ایران تنها کشور فاقد سلاح هسته‌ای است که موشک‌هایی با برد دو هزار کیلومتر ساخته است. همین موجب شده تا ظن تلاش ایران برای دستیابی به کلاهک‌های هسته‌ای تقویت شود. البته خودش تأکید می‌کند که هرگز چنین قصدی نداشته و ندارد. اما افشای مراکز هسته‌ای مخفی در سال ۲۰۰۲ میلادی، شامل تأسیسات غنی‌سازی اورانیوم در نطنز و رآکتور آب سنگین با پسماند پلوتونیوم در اراک، این گمانه را تقویت کرد که این کشور به دنبال تولید سلاح‌های هسته‌ای یا دست کم قابلیت تولید آنهاست. از این رو برنامه‌های هسته‌ای و موشکی ایران مکمل یکدیگر تلقی شدند.

حسین موسویان که در اولین سال‌های بعد از افشای برنامه هسته‌ای ایران رئیس کمیته سیاست خارجی شورای عالی امنیت ملی بود بعدها اذعان کرد که برنامه‌های موشکی و هسته‌ای این کشور در زمان جنگ با عراق برای کسب قدرت بازدارندگی شکل گرفتند. او در کتاب خاطراتش که خارج از ایران به زبان انگلیسی منتشر شده نوشته است: «در چنین شرایطی هر کشور پیشرفته‌ای همین طور عمل می‌کند. علاوه بر این، ایرانی‌ها مواضع دولت‌های غربی در مورد منع گسترش سلاح‌های کشتار جمعی را گزینشی و ریاکارانه یافتند. در بحث بازدارندگی، منظور من داشتن سلاح‌های هسته‌ای نیست بلکه دستیابی به قابلیت غنی‌سازی مطابق پیمان منع گسترش سلاح‌های هسته‌ای (ان‌پی‌تی) است که عملاً به هر کشوری امکان می‌دهد تا اگر تصمیم گرفت بتواند سلاح‌های هسته‌ای بسازد، اگرچه سیاست قاطع ایران این است که دنبال بمب هسته‌ای نرود».   

 

پیشرفت برنامه هسته‌ای ایران در سال‌های بعد و تولید موشک‌هایی که می‌توانند کلاهک هسته‌ای حمل کنند باعث افزایش نگرانی از برنامه موشکی ایران شد. اما توافق هسته‌ای (برجام) نگرانی از برنامه موشکی ایران را تا حدودی کاهش داد. قدرت‌های جهانی همچنین با تصویب قطعنامه‌ای در شورای امنیت سازمان ملل ممنوعیت‌هایی برای برنامه موشکی ایران تعیین کردند، ولی ایران هرگز این ممنوعیت‌ها را نپذیرفته و کم و بیش به فعالیت موشکی خود ادامه داده است.

بعد از خروج آمریکا از برجام، کاهش گام‌به‌گام تعهدات هسته‌ای ایران به موازات ادامه برنامه موشکی‌اش دوباره این نگرانی را تقویت کرده است که شاید ایران روزی به موشک‌های دارای کلاهک هسته‌ای مجهز شود یا دست کم قابلیت چنین ترکیبی را به دست آورد.

ایران علاوه بر توسعه برنامه موشکی کوشیده است تا توان خود را در زمینه جنگ‌های نامتقارن و حمله به پایگاه‌ها، کشتی‌ها و نیروهای خارجی در مناطق اطرافش افزایش دهد. همچنین گروه‌های شبه‌نظامی وابسته به خود را مخصوصاً در عراق و مناطق همجوار اسرائیل تجهیز و تقویت کرده است. این اقدامات از طرفی قدرت بازدارندگی و عمق استراتژیک ایران را افزایش داده و از طرف دیگر نگرانی امنیتی قدرت‌های غربی و متحدان آنها در منطقه را بیشتر کرده است.

برنامه موشکی ایران هنگام جنگ با عراق در دهه ۶۰ خورشیدی شکل گرفت. عراق از همان اوایل جنگ با موشک‌های بالستیک شهرها و مراکز استراتژیک ایران را می‌زد. ایران که از امکانات مشابهی برخوردار نبود تا چند سال نمی‌توانست مقابله‌به‌مثل کند.

اما بعدها با تهیه تعدادی موشک اسکاد از لیبی و کره شمالی به تلافی موشکی دست زد. بعد از جنگ، ایران با کمک خارجی (عمدتاً از کره شمالی و تا حدودی از روسیه و چین) برنامه موشکی خود را مدام توسعه داده و در جهت خودکفایی گام‌های مهمی برداشته است.

 

در حال حاضر ایران تعداد نامشخصی موشک بالستیک، موشک کروز و راکت دارد. تعداد آنها رسماً اعلام نمی‌شود اما منابع مختلف همگی توافق دارند که زرادخانه موشکی ایران بزرگترین در خاورمیانه است.

موشک‌های بالستیک از نظر برد معمولاً به چهار دسته تقسیم می‌شوند:

کوتاه‌برد: کمتر از ۱۰۰۰ کیلومتر

بردمتوسط: از ۱۰۰۰ کیلومتر تا ۳۰۰۰ کیلومتر

میان‌برد: از ۳۰۰۰ کیلومتر تا ۵۵۰۰ کیلومتر

دوربرد (قاره‌پیما): بیش از ۵۵۰۰ کیلومتر

ایران هنوز موشک میان‌برد و دوربرد ندارد و می‌گوید که بیشترین برد موشک‌هایش در حال حاضر حدود ۲۰۰۰ کیلومتر است. البته مقام‌های نظامی ایران تقسیم‌بندی بالا را که استاندارد رایج بین‌المللی است به کار نمی‌برند و موشک‌های بردمتوسط خود را دوربرد می‌نامند.

موشک‌های بالستیک در مراحل اولیه پرواز خود از نیروی موتور استفاده می‌کنند ولی بقیه مسیر را تا لحظه فرود با استفاده از نیروی جاذبه زمین طی می‌کنند.

بعضی از موشک‌های بالستیک کوتاه‌برد از جو زمین خارج نمی‌شوند. ولی موشک‌های دارای بردهای بلندتر از این محدوده خارج می‌شوند و بعد از طی مسافتی دوباره به سمت زمین برمی‌گردند.

پرواز موشک‌های بالستیک سه مرحله دارد:

مرحله اولیه: از لحظه پرتاب تا لحظه خاموش شدن موتور. این مرحله عمدتاً در محدوده جو زمین اتفاق می‌افتد و بسته به نوع موشک ممکن است سه تا پنج دقیقه طول بکشد.

