مهاجران افغان در سه کشور تاجیکستان، ایران و پاکستان، از گسترش بازداشت‌ها، اخراج و اخاذی پلیس‌ این کشورها شاکی‌اند. شماری از این مهاجران ساکن دوشنبه، تهران و اسلام‌آباد به ایندیپندنت فارسی گفته‌اند که پلیس بدون تحقیق و تفکیک، تعداد زیادی از افراد را بازداشت می‌کند و در صورتی که افراد بازداشت‌شده پول هنگفتی نپردازند، به افغانستان اخراج می‌شوند.

رسول (مستعار) که تا پیش از سلطه طالبان بر افغانستان در یکی از دانشگاه‌ها در این کشور تدریس می‌کرد، از مدتی پیش با خانواده‌اش در تاجیکستان به‌ سر می‌برد و در یک ماه اخیر از ترس بازداشت و اخراج به افغانستان، از خانه‌اش در حومه شهر دوشنبه خارج نشده است. رسول به ایندیپندنت فارسی گفت که نیروهای امنیتی تاجیکستان از یک‌ ماه پیش بازداشت و اخراج گسترده مهاجران افغان را آغاز کرده‌اند و در این روند از مهاجران به صورت وسیع اخاذی می‌کنند.

این مهاجر افغان ساکن پایتخت تاجیکستان گفت: «در یک ماه گذشته، بیش از هزار نفر به افغانستان اخراج شدند و پلیس همه‌جا به دنبال مهاجران است.» رسول افزود که همه مهاجران افغان ساکن تاجیکستان مجوز اقامت دارند و با پرداخت پول این مجوز را تمدید می‌کنند، اما پلیس این اسناد را نادیده می‌گیرند.

پس از فروپاشی دولت جمهوری و بازگشت طالبان به قدرت در افغانستان، تاجیکستان صدور ویزا برای شهروندان افغانستان را متوقف کرد،‌ اما در بازار غیرقانونی، افرادی هستند که در ازای دو تا دو هزار و ۵۰۰ دلار، ویزای تاجیکستان برای متقاضیان جور می‌کنند.

رسول و اعضای خانواده‌اش که با خرید ویزای غیرقانونی به تاجیکستان رفتند، با پایان مهلت ویزا، کارت اقامت شش ماهه و سپس کارت اقامت یک‌ ساله گرفتند. او می‌گوید که هربار بابت تمدید مجوز اقامت بین ۲۰۰ تا یک‌هزار دلار برای هر نفر پرداخته است، اما پلیس بدون توجه به این کارت‌ها، افراد را بازداشت و اخراج می‌کند.

از شمار مهاجران افغان ساکن تاجیکستان آمار دقیقی در دست نیست، اما رسول می‌گوید حدود هفت هزار خانواده در شهرک وحدت در حومه شهر دوشنبه، پایتخت تاجیکستان زندگی می‌کنند و بسیاری از آنان حق اقامت در دیگر شهرها را ندارند. او افزود که پس از افزایش بازداشت‌ها و اخراج‌ها در یک ماه گذشته از خانه‌اش خارج نشده است و همسرش برای خرید مایحتاج روزانه به بازار می‌رود و همه افغان‌های ساکن تاجیکستان وضعیت مشابهی دارند.

به گفته این مهاجر افغان، پس از آنکه مردها برای در امان ماندن از بازداشت در خانه‌ ماندند، پلیس بازرسی خانه مهاجران را آغاز کرد. برخی افراد پس از بازداشت، با پرداخت پول هنگفت از یک تا سه هزار دلار آزاد می‌شوند، اما افرادی که پول نپردازند، از طریق مرز شیرخان در قندوز به افغانستان اخراج می‌شوند.

شماری از مهاجران افغان ساکن تاجیکستان از بستگان اعضای جبهه مقاومت ملی و شماری دیگر نظامیان و کارکنان دولت پیشین افغانستان‌اند که از ترس طالبان به این کشور پناه برده‌اند. شماری از افغان‌هایی هم که برای مهاجرت به کشور سوم مانند کانادا در خواست پناهندگی داده‌اند، مدت انتظارشان را در تاجیکستان سپری می‌کنند.

یک مهاجر افغان دیگر ساکن شهرک وحدت به ایندیپندنت فارسی گفت که صبح چهارشنبه، گروهی از زنان، مردان و کودکان افغان در «مارکیت بالا» در این شهرک بازداشت شدند. این منبع گفت که سرنوشت افراد بازداشت‌شده هنوز مشخص نیست و بیشتر مهاجران از ترس بازداشت در خانه‌هایشان مانده‌اند.

پاکستان؛ «پلیس هر روز پشت در خانه ما است»

وضعیت مهاجران افغان در پاکستان، به‌ویژه در اسلام‌آباد، نیز مشابه تاجیکستان است.

