نخستین مناظره دو نفره مسعود پزشکیان و سعید جلیلی در حالی با محورهای فرهنگی ـ سیاسی برگزار شد که موضوع اقتصاد به گفت‌وگوی بسیاری از بحث‌ها تبدیل می‌شد. دو کاندیدا در بحث‌ها یک‌دیگر را به بی‌برنامگی متهم می‌کردند، اما هیچ‌کدام برنامه مشخصی ارائه ندادند. مناظره اول پزشکیان و جلیلی نشان می‌داد که هر دو کاندیدا تخم‌مرغ‌هایشان را در سبد سیاست خارجی چیده‌اند و اصلاح شرایط اقتصادی را در گرو مذاکرات هسته‌ای می‌دانند. پزشکیان با دست‌یابی به یک برجام دیگر و جلیلی با قطع شدن کامل از برجام و پیدا کردن راه‌های در رو برای فروش نفت. در شرایطی که نامزدهای انتخابات تصویر دقیقی از برنامه‌های اقتصادی خود ارائه نمی‌دهند به نظر می‌رسد رویارویی از راه یارکشی در ستادها رونق بیشتری دارد.

هر چند در دور اول رقابت‌ها همکاری همه‌جانبه اعضای کلیدی دولت روحانی با ستاد انتخاباتی پزشکیان نقش موثری در موفقیت او داشت، حالا یک چهره مهم دیگر از کابینه روحانی به محمدجواد ظریف و دیگر اصلاح‌طلبان ستاد پزشکیان پیوسته است. چهره‌ای که این بار قرار است در حوزه اقتصاد برای او نقش‌آفرینی کند. علی طیب‌نیا، وزیر اقتصاد دولت یازدهم به تازگی با پزشکیان دیدار کرده و با انتشار یک ویدیو گفته است که به او رای خواهد داد. حمایت طیب‌نیا از این‌رو مهم است که به گمان برخی از ناظران او به موفق‌ترین وزیر جمهوری اسلامی در مبارزه با تورم مشهور شده است.

فعالان کمپین انتخاباتی پزشکیان امیدوارند با معرفی او به‌عنوان فرمانده اقتصادی تیم پزشکیان حمایت رای‌دهندگان آزرده از تورم را جلب کنند.

هرچند در دور اول چهاردهمین انتخابات ریاست جمهوری ایران بنا بر آمار رسمی تنها کمی بیشتر از ۳۹ درصد واجدین شرایط پای صندوق‌های رای آمدند، اما اصلاح‌طلبان امیدوارند با حمایت افراد شاخص مشارکت را بالا برده و پیروز دور دوم باشند. در دور نخست، بار اصلی پیشبرد این رویکرد بر دوش محمد‌جواد ظریف بود. حالا همان وضعیت به کمک طیب‌نیا در حال تکرار است. با این تفاوت که این بار تمرکز اصلی بر مشکلات اقتصادی است. این فرضیه به ویژه پس از انتشار بیانیه پنج اقتصاددان سرشناس ایرانی که در آن تلویحا تحریم‌کنندگان انتخابات را به رای دادن به پزشکیان ترغیب کرده‌اند، پررنگ‌تر شده است.

در این بیانیه که از قول داوود سوری، محمد طبیبیان، موسی غنی‌نژاد، فرهاد نیلی و مسعود نیلی منتشر شده آمده است: «زمین بازی انتخابات روز ۱۵ تیر با انتخابات روز ۸ تیر متفاوت است. انتخابات ۱۵ تیر نه برای بیان خواسته‌ها، بلکه برای اعلام ناخواسته‌هاست»؛ سخنانی که شباهت زیادی به نطق‌های انتخاباتی محمدجواد ظریف دارد و نشان می‌دهد این اقتصاددان‌ها هم در عمل در کمپین پزشکیان قرار گرفته‌اند.

در سمت مخالف نام‌هایی از جمله یاسر جبراییلی، رئیس پیشین مرکز ارزیابی و نظارت راهبردی دبیرخانه مجمع تشخیص مصلحت نظام، مسعود درخشان، اقتصاددان اصولگرا و ابراهیم شیبانی، رئیس کل پیشین بانک مرکزی به عنوان مشاوران اقتصادی سعید جلیلی به چشم می‌خورد.

از میان این اسامی نام یاسر جبراییلی بیش از بقیه سر زبان‌ها افتاده است؛ جوان اصولگرایی که در فضای رسانه‌ای به واسطه اظهارات جنجالی، گه‌گاه نامتعارف و آرمان‌گرایانه در حوزه اقتصاد مشهور است. طرفداران پزشکیان همزمان با حضور طیب‌نیا در فضای انتخاباتی سعی می‌‌کنند نام جبراییلی را به عنوان یک اصولگرای تندرو در مقابل او قرار دهند تا به لطف این دوگانه و با استفاده از نگرانی‌های اقتصادی مردم، آرای خاموش را به سمت خود بکشند.