مرحله میانی: بعد از خاموش شدن موتور، موشک تا نقطه اوج پرواز خود به حرکت صعودی ادامه می‌دهد و بعد به طرف زمین متمایل می‌شود. این قسمت که عمدتاً خارج از جو زمین اتفاق می‌افتد در مورد موشک‌های قاره‌پیما ممکن است بیست دقیقه طول بکشد.  

مرحله پایانی: در این مرحله موشک یا کلاهک جداشونده آن به جو زمین باز‌می‌گردد و بر سر هدف فرود می‌آید. این مرحله ممکن است کمتر از یک دقیقه طول بکشد.

موشک‌های کروز مانند هواپیما هستند و با موتور جت کار می‌کنند. از این رو سرعت و ارتفاع پرواز آنها معمولاً کمتر از موشک‌های بالستیک است. موشک‌های کروز در تمام طول پرواز از محدوده جو زمین خارج نمی‌شوند. آنها می‌توانند در ارتفاع بسیار پایین (چند متر بالاتر از سطح زمین) حرکت کنند. همین قابلیت باعث می‌شود که شناسایی آنها به وسیله رادار دشوارتر باشد.

موشک‌های کروز را می‌توان از زمین، هوا یا دریا پرتاب کرد. آنها تا رسیدن به هدف کاملاً هدایت می‌شوند. موشک‌های کروز می‌توانند ارتفاع پرواز و مسیر حرکت خود را بارها تغییر دهند.

 

نوع سوم موشک‌ها راکت‌ها هستند که اساساً هدایت‌شونده نیستند و مسیر حرکت آنها بعد از شلیک قابل تصحیح نیست. البته بعضی از راکت‌ها را به امکانات هدایت و کنترل مجهز می‌کنند تا دقتشان افزایش یابد. راکت‌ها معمولاً از جو زمین خارج نمی‌شوند و بردشان از موشک‌های بالستیک کمتر است.

موشک‌های بالستیک یا با سوخت مایع کار می‌کنند یا با سوخت جامد. موشک‌های سوخت جامد نسبت به سوخت مایع مزیت‌های عملیاتی مهمی دارند، از جمله این که نیاز به سوخت‌زنی ندارند و به همین علت زودتر آماده پرتاب می‌شوند.

سرعت آماده شدن و بی‌نیازی آنها به تجهیزات سوخت‌زنی باعث می‌شود که هم قابلیت تحرک بیشتری داشته باشند هم شناسایی و انهدام آنها قبل از پرتاب دشوارتر باشد. همچنین شتاب پرواز آنها در مرحله اولیه نسبت به موشک‌های سوخت مایع بیشتر است و به همین علت رهگیری آنها در این مرحله دشوارتر است.

موشک‌های سوخت مایع ایران: از شهاب تا خرمشهر

ایران  که در زمان جنگ با عراق از کره شمالی تعدادی موشک «اسکاد» خریده بود بعدها با کمک آن کشور خط  تولید این موشک‌ها را به راه انداخت و نام آنها را «شهاب» گذاشت. موشک‌های اسکاد اصالتاً روسی هستند. این موشک‌ها از سوخت مایع استفاده می‌کنند.

موشک «شهاب ۱» نمونه کپی‌برداری شده از موشک «اسکاد بی» است. این موشک ۳۰۰ کیلومتر برد دارد و می‌تواند کلاهکی به وزن ۱۰۰۰ کیلوگرم را حمل کند.

موشک «شهاب ۲» هم در واقع «اسکاد سی» است. این موشک می‌تواند کلاهکی ۷۷۰ کیلوگرمی را تا ۵۰۰ کیلومتر حمل کند.

این موشک‌ها سیستم هدایت و کنترل پیشرفته‌ای ندارند و از این رو چندان دقیق نیستند. خطای آنها در حدود هزار متر برآورد شده است. با این حال اگر این موشک‌ها به طرف مناطق شهری شلیک شوند، مخصوصاً به تعداد زیاد، حتی با کلاهک‌های متعارف می‌توانند وحشت گسترده ایجاد کنند.

در زمان «جنگ شهرها» بین ایران و عراق موشک‌باران تهران یک‌چهارم جمعیت این شهر را فراری داد و از عوامل مؤثر در وادار کردن ایران به پذیرش پایان جنگ بود.

بعد از جنگ، ایران به تلاش برای دستیابی به موشک‌هایی با بردهای بیشتر ادامه داد و موشک «شهاب ۳» را با استفاده از فناوری موشک «نودانگ» کره شمالی ساخت. به این ترتیب، اسرائیل که در فاصله تقریباً هزار کیلومتری مرز غربی ایران قرار دارد در تیررس قرار گرفت.

ایران بعداً موشک «شهاب ۳» را ارتقا داد و نمونه‌های پیشرفته‌تری با نام‌های «قدر» و «عماد» ساخت. دوربردترین این موشک‌ها می‌توانند به اهدافی در فاصله ۲۰۰۰ کیلومتری برسند.

 

کارشناسان غربی میزان خطای نمونه‌های قدیمی موشک «شهاب ۳» را حدود دو هزار متر برآورد کرده‌اند. به گفته آنها این خطا در نمونه‌های بهینه‌سازی شده به مقدار قابل توجهی کاهش یافته اما ادعای مقام‌های نظامی ایران را که می‌گویند خطای آنها به چند متر رسیده است رد می‌کنند.

جدیدترین موشک سوخت مایع ایران با برد دو هزار کیلومتر موشک «خرمشهر» است. ایران می‌گوید که این موشک می‌تواند چندین کلاهک را حمل کند، رادارگریز است و امکان هدایت آن در مرحله پایانی وجود دارد و به همین علت از دقت بالایی برخوردار است. گمان می‌رود که این موشک با استفاده از فناوری موشک «موسودان» کره شمالی طراحی شده باشد. نمونه کره‌ای تا چهارهزار کیلومتر برد دارد. ایران می‌گوید که فعلا قصد ندارد موشک‌هایی با برد بیشتر از دو هزار کیلومتر بسازد.

یوزی روبین، بنیانگذار سپر موشکی اسرائیل، با اشاره به آزمایش موشک خرمشهر گفته: «این به معنای آن نیست که این موشک نمی‌تواند چهار هزار کیلومتر پرواز کند، بلکه به این معنی است که آن را با برد کوتاه‌تری آزمایش کرده‌اند. ایرانی‌ها خود را به حداکثر برد دو هزار کیلومتر محدود کرده‌اند. موشک‌هایی با این برد فقط اروپای شرقی را تهدید می‌کنند، نه اروپای مرکزی را. بنابراین، اگر مناقشه‌ای باشد حداکثر با رومانی و یونان خواهد بود، نه با آلمان. آنها این حداکثر برد را برای خود در نظر گرفته‌اند، ولی می‌توانند از این حد عبور کنند و برد موشک‌هایشان را هر چقدر که بخواهند افزایش دهند.»

