر با دست دهان او را بسته‌ است.

با وجود حضور گسترده نیروهای اطلاعاتی و امنیتی در اطراف مدرسه‌های دچار مسمومیت، گزارش این نهادها درباره چگونگی مسمومیت‌‌های سریالی به اطلاع مردم و خانواده‌ها نرسیده است.

از: بی بی سی