نجمه کریمی که تا پیش از فروپاشی دولت جمهوری، در کابل معلم بود در مجتمع مسکونی «گلبرگ گرین» در اسلام‌آباد زندگی می‌کند. نجمه با نشان دادن عکس گروهی از مهاجران افغان که پلیس در این مجتمع مسکونی آن‌ها را بازداشت کرده، روایت می‌کند که پلیس هر روز پشت در خانه‌ مردم می‌آید و افرادی را که مجوز اقامتشان تمام شده است یا در حال تمدید مجوز اقامت‌اند، بازداشت می‌کنند. نجمه گفت: «گروهی از همسایه‌های ما که مجوز اقامتشان در حال تمدید بود، بازداشت و هر کدام با پرداخت رشوه از ۱۰ تا ۲۰ هزار کلدار پاکستانی آزاد شدند.»

مهران احمدزی، مهاجر دیگر افغان ساکن اسلام‌آباد، هم گفت که پلیس شماری از زنان و کودکان را نیز بازداشت کرده‌ است و خطر اخراج فعالان حقوق بشر، خبرنگاران و نظامیان پیشین که از ترس طالبان به پاکستان پناه برده‌اند، وجود دارد.

یکشنبه گذشته، ملاله یوسف‌زی، برنده جایزه صلح نوبل و فعال حقوق بشر پاکستانی، در کنفرانسی در اسلام‌آباد از رویکرد حکومت این کشور در قبال مهاجران افغان و به‌ویژه زنان انتقاد کرد و گفت زنان افغان نباید به کشوری که هیچ حقی برای آنان قائل نیست، بازگردانده شوند.

روند بازداشت، اخراج و اخاذی از مهاجران افغان در اسلام‌آباد از اول ژانویه ۲۰۲۵ و پس از هشدارهای پلیس پاکستان به مهاجران افغان درباره خودداری از شرکت در اعتراض‌های سیاسی در این کشور، آغاز شد. پس از گردهمایی اعتراضی بزرگ هواداران حزب تحریک انصاف به رهبری عمران خان در اواخر نوامبر، پلیس پاکستان گفت ده‌ها نفر از مهاجران افغان در این گردهمایی شرکت کردند. 

پیش از این، مجوز اقامت مهاجران افغان ساکن اسلام‌آباد برای دوره‌های دو تا سه ماه تمدید می‌شد، اما از اول ژانویه، اعتبار مجوز اقامت‌ها به ۳۰ روز محدود شده است و متقاضیان هر بار تا ۳۰۰ دلار برای تمدید آن هزینه می‌کنند.

ایران و ترکیه

وضعیت مهاجران افغان در کشورهای ایران و ترکیه نیز با نگرانی‌های روزافزون از بازداشت و اخراج همراه است.

مهاجران افغان در ایران می‌گویند که پلیس در شهرهای بزرگ از جمله تهران، اصفهان و مشهد روند بازداشت و اخراج را افزایش داده است.

حساب کاربری پلیس غرب تهران در اینستاگرام پیوسته ویدیوهایی از بازداشت مهاجران افغان در کارخانه‌ها، خیاطی‌ها، گلخانه‌ها و دیگر مکان‌های کارگری منتشر می‌کند و در اطلاعیه‌هایی از مردم خواسته است مکان زندگی و کار مهاجران «غیرمجاز» را گزارش دهند. در ماه‌های اخیر کارزارهای آنلاین برای اخراج مهاجران افغان از ایران نیز افزایش یافته است.

با گذشت سه سال و نیم از سلطه طالبان بر افغانستان و به رغم ادعای این گروه مبنی بر برقراری امنیت و تلاش برای ایجاد فرصت‌های شغلی، موج مهاجرت افغان‌ها به کشورهای مختلف از جمله‌ ایران، پاکستان و ترکیه همچنان رو به افزایش است. 

در هفته‌های اخیر و پس از افزایش بارش برف و شدت سرما در مناطق کوهستانی میان ایران و ترکیه، صدها مهاجر افغان ساکن ایران راهی ترکیه شدند تا با استفاده از فرصت کمتر شدن کنترل‌های مرزی هود را به خاک ترکیه برسانند. قاچاقبران افغان و ایرانی برای جذب مشتری و ترغیب مردم به مهاجرت به ترکیه، با انتشار ویدیوهایی از نواحی مرزی میان ایران و ترکیه در تیک تاک، ادعا می‌کنند که فعالیت و حضور نیروهای مرزبانی ترکیه در امتداد مرز در اثر بارش برف و سرما، کاهش یافته است و دوربین‌های نظارتی هم از کار افتاده‌اند. این تبلیغات سبب شده است که حتی زنان و کودکان هم راهی مرز ترکیه شوند.

موج مهاجرت افغان‌ها از ایران به ترکیه در حالی رو به افزایش است که روند بازداشت و اخراج مهاجران افغان در ترکیه نیز ادامه دارد. مهاجران ساکن ترکیه می‌گویند که امکان تمدید مجوز اقامت افغان‌ها در این کشور کاهش یافته و فرصت‌های شغلی نیز محدود شده است. با این حال، ناامیدی از بهبود اوضاع اقتصادی در افغانستان و نگرانی از ادامه و گسترش بی‌ثباتی در این کشور باعث شده است که بسیاری از مردم به‌ویژه جوانان همچنان راه مهاجرت را در پیش بگیرند.