 

موشک‌های سوخت جامد ایران: از عقاب تا سجیل

ایران در زمان جنگ با عراق با کمک فنی و تسلیحاتی چین به ساخت راکت‌های سوخت جامد «عقاب» پرداخت. پروژه تولید این نوع راکت نسبتاً کوچک با برد ۴۰ کیلومتر و سرجنگی ۷۰ کیلوگرمی شاید اولین گام جدی در راه توسعه برنامه موشکی‌ ایران بود.

راکت‌های «فجر» هم ظاهراً بر اساس نمونه‌های ساخت چین و کره شمالی تولید شد. ایران شمار نامعلومی از این راکت ها را به حزب‌الله لبنان و گروه‌های فلسطینی در غزه داده است. طی درگیری‌های سال‌های گذشته تعدادی از آنها به طرف اسرائیل شلیک شده است.

ایران راکت‌های قدرتمندتری به نام «نازعات» و «زلزال» هم دارد. مهندسان ایرانی با افزودن سیستم‌های هدایت و کنترل به زلزال موشک‌های دقیق‌تر خانواده «فاتح» را ساخته‌اند. موشک‌های خانواده فاتح (شامل موشک‌های ضدکشتی «خلیج فارس» و «هرمز») دقیق‌ترین موشک‌های بالستیک ایران شناخته می‌شوند. ایران می‌گوید خطای آنها فقط چند متر است. برد این موشک‌ها از ۳۰۰ تا ۵۰۰ کیلومتر اعلام شده است. موشک‌های «ذوالفقار» با برد ۷۰۰ کیلومتر، «دزفول» با برد ۱۰۰۰ کیلومتر و «حاج قاسم» با برد ۱۴۰۰ کیلومتر هم نمونه‌های ارتقا‌یافته همین خانواده هستند.

نمونه دیگری از پیشرفت ایران در طراحی و ساخت موشک‌‌های بالستیک سوخت جامد در سال ۱۳۸۷ با آزمایش موشک «سجیل» به نمایش درآمد. مقام‌های دفاعی ایران برد این موشک را حدود ۲۰۰۰ کیلومتر اعلام کرده اند، هرچند بعضی از منابع خارجی گفته‌اند که احتمالاً می تواند تا ۲۵۰۰ کیلومتر پرواز کند.

موشک سجیل دو‌مرحله‌ای است. بعد از اتمام سوخت بخش اول این موشک، بار اضافی از آن جدا می‌شود و موتور بخش دوم به کار می‌افتد.

به گفته ناظران غربی، طراحی و ساخت این موشک تا حدود زیادی ایرانی است و برای تهیه قطعات آن نسبت به سایر موشک‌های بردمتوسط ایرانی وابستگی کمتری به خارج وجود دارد، هرچند احتمالاً مقداری کمک فنی از چین دریافت شده است.

موفقیت پروژه‌های «فاتح» و «سجیل» از عزم ایران برای توسعه برنامه تولید موشک‌های سوخت جامد حکایت دارد. با توجه به مزایای فنی و عملیاتی موشک‌های سوخت جامد و وابستگی کمتر به خارج برای تولید آنها به نظر می‌رسد که ایران به ساخت این نوع موشک‌ها علاقه بیشتری داشته باشد.

ایران با توسعه هدفمند زیرساخت‌ها و فناوری خود در پی تولید موشک‌هایی با برد، دقت و کارایی مطلوب است. این روند نیازمند سرمایه‌گذاری سیاسی و مالی سنگین و آزمایش‌های متعدد در بلندمدت است. همین ممکن است دیگران را نسبت به انگیزه‌ها و توانمندی تهاجمی ایران نگران کند.

موشک‌های بالستیک در جهان عموماً دقت خیلی زیادی نداشته‌اند و معمولاً قدرت تخریب گسترده و کشتار جمعی آنها (با کلاهک هسته‌ای) یا قابلیت آنها در ایجاد وحشت گسترده در مناطق شهری (با کلاهک غیرهسته‌ای) مد نظر بوده است. ایران می‌گوید که بعد از دستیابی به برد لازم برای در تیررس قرار دادن اسرائیل و پایگاه‌های آمریکا در منطقه هدفش افزایش دقت موشک‌هاست و این را  به عنوان دلیلی برای اثبات این مدعای خود ارائه می‌کند که به دنبال سلاح هسته‌ای نیست، چون اگر قرار بود آنها سلاح هسته‌ای حمل کنند نیازی به دقت زیاد نداشتند.

ایران اکثر موشک‌های خود را نقطه‌زن معرفی می‌کند. البته بعضی از ناظران معتقدند که در مواردی اغراق می‌کند هرچند با استفاده از سیستم‌های هدایت و کنترل توانسته دقت موشک‌هایش را تا حدود زیادی افزایش دهد. مقام‌های نظامی ایران می‌گویند که خطای موشک‌های خانواده «فاتح» کمتر از ۱۰ متر است.

 

در سال‌های گذشته گزارش‌هایی که آنها درباره دقت موشک‌ها به رسانه‌ها داده‌اند متناقض بوده است. در سال ۱۳۸۴ علی شمخانی در آخرین کنفرانس خبری‌ خود به عنوان وزیر دفاع گفت که خطای موشک «شهاب ۳» فقط یک متر است. هشت سال بعد حسین دهقان، وزیر دفاع وقت، گفت که خطای موشک‌های زمین‌به‌زمین به دو متر رسیده است. او چند ماه بعد گفت که خطای موشک‌های نقطه‌زن ایران به زیر پنج متر رسیده است. به نظر می‌رسد که هرچه خطای موشک‌ها بیشتر بوده است مقام‌های نظامی درباره دقت آنها بیشتر اغراق کرده‌اند.

حسن روحانی، رئیس جمهوری ایران، در سال ۱۳۹۳ در جمع مسئولان دفاعی هشدار داد که آنها نباید به مقام‌های سیاسی درباره دقت موشک‌ها اطلاعات غلط بدهند: «آن کسی که خیلی دقیق حرف می‌زد شهید طهرانی (مسئول وقت صنایع موشکی سپاه) بود. به او می‌گفتم که می‌گویند خطای ما این قدر است. او می‌گفت که نه این جوری نیست. و درست می‌گفت. اگر ما دقیق حرف نزنیم مسئولین سیاسی کشور را در محاسباتشان به گمراهی می‌کشانیم.»

با این که به نظر می‌رسد مقام‌های دفاعی ایران در این باره اغراق کرده‌اند منابع و شواهد متعدد تأیید می‌کنند که ایرانی‌ها در جهت کاهش خطای موشک‌های خود گام‌های مهمی برداشته‌اند.