یاسر جبراییلی کیست؟

یاسر جبراییلی نویسنده و رئیس سابق مرکز ارزیابی و نظارت راهبردی دبیرخانه مجمع تشخیص که به تازگی در توییتر اعلام کرده دیگر در این سمت حضور ندارد. گفته می‌شود او در تدوین برنامه اقتصادی دولت ابراهیم رئیسی نقش داشته و زمانی که دولت سیزدهم روی کار آمد احتمال ورود جبراییلی به کابینه مطرح شد اما در نهایت عملی نشد.

او از چهره‌های محافظه‌کار نزدیک به سعید جلیلی است که معمولا نظرات نامتعارفی را در حوزه اقتصاد مطرح می‌کند. جبراییلی هم مانند جلیلی از منتقدان سرسخت برجام است و بیشترین انتقاداتش را در مورد عملکرد مسئولان دولت روحانی مطرح می‌کند. یکی از مشهورترین رویکردهای اقتصادی او که بارها در رسانه‌ها تکرار کرده «دلارزدایی» از اقتصاد ایران است.

جبراییلی زمانی که برای ثبت‌نام در انتخابات فعلی ریاست‌جمهوری، به وزارت کشور رفته بود هم این ادعا را تکرار کرد و گفت: «امروز کار دست من بیافتد، فردا دلار را به زیر بیست هزار تومان خواهم آورد. مردم و سهامداران هم نگران نباشند». او به کلی وجود اسکناس‌های خارجی در بازار را غیر ضروری می‌داند و معتقد است نیازی به خرید ارز خارجی وجود ندارد؛ رویکردی که در فضای مجازی مورد نقد قرار گرفته و از جبراییلی چهره‌ای تندرو با افکار غیرعملی و آرمانی ساخته است.

نگاهی به یادداشت‌های آقای جبراییلی در وب‌سایت شخصی‌اش نشان می‌دهد او به دنبال زیر سوال بردن قواعد کلاسیک اقتصاد است؛ به گونه‌ای که مفاهیم مرسوم درباره ریشه‌های نقدینگی را قبول ندارد. جبراییلی در یادداشتی دلیل تورم و گرانی دلار را در «نقش تقاضای غلط و بی‌رویه برای ارز از سوی طیف لیبرال و قایل به اقتصاد بازار» عنوان کرده است. او در این‌باره نوشته است: «در شرایطی که لیبرال‌های ایرانی در دوره پسابرجام با این توهم که همه تحریم‌ها رفع شده است، بر طبل آزادسازی واردات، ادغام اقتصاد ایران در اقتصاد بین‌الملل تحت سلطه آمریکا و نیز حداکثرسازی منافع غربی‌ها در اقتصاد ایران با توهم تامین امنیت می‌کوبیدند، رهبر حکیم انقلاب اسلامی واردات کالاهای مصرفی از آمریکا را ممنوع و واردات کالای دارای مشابه داخلی را حرام اعلام کردند.»

جبراییلی درباره رویکردهای اقتصادی به اندازه‌ای سرسخت است که از دولت هم‌سوی ابراهیم رییسی هم در ماجرای اجرای طرح حذف ارز ۴۲۰۰ تومانی انتقاد کرده بود. او معتقد است که با تکیه بر تولید داخلی می‌توان نیاز به تامین ارز را از بین برد و در نهایت از همین مسیر قیمت دلار را کاهش داد.

«تاکید بر تولید داخل» کلید واژه‌ای است که او و سعید جلیلی را به هم مرتبط می‌کند؛ چرا که جلیلی نیز با همین رویکرد در مناظرات انتخاباتی بر «حاکمیت ریال» تاکید می‌کرد. جلیلی در سخنانی مشابه با جبراییلی گفته بود: «در عرصه مبادلات خارجی، طرف چون بر دلار حاکمیت دارد، راه دلار را بر ما می‌بندد.»

پیام حضور طیب‌نیا در ستاد پزشکیان

علی طیب‌نیا حامی جدید مسعود پزشکیان به عنوان فردی آکادمیک و دانشگاهی شناخته می‌شود. او میان اصلاح‌طلبان دارای مقبولیت است و در جریان یازدهمین انتخابات ریاست جمهوری در ستاد محمدرضا عارف حضور داشت. طیب‌نیا به واسطه عملکردش در زمان وزارت در بخش‌هایی از جامعه هم خوشنامی نسبی دارد. دوران حضور طیب‌نیا در وزارت اقتصاد یکی از معدود دوره‌هایی بود که تورم نزدیک به تک رقمی شد؛ از همین رو پیوستن او به ستاد پزشکیان مشارکت‌کنندگان در انتخابات را به افزایش رای کاندیدای مورد حمایتشان امیدوار کرده است.

