پس از قانون (۱)
آغاز قانون در کشورما به معنی امروز از ۸ دی سال ۱۲۸۵ خورشیدی هجری برابر با ۱۹۰۶ میلادی است که با حروف ابجد عدل مظفر درآمده است به یاد مظفرالدین شاه قاجار که به درخواست ها گردن نهاد و فرمانی صادر کرد که به خط احمد قوام السلطنه است و معروف به فرمان مشروطیت.آنچه قانون اساسی مشروطیت نامیده میشود شامل متن مقدم و متمم است که بترتیب شامل۵۱ ماده و۱۰۷ ماده میباشد که هر یک از مواد اصل نامیده میشود. دراین قانون اساسی عنوان های وزیر و وزرا در اصل های چند وصدر اعظم در اصل۳۳ و دولت در اصل ۱۶ و شخص اول دولت در اصل ۱۵ و اولیای دولت در اصل ۱۹ و مجلس شورای ملی و مجلس دراغلب اصل ها وجود دارد.طبق اصل ۶۰ متمم وزرا مسئول مجلسین (شورای ملی و سنا)هستند و طبق اصل ۶۴ وزرا نمیتوانند احکام شفاهی یا کتبی پادشاه را مستمسک قرار داده و سلب مسئولیت از خودشان بنمایند و طبق اصل ۶۷ متمم در صورتی که پارلمان به اکثریت تامه عدم رضایت خود را ازهیئت وزرا یا وزیری اظهار نماید آن هیئت یا آن وزیر از مقام وزارت منعزل میشود.طبق اصل ۷۲ متمم تقصیر و مجازات وزرا در مورد اتهام پارلمان یا اتهام شخصی مدعیان منوط به قانون مخصوص است. طبق اصل ۴۴ متمم شخص پادشاه از مسئولیت مبرا است و وزراء دولت در هر گونه امور مسئول پارلمان میباشند و طبق اصل ۴۵ متمم کلیه قوانین و دستخط های پادشاه در امور مملکتی وقتی اجرا میشود که به امضای وزیر مسئول رسیده باشد و مسئول صحت مدلول آن فرمان و دستخط همان وزیر است و طبق اصل ۴۶ متمم عزل و نصب وزرا بموجب فرمان همایون پادشاه است. طبق اصل۲۸متمم قوای ثلاثه(مقننه مجریه قضائیه) همیشه از یکدیگر ممتاز و منفصل خواهند بود. طبق اصل ۴۹ پادشاه نمیتواند اجرای قوانین را تعویق یا توقیف نماید و نیزقوانین راجع به امور مالی مملکت از مختصات مجلس شورای ملی است و چنانچه پادشاه تجدید نظر را لازم بداند و اعلام نماید و مجلس شورای ملی به اکثریت سه ربع نظر سابق را تایید نماید قانون توشیح میشود.وطبق اصل۳۵ متمم سلطنت ودیعه ای است که به موهبت الهی از طرف ملت به شخص پادشاه مفوض شده است.