میزان کارایی این موشک‌ها تا حدودی در حمله به محل استقرار نظامیان آمریکایی در پایگاه عین‌الاسد عراق به نمایش گذاشته شد، عملیاتی که به تلافی کشته شدن قاسم سلیمانی، فرمانده سابق نیروی قدس سپاه پاسداران، در حمله پهپادی آمریکا صورت گرفت.

به گفته مقام‌های دفاعی آمریکا در این حمله ۱۶ فروند موشک بالستیک شلیک شد. ۱۱ فروند از آنها در پایگاه عین‌الاسد فرود آمد و یک فروند به اطراف پایگاه اربیل اصابت کرد. چهار موشک هم درست عمل نکرد و به مقصد نرسید. فرمانده سپاه هم گفت که دو موشک اصلاً به عراق نرسید و در ایران فرود آمد. اما بخشی از تأسیسات پایگاه عین‌الاسد شامل آشیانه هواپیما، آسایشگاه سربازان و چادرهای نظامی منهدم شد، هرچند به گفته مقام‌های آمریکایی کسی کشته نشد چون آنها پیشاپیش به جاهای امن‌تر منتقل شده بودند. بعداً اعلام شد که ده‌ها نفر از آنها دچار ضربه مغزی شده‌اند.

 

معلوم نیست که این نقاط دقیقاً همان‌هایی بودند که طراحان حمله در نظر گرفته بودند یا نه. ولی در هر صورت می‌توان گفت که اگر از ایران تعداد زیادی موشک به سمت چنین پایگاه‌هایی شلیک شود، مخصوصاً اگر این پایگاه‌ها سپر دفاع موشکی نداشته باشند، بعضی از آنها ممکن است به نقاط هدف یا دست‌کم منطقه هدف اصابت کنند و آسیب‌های قابل توجهی بزنند. سپاه پاسداران اعلام کرد که در این حمله از موشک‌های «فاتح ۳۱۳» و «قیام» استفاده کرده است.

 

ایران در رصد لحظه‌ای اصابت موشک به هدف هم پیشرفت‌های قابل توجهی داشته است. این قابلیت نسبتاً جدید اولین بار در حمله موشکی به منطقه دیرالزور سوریه در سال ۱۳۹۶ به نمایش درآمد. سپاه گفت که در آن حمله شش فروند موشک «ذوالفقار» از کردستان و کرمانشاه شلیک شدند و با عبور از آسمان عراق همگی به هدف خوردند. اما منابع اسرائیلی و غربی گفتند که فقط دو فروند از آنها در منطقه هدف فرود آمدند. فیلم‌های لحظه اصابت هم که سپاه منتشر کرد ظاهراً فرود آمدن دو موشک در منطقه هدف را از زوایای مختلف نشان می‌داد.

در هر صورت، این عملیات از این نظر مهم بود که ایران برای اولین بار مستقیماً به اهدافی در یک کشور غیرهمسایه حمله موشکی کرده و تصاویر لحظه اصابت آنها را با پهپاد به ایران مخابره کرده بود تا اثر عملیات ارزیابی و نمایش داده شود.

 

حدود یک سال بعد، در پی درگیری مرگبار شبه‌نظامیان کرد با نیروهای مرزی سپاه پاسداران، «قلعه دموکرات» اقلیم کردستان عراق هدف موشک‌های «فاتح ۱۱۰» قرار گرفت و عده‌ای از رهبران و اعضای احزاب کرد کشته شدند. کمتر از یک ماه بعد هم در واکنش به حمله‌ای مسلحانه به یک مراسم رژه در اهواز که داعش مسئولیت آن را به عهده گرفت سپاه به نقاطی در منطقه بوکمال سوریه با موشک حمله کرد. از این عملیات هم با پهپاد تصویربرداری شد.

البته رصد پهپادی چنین عملیاتی محدودیت‌هایی دارد، از جمله این که پهپادها باید از منطقه‌ای خودی هدایت شوند و برای فواصل خارج از این محدوده به هواپیماهای بلندپرواز یا ماهواره نیاز است.

ایران از سیستم‌های مکان‌یابی ماهواره‌ای موجود مانند جی‌پی‌اس برای افزایش دقت موشک‌هایش استفاده کرده است. با استفاده از چنین سیستم‌هایی می‌توان خطای حرکت موشک را تا حدودی کاهش داد ولی برای زدن دقیق هدف به فناوری خاصی برای هدایت مرحله پایانی حرکت موشک نیاز است. همچنین از آنجا که کنترل این سیستم‌ها در اختیار کشورهای سازنده آنهاست این کشورها هر وقت که بخواهند می‌توانند در آن اختلال ایجاد کنند (جی‌پی‌اس آمریکایی، گلوناس روسی، بیدو چینی و گالیله متعلق به اتحادیه اروپاست). مقام‌های نظامی ایران می‌گویند که خود را به استفاده از سیستم‌های مکان‌یاب جهانی محدود نکرده‌اند و از مکان‌یاب‌های محلی (ال‌پی‌اس) هم می‌توانند استفاده کنند.

موشک‌های دقیق می‌توانند دسترسی نیروهای متخاصم به مناطق مرزی را مشکل کنند. چنین موشک‌هایی همچنین می‌توانند کار بنادر کشورهای عرب منطقه خلیج فارس و تأسیسات نفتی و گازی آنها را مختل کنند. امکان ایجاد اختلال در کار پایگاه‌های هوایی کشورهای غربی و متحدان منطقه‌ای آنها را هم دارند. موشک‌های دقیق می‌توانند کشتی‌ها را هم در آبهای خلیج فارس تهدید کنند. معمولاً از موشک‌های کروز برای زدن کشتی استفاده می‌شود ولی از آنجا که سرعت موشک‌های کروز کمتر است و آنها را آسان‌تر می‌توان زد ایران به ساخت راکت‌ها و موشک‌های بالستیک ضدکشتی هم پرداخته است. هدف اصلی چنین موشک‌هایی ناوهای هواپیمابر است. ولی از آنجا که ناو حرکت می‌کند موشک برای اصابت به آن باید سیستم هدایت و کنترل دقیق داشته باشد.

موشک‌های کروز ایران

ایران مجموعه متنوعی از موشک‌های کروز ساخته است. اوایل دهه نود خورشیدی مقام‌های ایرانی گفتند که به زودی از موشک کروز «مشکات» با برد دو هزار کیلومتر هم رونمایی خواهند کرد. گفته شد که این موشک را می‌توان از زمین، هوا و دریا پرتاب کرد. اما چنین موشکی هرگز به نمایش در نیامد. در نهایت از یک موشک کروز زمینی با نام «سومار» و برد ۷۰۰ کیلومتر رونمایی شد. گفته می‌شود این موشک از روی نمونه روسی ساخته شده که ایران سال‌ها قبل از اوکراین خریده بود.

