شایا گلدوست
«مازیار لرستانی» در تازه‌ترین ویدیویی که در حساب کاربری اینستاگرامش منتشر کرده، از بازگشت خود به عرصه هنری و تئاتر خبر داده است. این اولین حضور رسمی و هنر او پس از ترنزیشن و با هویت مردانه است. لرستانی که کارگردانی تئاتری با نام «در انتظار گودو»، اثر «ساموئل بکت» را برعهده داشته است، آن را در سالن چهارسوی تهران بر روی صحنه می‌برد.
****
لرستانی در ویدیوی منتشر شده می‌گوید: «من پس از ۱۷ سال به عنوان کارگردان به صحنه تئاتر برگشتم. همه با خودشان می‌گویند چرا نمایش در انتظار گودو؟ برای این که من در زندگی‌ام مفهوم انتظار را و مفهوم تنهایی عمیق انسان را و مفهوم انتخاب را کاملا زندگی کرده‌ام.»
مازیار لرستانی، بازیگر، کارگردان و فیلم‌نامه‌نویس سرشناس که پیش از این با نام «شهره لرستانی» شناخته می‌شد، متولد ۳۱ خرداد سال ۱۳۴۵ در تهران است. او فعالیت هنری خود را در سال ۱۳۶۵ با بازی در فیلم «اُغُر بخیر» آغاز کرد.
او دانش‌آموختهٔ کارشناسی رشتهٔ کارگردانی تئاتر از دانشکدهٔ هنرهای زیبای «دانشگاه تهران» در سال ۱۳۶۹ و هم‌چنین دانش‌آموختهٔ کارشناسی ارشد رشتهٔ فیلم‌نامه‌نویسی سینما از مرکز اسلامی آموزش فیلم‌سازی «مجتمع فیلم‌سازی باغ فردوس» در سال ۱۳۷۳ است.
لرستانی تابستان سال جاری هویت جنسیتی مردانه خود را آشکار کرد. او تیر۱۴۰۱ خبر داد که عمل تصدیق جنسیت انجام داده و نام مازیار را برای خود انتخاب کرده است. هم‌چنین به شرایط نامناسب فرهنگی و اجتماعی برای افراد ترنس و روند دشواری که پس از آشکارسازی هویت جنسیتی خود طی کرده است، اشاره کرده بود؛ شرایطی که افراد ترنس را در معرض فشارها و آسیب‌های روحی و روانی بسیاری قرار می‌دهد.
مازیار لرستانی هم‌چنین ۳۱خرداد ۱۴۰۲، مصادف با سال‌روز تولد ۵۷ سالگی خود با انتشار ویدیویی در حساب کاربری‌اش، خبر از شروع دوباره فعالیت‌های هنری خویش با قول وزارت غرهنگ و ارشاد اسلامی داد.
لرستانی با تشکری کنایه‌آمیز از مسوولان وزارت ارشاد که در سال گذشته به او اجازه فعالیت هنری نداده و زندگی و معیشت وی را سخت کرده بودند، خبر داد پس از تغییر نام و هویت قانونی خود، وزارت ارشاد به او نوید داده است که می‌تواند دوباره فعالیت هنری خود را از سر بگیرد. گفته بود که هویتش به‌صورت قانونی و شرعی تایید شده و امیدوار است که بتواند دوباره کارش را آغاز کند.
«ترنس» یا «ترنس‌جندر» یک واژه چتری است و در واقع به شخصی گفته می‌شود که هویت جنسیتی خود را مغایر با جنسیتی که در بدو تولد بر اساس ظاهر اندام جنسی به او نسبت داده شده است، تعریف می‌کند.
به زبانه ساده‌تر، «زن ترنس» به شخصی گفته می‌شود که با جسم و اندام جنسی منتسب به مردانه متولد شده است و جنسیت مردانه به او نسبت داده می‌شود، در صورتی که او خودش را یک زن می‌داند و هویت جنسیتی خویش را زنانه تعریف می‌کند.
«مرد ترنس» به شخصی گفته می‌شود که با جسم و اندام جنسی منتسب به زنانه به دنیا آمده و جنسیت زنانه به او نسبت داده می‌شود، در حالی که او هویت جنسیتی خود را مردانه تعریف می‌کند و خویش را یک مرد می‌داند.
البته ترنس‌ها می‌توانند هویت جنسیتی «غیردوگانه» یا «نان‌باینری» نیز داشته باشند و با وجودی که جنسیت نسبت داده شده به خود را نمی‌پذیرند اما خودشان را متعلق به هیچ‌کدام از دو قالب زنانه و مردانه ندانند.
در گذشته، ترنس بودگی به عنوان یک اختلال جنسیتی یا اختلال هویتی شناخته می‌شد اما طبق آخرین نسخه طبقه‌بندی بیماری‌های سازمان جهانی بهداشت (ICD-11)، ترنس‌بودگی از لیست بیماری‌ها خارج شده و یک ناهمگونی مستمر بین جنسیتی که فرد خود را با آن می‌شناسد و جنسیتی که از بدو تولد بر اساس ظاهر اندام جنسی به او نسبت داده شده است، تعریف می‌شود.
مازیار لرستانی تنها مرد ترنس سینمای ایران نیست، «سامان ارسطو» زاده ۱۵ خرداد ۱۳۴۶ در شاهرود، بازیگر، کارگردان، نمایش‌نامه و فیلم‌نامه‌نویس و مدرس تئاتر دیگر مرد ترنس شناخته شده سینمای ایران است.