کمیسیون متمم قانون اساسی
نقل از صفحه۲۸۵ جلد۲ تاریخ مشروطه کسروی:«…مجلس ناگزیرشد کمیسیونی برگزیند واینان یک قانون بزرگتر دیگری بنام متمم قانون اساسی نوشته آماده گردانیدند لیکن از ترس اینکه بهانه به دست بدخواهان افتد ناگزیر شدند از دید علما بگذرانند.واین بود نشست هائی در مجلس برای این کار برپا میکردند که بهبهانی و طباطبائی و حاجی شیخ فضل اله و برخی دیگر از علما گرد آمده در آن پیرامون گفتگو می کردند….آخوند ملا محمدکاظم و…گاهی نیز در پرسش هائی که می رفت…چنین می گفتند که صاحب شریعت(امام زمان ) ناپیدا است اجرای شریعت نمی شود وخواه و ناخواه حکام جور چیره گردیده اند باری برای جلوگیری از خودکامگی و ستمگری ایشان قانونی در این میان باشد و عقلای امت مجلسی برپا کرده در کارها شور کنند….حاجی شیخ فضل اله از یک ماه پیش یک اصل برای افزوده شدن به قانون اساسی آماده گردانیده آن را با خط خود نوشته نسخه هائی از آن را به دست مردم داده بود(ص ۳۱۶):«….. تشخیص موافقت و مخالفت قوانین موضوعه…با قواعد اسلامیه در عهده علمای اعلام….بوده ….در هر عصر انجمنی از طراز اول مجتهدین و فقها…تشکیل شود که قوانین موضوعه مجلس را قبل از تاسیس آن در انجمن علمی به دقت ملاحظه و مذاکره نمایند اگر آنچه وضع شده مخالف با احکام شرعی باشد عنوان قانونیت پیدا نخواهد کرد…. در آن نشست این را اصل دوم قانون اساسی گردانیدند.با این دستبرد ها قانون اساسی پرداخته شد(ص۳۷۲) و روز…۲۸ اردیبهشت آن را در مجلس خواستندی خواند….در نشست های بیست و دوم و بیست و چهارم خرداد…گفتگو میرفت تا آن را با دگرگونی هائی پذیرفتند و اصل دوم متمم قانون اسا سی گردانیدند( با افزودن اینکه« هیئتی که کمتر از پنج نفر نباشد از مجتهدین و فقهای متدینین که مطلع از مقتضیات زمان هم باشند باین طریق که علمای اعلام و حجج اسلام مرجع تقلید شیعه اسامی بیست نفر از علما که دارای صفات مذکور باشند معرفی به مجلس شورای ملی بنمایند به مقتضای عصر اعضای مجلس شورای ملی باتفاق یا به حکم قرعه تعیین نموده به سمت عضو بشناسند و رای این هیئت..مطاع ومتبع خواهد بود») .اصل اول متمم هم چنین قرارداده شد« مذهب رسمی ایران اسلام و طریقه حقه جعفریه اثناعشریه است باید پادشاه ایران دارا و مروج این مذهب باشد.»
(ص ۳۷۵همان)…ملامحمد آملی و حاجی میرزا لطف اله …آهنگ عبدالعظم کردند و همچنین حاجی شیخ فضل اله و حاجه میرزاحسن با پیروان خود روانه گردیدند…تا اینجا کشاکش میان مشروطه و خود کامگی میبود و تنها درباریان و پیروان ایشان با مشروطه دشمنی مینمودند ولی از این هنگام کشاکش دیگری بنام مشروطه و کیش پدید آمد…دسته های دیگری ازطلبه ها و تیولداران و برخی اوباشان به آنان پیوسته روی هم پانصد تن یا بیشتر در آنجا گرد آمدند که در رفت همه را حاجی شیخ فضل اله میداد …. سوم تیر ملامحمد آملی تلگراف برای علمای نجف و کربلا فرستاد…هفتم تیر تلگراف دیگری نوشته و همه پیروان دستینه بر آن نهاده به…چهارده شهرفرستادند:«….جهت پیش آمد غیر معهود اغلب علما به حکم تکلیف مهاجر به زاویه مقدس عازم عتبات موقع و اقدامت لازم فضل اله نوری احد الحسینی الطبابائی احمد الحسینی عراقی»…این شگفت یک دروغی نیز پرداخته اند زیرا…آن یا اصلی که در باره دیده بانی علما پیشنهاد شده بود مجلس آن را پذیرفت و به قانون افزود در این تلگراف آن را مردود باز می نمایند…دوسید خواستند بار دیگر میا نجیگری کنند…. دوازده خرداد به همراه صدر العلما و افجه ای امام جمعه بی آگاهی از مجلس روانه عبدالعظیم شده به خانه حاج شیخ فضل اله فرود آمدند به اندرز و خواهش پرداخته چنین خواستند که حاجی شیخ را به بازگشتن به تهران خرسند گردانند ولی ا زگفتگو نتیجه به دست نیامد و به تهران باز گشتند…مجلس تلگراف ….