 

موشک کروز «یا علی» هم در همین حدود برد دارد. عربستان گفته که ایران از این نوع موشک در حمله به تأسیسات نفتی آرامکو استفاده کرد، اما ایران دست داشتن در آن حمله را تکذیب کرده است.

در چهلمین سالگرد انقلاب اسلامی، ایران از موشک کروز زمینی «هویزه» رونمایی کرد. گفته شده که این موشک ۱۳۵۰ کیلومتر برد دارد.

ایران تعدادی موشک کروز ضدکشتی هم دارد، از جمله موشک‌های کوتاه‌برد «رعد»، «نصر»، «کوثر»، «ظفر» و «نور». این موشک‌ها عمدتاً از روی نمونه‌های ساخت چین تولید شده‌اند.

سپاه پاسداران در اواسط سال ۱۳۹۸ گفت که یک موشک کروز ۱۵۰۰ کیلومتری با قابلیت پرتاب از هواپیما به زودی رونمایی خواهد شد. هنوز این موشک به نمایش در نیامده است ولی به نظر می‌رسد که ایران در جهت افزایش دقت، کارایی و برد موشک‌های کروز خود گام برمی‌دارد.

ایران یک برنامه فضایی فعال دارد. پرتاب ماهواره «امید» در سال ۱۳۸۷ اولین تجربه موفق ایران در این زمینه بود. در سال‌های بعد هم چند ماهواره با استفاده از موشک «سفیر» در مدار زمین قرار گرفت. ایران همچنین از موشک‌‌های «کاوشگر» برای آزمایش پرتاب موجودات زنده به فضا و بازگرداندن آنها به زمین استفاده کرد.

در سال‌های گذشته ایران از موشک قدرتمندتر «سیمرغ» برای قرار دادن ماهواره‌های سنگین‌تر در ارتفاعات بالاتر استفاده کرده است. اما بعضی از پرتاب‌ها پی‌در‌پی شکست خورده است. همین باعث شده که احتمال خرابکاری آمریکا در برنامه موشک‌های ماهواره‌بر ایران مطرح شود.

آمریکا می‌گوید برنامه فضایی ایران پوششی برای دستیابی به موشک‌های بالستیک قاره‌پیما است. حضور سپاه پاسداران و وزارت دفاع ایران در پروژه فضایی این کشور هم فرضیه ارتباط احتمالی این دو برنامه را تقویت کرده است. اما ایران این ادعا را رد می‌کند.

 

پرتاب اولین ماهواره نظامی ایران توسط سپاه پاسداران در اوایل سال ۱۳۹۹ بحث برنامه‌ فضایی ایران را به سطح بالاتری برد. سپاه اعلام کرد که ماهواره «نور» را با موشک سه‌مرحله‌ای «قاصد» در مدار ۴۲۵ کیلومتری زمین قرار داده است. ماهواره‌های قبلی در فاصله ۲۵۰ تا ۳۷۵ کیلومتری زمین قرار گرفته بودند. تلاش‌های بعدی ایران برای قرار دادن ماهواره در مدارهای بالای ۵۰۰ کیلومتر هم در مرحله آخر به علت نرسیدن به سرعت لازم شکست خورده بود.

فرمانده کل سپاه پرتاب ماهواره نظامی را یک دستاورد راهبردی خواند که می‌تواند توان جمهوری اسلامی را در عرصه نبرد اطلاعاتی گسترش دهد. حسین سلامی گفت «امروز ما می‌توانیم جهان را از فضا رویت کنیم.»

اما جی ریموند، فرمانده نیروی فضایی ارتش آمریکا، این ماهواره کوچک را یک «وب‌کم معلق در فضا» توصیف کرد که قابلیت تصویربرداری و ارزش اطلاعاتی چندانی ندارد.

با این حال، مارک میلی، رئیس ستاد مشترک ارتش آمریکا، گفت فناوری موشکی که آن ماهواره را به فضا برد نگران‌کننده است: «موشک‌های مختلف می‌توانند کارهای مختلف انجام دهند. یکی می‌تواند ماهواره حمل کند و دیگری می‌تواند یک نوع وسیله منفجره حمل کند. بنابراین هروقت ایران هرنوع موشک دوربردی آزمایش می‌کند مایه نگرانی امنیتی است.»

موشک‌های ماهواره‌بر و موشک‌های بالستیک قاره‌پیما شباهت‌هایی به هم دارند: مثلاً هر دو به موتورهای قدرتمند و بدنه سبک اما مقاوم نیاز دارند؛ همچنین کارکرد بخشی از سامانه‌های هدایت و راهبری آنها مشابه است. ساختار چندمرحله ای این موشک‌ها و چگونگی جدا شدن اجزای آنها هم جنبه‌های مشابهی دارد. با این حال، کارشناسان می‌گویند که تبدیل موشک ماهواره‌بر به موشک قاره‌پیما کار آسانی نیست هرچند تجربه‌هایی که از عملکرد اولی به دست می‌آید ممکن است تا حدودی به کار ساخت دومی هم بیاید.

آنها همچنین به این نکته اشاره می‌کنند که تا به حال هیچ کشوری از موشک ماهواره‌بر موشک قاره‌پیما نساخته است بلکه برعکس، بعضی از کشورها موشک دوربرد را به موشک ماهواره‌بر تبدیل کرده‌اند.

 

فناوری موشک قاره‌پیما پیچیده‌تر از موشک ماهواره‌بر است. موشک قاره‌پیما علاوه بر خروج از جو زمین باید بتواند دوباره به جو زمین برگردد و برای این منظور فناوری حرارتی و مکانیکی خاصی لازم است. ضمناً موشک ماهواره‌بر را می‌توان بدون عجله برای پرتاب از یک محل ثابت و مشخص آماده کرد و اگر شرایط جوی مناسب نبود می‌توان پرتاب آن را به زمان مناسب موکول کرد. اما موشک قاره‌پیما چون در شرایط جنگی به کار می‌رود برای آن که قبل از شلیک توسط دشمن نابود نشود باید قابلیت آماده‌سازی سریع و پرتاب از سکوی مخفی و یا متحرک را تحت همه شرایط جوی داشته باشد. همین شرایط می‌طلبد که اطمینان بیشتری به عملکرد موفقش وجود داشته باشد. لازمه تولید موشک قاره‌پیمای مطمئن هم آزمایش‌های متعدد است که از چشم قدرت‌های جهانی دور نخواهد ماند.