او کار بازیگری تئاتر خود را در سال ۱۳۶۴ آغاز کرد و از آن پس پیوسته تا کنون به این حرفه مشغول بوده است.
ارسطو در سال ۱۳۸۷، در سن ۴۱ سالگی جراحی تصدیق جنسیت انجام داد و از آن پس با نام سامان ارسطو مشغول به قعالیت‌های هنری است.
او از همان سال علاوه بر فعالیت‌های هنری خود، به حمایت و کمک به افراد ترنس در تهران و شهرستان‌ها می‌پردازد. نمایش «کالبدشکافی» به نویسندگی و کارگردانی خودش با موضوع جنسیت و مشکلات افراد ترنس، در دی ماه سال ۱۳۹۷ در تالار سایه مجموعه تئاتر شهر به اجرای عمومی درآمد.
شرایط افراد ترنس از جنبه‌های مختلف فرهنگی، اجتماعی و قانونی در ایران نشان می‌دهند که آشکارسازی و ادامه فعالیت در فضای هنری و سینمای ایران کار ساده‌‌ای نیست. این فضا نه تنها تحت شدیدترین نظارت‌های امنیتی و حکومتی قرار دارد بلکه افرادی مانند مازیار لرستانی و سامان ارسطو را در معرض شدیدترین انتقادها، قضاوت‌ها و تبعیض‌ها قرار می‌دهد؛ فضایی که فعالیت در آن برای افراد رنگین‌کمانی اراده‌ای آهنین را می‌طلبد.
«پویا محسنی»، زن ترنس، بازیگر، نویسنده و کنش‌گر حقوق مدنی جامعه رنگین‌کمانی ساکن امریکا در گفت‌وگو با «ایران‌وایر» فضای هنری و سینمای ایران را این گونه توصیف می‌کند: «در سینمای ایران افراد می‌بایست بر اساس یک سری قوانین حکومتی و هنجارهای جامعه رفتار کنند. متاسفانه در چنین فضایی که همه زیر ذره‌بین قرار دارند، پذیرش فردی که با چارچوب‌های کلیشه‌ای و از پیش تعیین شده متفاوت است، به راحتی انجام نمی‌شود. به طبع، سینما نیز می‌تواند به اندازه جامعه جنسیت‌زده و درگیر کلیشه‌های دوگانه زنانه و مردانه باشد؛ فضایی که افراد ترنس در آن به راحتی پذیرفته نمی‌شوند.»
محسنی می‌گوید: «متاسفانه همه آن‌چه در جامعه از جنبه‌های مختلف بر افراد ترنس تحمیل می‌شوند، در فضای هنری و سینما به دلیل نفوذ حاکمیت، می‌توانند بسیار شدیدتر هم باشند. به همین دلیل من تصور می‌کنم که آشکارسازی برای یک فرد شناخته شده در سینما کار بسیار دشواری است، مخصوصا که شما همیشه در معرض دید بیننده قرار دارید؛ بیننده‌ای که به تصویر و هویت فرد به شکل دیگری به عنوان یک بازیگر وابسته شده و عادت کرده است و به راحتی هویت جدید و نام جدید و تصویر و حتی نقش‌های جدید فرد بازیگر را نمی‌پذیرد.»
او درباره تجربه خود به عنوان یک زن ترنس بازیگر در سینمای امریکا می‌گوید این‌جا هم تبعیض وجود دارد اما شاید شکل آن فرق می‌کند. او ادامه می‌دهد: «وقتی بیش از ۲۰ سال پیش شروع به فعالیت هنری خود به عنوان یک هنرپیشه کردم، بسیاری از افراد وقتی متوجه ترنس بودنم می‌شدند، با من کار نمی‌کردند یا حتی آژانسی که با آن کار می‌کردم، ارتباط خود را با من قطع کرد. این مساله باعث شد تا چندین سال بعد که دوباره به بازیگری برگشتم، ترجیح دادم کسی از ترنس بودن و گذشته من چیزی نداند تا اتفاقات مشابه دوباره رخ ندهند. البته در نهایت هشت سال پیش تصمیم گرفتم که آشکارا و با افتخار به عنوان یک زن ترنس در سینما حضور پیدا کنم تا مردم ببینند که ما هستیم و به آن‌چه هستیم، افتخار می‌کنیم. ترس‌های زیادی وجود داشت اما دل به دریا زدم و گفتم هرچه بادا باد!
متاسفانه می‌دانم که بسیاری از افراد ترنسی که در سینما فعالیت می‌کنند، دسترسی کمتری به امکانات دارند، نقش‌های کمتری به آن‌ها داده می‌شود و‌معمولا تنها نقش یک فرد ترنس را بازی می‌کنند اما همه ما سعی می‌کنیم که این شرایط را تغییر دهیم. به نظرم هرچه جامعه بیشتر ما را ببیند و بشناسد، شرایط در فضای سینما و تلویزیون نیز برای افراد رنگین‌کمانی و مخصوصا افراد ترنس بهتر خواهد شد.»
از این رو شجاعت و جسارت افرادی مثل مازیار لرستانی و سامان ارسطو نه تنها به آگاهی‌رسانی و فرهنگ‌سازی در بطن جامعه کمک کرده بلکه راه افراد رنگین‌کمانی را برای قدم گذاشتن در عرصه‌های هنری هموارتر می‌کند.
به کانال تلگرام سایت ملیون ایران بپیوندید