طیب‌نیا، عضو هیات علمی دانشکده اقتصاد دانشگاه تهران است و رساله‌ دکتری خود را با موضوع «تورم ساختاری در ایران» نوشته است. تمرکز او بر موضوع تورم باعث شد در زمینه کاهش نرخ تورم در دولت حسن روحانی عملکرد موفقی داشته باشد. در شرایطی که اقتصاد ایران در سال‌های گذشته موج تورمی سنگینی را تجربه کرده است، ستاد پزشکیان تلاش می‌کند با یادآوری موفقیت‌های طیب‌نیا پیام روشنی برای کاهش تورم به رای‌دهندگان منتقل کند.

در نخستین سال استقرار علی طیب‌نیا در دولت یازدهم، نرخ تورم تا پانزده درصد کاهش پیدا کرد و در نهایت به روایت دولت تا سال ۱۳۹۶ به محدوده ۹ درصد و طبق گزارش صندوق بین‌المللی پول به ۱۰ درصد رسید؛ نرخی که برای اقتصاد ایران یک رکورد جدید و پدیده‌ای ویژه ارزیابی می‌شد.

با این وجود عملکرد او انتقاداتی را هم به دنبال داشت. بسیاری از ناظران ریشه این دستاورد طیب‌نیا را در فشار بر طرف عرضه، انجماد منابع پولی و در نهایت سودهای نامتعارف موسسات مالی می‌دانند و معتقدند عملکرد او فنر ارز را فشرده کرد و در سال ۱۳۹۷ با رها شدن این فنر، نرخ دلار به شکلی فزاینده رشد کرد.

به جز دستاوردها، یکی از نقاط تاریک دوران وزارت طیب‌نیا رشد قارچ‌گونه موسسات مالی با مجوز بانک مرکزی بود که در نهایت ورشکستگی آن‌ها هزینه هنگفتی را به اقتصاد ایران تحمیل کرد، این موسسات که نقدینگی را با تشویق مردم به دریافت سودهای نامتعارف جمع‌آوری می‌کردند، در نهایت موفق به پرداخت سودهایی که وعده می‌دادند، نشدند و پس از آن موجی از اعتراض‌های مردمی آغاز شد. منتقدان طیب‌نیا می‌گویند: او که خود از نتیجه سرکوب نقدینگی در دوران تورم تک رقمی باخبر بود در دولت دوم روحانی حاضر به ادامه همکاری نشد.

حمایت علی طیب‌نیا از مسعود پزشکیان واکنش‌های زیادی را به دنبال داشته است. حمایت افرادی مانند عباس آخوندی، علی ربیعی، محمدجواد آذری جهرمی، علی طیب‌نیا و محمدجواد ظریف از مسعود پزشکیان تا حدودی نشان می‌دهد جهت‌گیری اقتصادی دولت او شبیه به دولت روحانی خواهد بود. هرچند پزشکیان خود را وابسته به جناح‌های سیاسی نمی‌داند اما دست‌کم ترکیب ستاد انتخاباتی‌اش به رقیب فرصت داده تا با یاداوری مشکلات اقتصادی در دوران روحانی حمایت رای‌دهندگان اصولگرا را جلب کند. هواداران جلیلی سعی می‌کنند با شعار «نه به دولت سوم روحانی» مخالفان دولت یازدهم و دوازدهم را به سوی جلیلی سوق دهند. با این وجود فضای سرد انتخابات همچنان ادامه دارد و دوگانه‌سازی‌های ستادهای انتخاباتی نامزدها تاثیر زیادی بر شکل‌گیری موج انتخاباتی ندارد.

فضای سرد انتخابات

مشارکت پایین و استقبال کم از صندوق‌های رای در دوره نخست انتخابات فضای انتخاباتی را سردتر از سال‌های گذشته کرده است. همین موضوع تاثیر هرگونه تاکتیک انتخاباتی و حتی استفاده از اشخاص مشهور را کاهش داده است.

در شرایطی که نامزدهای انتخابات تصویر دقیقی از برنامه‌های اقتصادی خود ارائه نمی‌دهند به نظر می‌رسد رویارویی از راه یارکشی در ستادها رونق بیشتری دارد. سعید جلیلی وعده رشد اقتصادی بالای هشت درصد و سفر مجانی داده و پزشکیان در تمام حوزه‌ها از جمله اقتصاد خود را دنباله‌رو سیاست‌های کلی نظام و رهبر جمهوری اسلامی معرفی می‌کند. در حالی که گفته می‌شود پزشکیان در صورت پیروزی افزایش قیمت بنزین را عملیاتی می‌کند او در مناظره سه‌شنبه شب این موضوع را تکذیب کرد.

بازارهای مالی در روزهای گذشته استقبال خوبی از نتیجه دور اول انتخابات نکرده‌اند. هرچند هیچ‌یک از نامزد‌ها رویکرد متمایزی را در اقتصاد اعلام نکرده‌اند، اما از نگاه کارشناسان اقتصادی، احتمال می‌رود که پیروزی جلیلی به دلیل خطر تحریم‌ها با افزایش ریسک، شکل‌گیری انتظارات تورمی و در نتیجه رشد نرخ طلا و دلار همراه باشد.

از: بی بی سی