با این حال، آمریکا و اسرائیل با ابراز نگرانی از برنامه فضایی ایران سعی می‌کنند از این برنامه برای تأکید بر «تهدید» ایران و تشدید فشار و وضع تحریم‌های بیشتر علیه جمهوری اسلامی استفاده کنند. ایران هم متقابلاً از برنامه فضایی خود استفاده تبلیغاتی کرده می‌گوید پیشرفت این برنامه نشانگر شکست سیاست فشار و تحریم است.

ناظران می‌گویند حتی اگر ایران در پی دستیابی به قابلیت ساخت موشک‌ قاره‌پیما باشد تردیدی نیست که برنامه فضایی‌ این کشور اهداف غیرنظامی و علمی هم دارد. ایران همچنین می‌خواهد با توسعه برنامه فضایی به پرستیژ بین‌المللی ‌خود بیفزاید.

بر خلاف مراکز هسته‌ای ایران که تحت نظر آژانس و بازرسان بین‌المللی هستند مراکز موشکی مشمول نظارت و بازرسی بین‌المللی رسمی نیستند. اما از آنجا که آزمایش‌های موشکی در فضای باز صورت می‌گیرد فعالیت موشکی ایران در نهایت از چشم آمریکا و دیگران پنهان نمی‌ماند. بعضی از ناظران معتقدند که به این ترتیب ایران به نوعی درباره شفافیت برنامه موشکی‌اش به آنها پیام می‌دهد.

نمونه‌ای از این رصدها را دونالد ترامپ، رئیس جمهوری آمریکا، با توییت یک عکس ماهواره‌ای واضح از انفجار در یک سکوی پرتاب ماهواره ایران نشان داد.

با این حال، قدرت‌های غربی و متحدان منطقه ای آنها مخصوصاً اسرائیل و عربستان مدام از برنامه موشکی ایران اظهار نگرانی می‌کنند. آنها می‌گویند که ایران بخشی از موشک‌هایش را در اختیار دولت‌ها و گروه‌های متحد خود گذاشته است تا علیه آنها استفاده کنند.

 

ایران به صراحت می‌گوید که موشک‌های دو هزار کیلومتری ساخته است تا امکان زدن اسرائیل را داشته باشد. سپاه پاسداران هنگام آزمایش بعضی از موشک‌های خود شعار جنجالی «اسرائیل باید از صحنه روزگار محو شود» را حک کرده و به نمایش گذاشته است. این باعث شده اسرائیل تأکید کند که برنامه موشکی ایران موجودیتش را تهدید می‌کند و باید برنامه‌های موشکی و هسته‌ای جمهوری اسلامی را متوقف کرد.

 

عربستان و متحدان عربش در منطقه خلیج فارس هم که میلیاردها دلار صرف خرید سامانه‌های دفاع موشکی در برابر ایران کرده‌اند همواره خواستار مهار برنامه موشکی ایران بوده‌اند.

حوثی‌های ضداسرائیلی و ضدسعودی یمن که مورد حمایت ایران هستند بارها به داخل عربستان موشک‌های بالستیک شلیک کرده‌اند. اکثر این موشک‌ها پیش از رسیدن به هدف منهدم شده‌اند اما تعدادی هم از سپر دفاع موشکی عبور کرده‌اند. عربستان و آمریکا با اشاره به «شواهد»ی که در لاشه بعضی از این موشک‌ها پیدا شده و شباهت آنها به موشک‌های ایرانی گفته‌اند که منشأ این موشک‌ها ایران است. به گفته آنها موشکی که حوثی‌ها «برکان ۲ اچ» می‌نامند در واقع موشک «قیام» ایران است. ایران تکذیب کرده و گفته که حوثی‌ها موشک‌های قدیمی موجود در یمن را نوسازی کرده‌اند. اما سازمان ملل گفته بعضی از قطعات موشک‌های بالستیک که حوثی‌ها در سال‌های گذشته به عربستان شلیک کرده‌اند در ایران ساخته شده است.

به گفته بعضی از ناظران، ایران علاوه بر ضربه زدن به عربستان از طریق حوثی‌های یمن عملاً از این طریق برای آزمایش موشک‌های بالستیک خود در شرایط واقعی استفاده می‌کند. آنها همچنین می‌گویند که ایران در جنگ حوثی‌ها با عربستان موشک‌های کروز و پهپادهای خود را هم آزمایش می‌کند.

تأسیسات نفتی شرکت آرامکو با استفاده از تعدادی موشک کروز و پهپاد هدف یک حمله بزرگ و دقیق قرار گرفت. سامانه‌های دفاع موشکی عربستان عمدتاً برای رهگیری موشک‌های بالستیک طراحی شده‌اند. موشک‌های کروز و پهپادها سرعت به مراتب کمتری نسبت به موشک‌های بالستیک دارند اما می‌توانند در ارتفاعات بسیار پایین و دور از دید رادارها پرواز کنند. همچنین امکان هدایت دقیق دارند. این ویژگی ها باعث شد تأسیسات نفتی حیاتی عربستان از آن حمله مصون نمانند.

عربستان گفت در این حمله ۱۸ پهپاد و ۷ موشک کروز به کار رفته بود که ایرانی بودند. آمریکا و قدرت‌های اروپایی هم ایران را مسئول حمله معرفی کردند. اما ایران دست داشتن در آن را تکذیب کرد و گفت چنان که حوثی‌ها گفته‌اند کار خود آنها بوده است.

 

ولی کارشناسان سازمان ملل با اشاره به جهت حرکت، برد نسبتاً کم و پیشرفتگی نسبتاً زیاد آن موشک‌ها و پهپادها نتیجه گرفتند که حمله نمی‌توانسته کار حوثی‌های یمن بوده باشد. بعدها دبیر کل سازمان ملل متحد هم گفت بررسی بقایای آن موشک‌ها و پهپادها نشان داده که «منشأ ایرانی» داشته‌اند. آنتونیو گوترش در گزارش خود به شورای امنیت سازمان ملل همچنین اعلام کرد که موشک‌های کروز و پهپادهای به کار رفته در حمله به تأسیسات نفتی عفیف در مرکز عربستان و فرودگاه بین‌المللی أبها در جنوب این کشور هم ایرانی بوده‌اند و یا قطعات ایرانی داشته‌اند.

 

از طرف دیگر، مقام‌های نظامی و اطلاعاتی آمریکا می‌گویند که ایران با استفاده از آشفتگی اوضاع عراق و با کمک شبه‌نظامیان حشد شعبی در این کشور انبارهای مخفی موشک‌های کوتاه‌برد ایجاد کرده است تا قدرتش را در خاورمیانه بسط دهد و با تهدیدهای فزاینده آمریکا در منطقه مقابله کند. ایران این خبر را تکذیب کرده است. اما بنا بر گزارش‌ها اسرائیل چندین بار به این انبارها حمله کرده است. اسرائیل تأکید کرده که با گسترش حضور موشکی ایران در کشورهای همجوارش مقابله خواهد کرد.

 

هنوز هیچ پیمان بین‌المللی برای ممنوع کردن تولید یا دستیابی به موشک وجود ندارد. از این رو تلاش‌های بین‌المللی برای مهار برنامه موشکی ایران عمدتاً بر کنترل صادرات موشکی به این کشور متمرکز بوده است. برای این منظور از توافق‌های بین‌المللی موجود استفاده شده است، مثلاً «نظام کنترل فناوری موشکی» که در واقع یک تفاهم سیاسی غیررسمی بین کشورهای عمدتاً غربی به‌علاوه روسیه است. بعضی از کشورهای دیگر هم که عضو آن نیستند، از جمله چین، اصول اساسی‌اش را پذیرفته‌اند. هدف این توافق که در سال ۱۹۸۷ میلادی پایه‌گذاری شد محدود کردن گسترش موشک‌هایی است که قابلیت حمل سلاح‌های کشتار جمعی مخصوصاً کلاهک هسته‌ای داشته باشند، مشخصاً موشک‌های دارای برد بیش از ۳۰۰ کیلومتر و کلاهک سنگین‌تر از ۵۰۰ کیلوگرم.

هدف این توافق رسماً کشور خاصی نیست اما عملاً ایران یکی از اصلی‌ترین کشورهای هدف آن شده است. این توافق با اینکه از نظر حقوقی لازم‌الاجرا نیست در دهه‌های گذشته توانسته برنامه‌های موشکی بسیاری از کشورها را از آمریکای لاتین تا اروپای شرقی و خاورمیانه متوقف یا محدود کند. به این ترتیب، مشتری‌های جدید تسلیحات و فناوری موشکی عمدتاً به کره شمالی و بازار سیاه بین‌المللی رو آورده‌اند.

علاوه بر نظام کنترل فناوری موشکی، سال‌ها بعد چارچوبی کمتر سختگیرانه اما با شرکت کشورهای بیشتری پدید آمد. «طرزالعمل بین‌المللی مقابله با گسترش موشک‌های بالستیک» خواستار احتیاط و خویشتن‌داری در تکثیر موشک‌های دارای امکان حمل سلاح‌های کشتار جمعی است. حدود ۱۴۰ کشور آن را امضا کرده‌اند. اما ایران، اسرائیل، کشورهای عرب حاشیه خلیج فارس، پاکستان، چین و کره شمالی به آن نپیوسته‌اند.

در کنار این ابتکارهای بین‌المللی برای مقابله با گسترش موشک‌های بالستیک، شورای امنیت سازمان ملل هم قطعنامه‌هایی در این جهت تصویب کرده است، از جمله قطعنامه‌ای که از همه کشورها می‌خواهد وسایل شلیک سلاح‌های کشتار جمعی (شامل موشک) را کنترل کنند. چند قطعنامه شورای امنیت هم مشخصاً انتقال تسلیحات، تجهیزات و فناوری‌های شلیک سلاح‌های کشتار جمعی به ایران را ممنوع کرده است.

قطعنامه ۲۲۳۱ شورای امنیت که بعد از توافق هسته‌ای صادر شد محدودیت‌هایی برای برنامه موشکی ایران در نظر گرفته است. در این قطعنامه از ایران خواسته شده که تا هشت سال از روز پذیرش برجام (۱۸ اکتبر ۲۰۲۳) «از هرگونه فعالیت مربوط به موشک‌های بالستیک که به منظور داشتن قابلیت ارسال سلاح‌های هسته‌ای طراحی شده باشند، شامل پرتاب با استفاده از چنین فناوری موشکی بالستیک، خودداری کند».

بعضی از کلمات این قطعنامه موجب مناقشه مهمی بین ایران و آمریکا و قدرت‌های اروپایی شده است. ایران می‌گوید این قطعنامه بر خلاف قطعنامه قبلی که پیش از توافق هسته‌ای صادر شده بود الزام‌آور نیست چون در آن به جای عبارت «ایران نباید» عبارت «از ایران خواسته می‌شود» ذکر شده است. علاوه بر این، ایران تأکید می‌کند که موشک‌هایش به منظور حمل کلاهک هسته‌ای طراحی نشده‌اند اگرچه بعضی از آنها بالقوه این قابلیت را دارند. از این رو ایران به تولید و آزمایش چنین موشک‌هایی ادامه داده است.

آمریکا غالباً این آزمایش‌ها را «نقض» قطعنامه خوانده است. اما قدرت‌های اروپایی معمولاً آنها را نقض قطعنامه اعلام نکرده‌اند، بلکه گفته‌اند که با قطعنامه مغایرت دارد یا با آن ناسازگار است. اما آنها هم مانند آمریکا گفته‌اند که این آزمایش‌ها «روح» قطعنامه را نقض می‌کند و تحریک‌آمیز است. به همین دلیل از ایران خواسته‌اند که از این فعالیت‌ها دست بردارد.

سوای اقدامات سیاسی و حقوقی بین‌المللی برای مهار برنامه موشکی ایران احتمال خرابکاری در آن هم مطرح شده است. یک نمونه آن انفجار در یک پایگاه سپاه پاسداران در روستای بیدگنه شهرستان ملارد در استان تهران است. در این انفجار که سال ۱۳۹۰ اتفاق افتاد دست کم ۱۷ نفر از جمله حسن طهرانی مقدم، رئیس سازمان جهاد خودکفایی سپاه و از پایه‌گذاران برنامه موشکی جمهوری اسلامی ایران، کشته شدند. روایت رسمی  این بود که انفجار بر اثر سانحه‌ای در جا‌به‌جایی مهمات اتفاق افتاده است. اما رسانه‌های اسرائیلی و غربی گزارش دادند که احتمالاً اسرائیل در آن انفجار دست داشته است.

چند روز پیش از انفجار، آژانس بین‌المللی انرژی اتمی در گزارشی گفته بود از دو کشور عضو آژانس اطلاعاتی دریافت کرده که نشان می‌دهد ایران در سال‌های گذشته برنامه‌ای برای طراحی کلاهک‌های هسته‌ای قابل نصب روی موشک «شهاب ۳» داشته است و این برنامه ممکن است به شکل‌های دیگری ادامه داشته باشد.

سال قبل از انفجار در ملارد پایگاه موشکی سپاه در خرم آباد لرستان منفجر شد و دست‌کم ۱۸ نفر کشته شدند. سپاه آتش‌سوزی در انبار مهمات را علت حادثه اعلام کرد اما بعضی احتمال خرابکاری در آنجا را هم مطرح کرده‌اند. گفته شده که این پایگاه زیرزمینی مقر اصلی موشک‌های «شهاب ۳» بوده است.

 

مقام‌های رسمی ایران به شکل‌های مختلف بحث خرابکاری در برنامه موشکی ایران را مطرح کرده‌اند. حسن روحانی چند ماه بعد از آغاز ریاست جمهوری‌ در یک سخنرانی گفت: «برای چه دانشمندان [هسته‌ای] ما را ترور کردید؟ و متخصصین موشکی ما را که صرفاً موشک‌هایی برای دفاع از کشور ساخته بودند از بین بردید؟»

فرمانده نیروی هوافضای سپاه پاسداران هم که زرادخانه موشک‌های بالستیک ایران را در اختیار دارد گفته آمریکا بعد از توافق هسته‌ای برنامه موشکی را هدف خرابکاری قرار داده است. امیرعلی حاجی‌زاده در برنامه ای تلویزیونی گفت: «در خیلی از قطعاتی که به نوعی قطعات عادی بودند و ما از خارج وارد می‌کردیم، قطعات دوگانه‌مصرف مثل آی‌سی و رله، خرابکاری صنعتی داشتیم. آنها دنبال این بودند که رله معیوب روی موشک بسته شود و موشکی را که می‌خواهیم برای برد هزار کیلومتر شلیک کنیم به موقع عمل نکند، نه موتور خاموش شود و نه کلاهک جدا شود و این برد بشود دو هزار کیلومتر. یعنی اگر می‌خواهیم نقطه هزار کیلومتری را بزنیم دیگر آنجا را نتوانیم بزنیم.»

اوایل سال ۲۰۱۹ میلادی، بعد از دو پرتاب ناموفق ماهواره از ایران به فضا طی کمتر از یک ماه، روزنامه نیویورک‌تایمز از احیای یک برنامه سری آمریکا برای از کار انداختن موشک‌های بالستیک و ماهواره‌بر ایران خبر داد. این روزنامه از قول چند مقام آمریکایی نوشت که دولت دونالد ترامپ خرابکاری در برنامه موشکی ایران را تشدید کرده است. بنا بر این گزارش، در ۱۱ سال گذشته ۶۷ درصد پرتاب‌های فضایی ایران ناموفق بوده در حالی که میانگین جهانی پرتاب‌های ناموفق فقط ۵ درصد بوده است.

 

نیویورک‌تایمز نوشته که آمریکا از زمان ریاست جمهوری جرج بوش برنامه گسترده‌ای را برای تزریق قطعات معیوب به صنعت هوافضای ایران آغاز کرد. از اواسط ریاست جمهوری باراک اوباما این برنامه به حاشیه رفت. ولی دولت ترامپ آن را احیا کرد.

شش ماه بعد از انتشار این گزارش، یک سکوی پرتاب موشک ماهواره‌بر در پایگاه فضایی سمنان منفجر شد، هرچند آقای ترامپ گفت که آمریکا در این حادثه دست نداشته است و دولت ایران هم علت انفجار را «خطای فنی» اعلام کرد.

مقام‌های آمریکایی گفته‌اند که تحریم‌های سازمان ملل باعث شد ایران برای تهیه قطعات ساخت موشک بیش از پیش به بازار سیاه و واسطه‌ها رو بیاورد و همین، کار را برای نفوذ دستگاه‌های اطلاعاتی آمریکا آسان‌تر کرد. به گفته آنها با کمی تغییر در طراحی یک سوپاپ یا دستکاری موتور یا سیستم هدایت موشک یا آلیاژی که از آن باله‌های موشک می‌سازند می‌توان پرواز موشک را مختل کرد.

به نظر می‌رسد که آمریکا مصمم است برنامه موشکی ایران را متوقف کند، ظاهراً با این فرض که اگر آزمایش و پرتاب موشک‌ها ناموفق باشد ایران در تولید انبوه آنها تردید خواهد کرد. اما تا به حال نشانه‌ای دیده نشده که ایران قصد تجدید نظر در برنامه موشکی‌اش را داشته باشد.

سازمان اطلاعات دفاعی آمریکا در ارزیابی خود این نکته را مطرح کرده که ایران با وجود ده‌ها سال تحریم توانسته بزرگترین زرادخانه موشکی خاورمیانه را فراهم کند. این سازمان گفته جمهوری اسلامی که از نیروی هوایی مدرن برخوردار نیست توسعه برنامه موشکی خود را یک ضرورت استراتژیک می‌داند تا دشمنانش را از حمله به این کشور باز دارد.

 

ایران تأکید می‌کند که استراتژی نظامی‌اش دفاع مؤثر و بازدارندگی است و همه تحقیقات و صنایع دفاعی‌اش بر این اساس استوار است.

اکثر ناظران غربی معتقدند که برنامه موشکی ایران، علاوه بر تأمین مالی کافی، از زیرساخت‌های فنی، سازماندهی و مدیریت قوی برخوردار است. مایکل المن، کارشناس ارشد مؤسسه بین‌المللی مطالعات استراتژیک، می‌گوید که ایران از نظر فناوری موشکی به استانداردهای غربی نمی‌رسد ولی از بسیاری از کشورهای دیگر، از جمله کره شمالی و پاکستان، پیشرفته‌تر است: «این وضعیت به ایران امکان می‌دهد تا هر موشکی که نیاز دارد بسازد. شاید ۱۰ سال یا بیشتر زمان ببرد و برای تهیه بعضی از قطعات کلیدی همچنان به منابع خارجی وابسته باشد ولی به نظر می‌رسد که غرب (به جز کند کردن) نمی‌تواند کار چندانی برای توقف این روند انجام دهد.»

آمریکا خواهان توافقی جدید با ایران است که در آن محدودیت‌هایی برای برنامه‌های هسته‌ای، موشکی و منطقه‌ای جمهوری اسلامی تعیین شده باشد. ولی ایران تا به حال به چنین درخواستی تن نداده است. به همین دلیل آمریکا سیاست تحریم و فشار را در پیش گرفته است. اما ایران تأکید کرده که برنامه موشکی‌اش قابل مذاکره نیست و آن را ادامه خواهد داد.

مولفان:

نویسنده: مجید خیام‌دار

طراح و گرافیست: آلیس گرنیه ( Alice Grenie)

تهیه کننده آنلاین و دبیر: علی قدیمی

عکس‌ها: Gettyimages, Farsnews, Tasnim

ویدیوها: تلویزیون ایران، خبرگزاری فارس

از: بی بی سی