به شهر ها فرستاد:«:….حاج شیخ فضل اله دانسته است که… طریق استفاده شخصی مسدود می گردد…معاندت با مجلس مقدس را علنی نموده در زاویه مقدسه…چند نفر از مفسدین و معاندین را از قبیل پسر حای آقا محسن عراقی معلوم الحال که از مدتی به واسطه تعدیات فوق العاده اش در عراق تحت احضار و جلب به محاکمه است دور خود جمع نموده…تلگرافات فساد انگیز به ولایات مخابره نموده است…مجملی از تفاصیل حالات این شخص به توسط التفات حضرات عالی گوشزد خاص و عام گردد….».آخوند و یارانش پاسخ پایین را دادند:
« مجلس محترم شورای ملی رفع اله قواعده تلگراف موحش انجمن شریف واصل…خاطر قاطبه اهل اسلام ملول گشنه…مجلسی که تاسیس آن برای رفع ظلم و اغاثه مظلوم و امانت ملهوف و امر به معروف و نهی از منکر و تقویت ملت و دولت و ترفیه حال رعیت و حفظ بیضه اسلام است قطعا عقلا شرعا و عرفا راجح بلکه واجب است و مخالف و معاند او مخالف شرع انور و مجادل با صاحب شریعت است الاحقر حاجی میرزا خلیل الاحقر ملا محمدکاظم خراسانی الاجقر عبد اله مازندرانی(ص۴۵۶)…چنانکه پس از مرگ اتابک دانسته شد در رفت آنان را در عبدالعظیم اتابک ازکیسه خود میداد و چون او کشته شد دیگر کسی پول نداد…چاره ای جز آن نبود که دست از کشاکش بردارند و به تهران باز گردند لیکن برای آن….به دستاویزی نیاز می داشتند…دست به دامان دو سید زدند و چنین نهادند که…داماد بهبهانی یک پرسش نامه ای بسیج کند که در آن معنی مشروطه و آزادی و اینکه آیا مجلس به احکام شرع نیز دست خواهد زد یا تنها به کارهای عرفی بس خواهد کرد از مجلس بپرسد و از ین سو مجلس یک پاسخی به دلخواه مجلس نشینان دهد و دو سید نیز آن را مهر کنند و این پرسش و پاسخ دستاویزی برای بازگشت بست نشینان به خانه های خودشان باشد… بست نشینان همان پاسخ را گرفتنذ و در پای آن حاجی شیخ فضل اله و سید احمد طباطبائی و حاج میرزاحسن نیز مهرنهادند که مجلس درخواست های آنان را پذرفت….بیست و پنج شهریور ….به شهر باز گشتندو….به خاموشی گرائیدند.».
تشکیل هیئت پنج نفره مجتهدان در مجلس دوم
دومین مجلس شورای ملی پس از یک سال و ۴ ماه و ۲۱ روز وقفه از یکمین مجلس شورای ملی، در تاریخ ۲۳ عقرب ۱۲۸۸ خورشیدی مطابق با دوم ذیقعدهٔ ۱۳۲۷ بازگشایی شد. این مجلس در تاریخ ۲۸ قوس ۱۲۹۰ برابر با ۲۶ ذی‌الهجهٔ ۱۳۲۹ هجری قمری و پس از برگزاری ۳۳۱ جلسه به کار خود پایان داد.
نامه آخوند خراسانی به مجلس دوم(سیاست نامه اخوندخراسانی چاپ اول محسن کدیور ص۲۵۹) ۳شهرجمادی الاولی ۱۳۲۸
مجلس محترم شورای ملی شیداله ارکانه -چون بموجب فصل دوم از متمم قانون اساسی رسماً مقرراست که برای مراقبت در عدم مخالفت قوانین موضوعه با احکام شرعیه۲۰ نفر از مجتهدین عدول عارف به مقتضیات عصر به مجلس محترم معرفی شودو۵نفریا بیشتر باکثریت ارا یا قرعه از ایشان انتخاب نموده به عضویت مجلس محترم بشناسند وامضا و رد هیئت معظمه منتخبه رادر این باب مطاع و متبع دانسته هرچه را که اکثر از این هیئت محترمه مخالف شریعت مطهره شمارند بکلی الغا نموده سمت قانونیت ندهند وبموقع اجرا نگذارند لهذابموجب همین فصل شریف که بمنزله روح سیاست اسلامیه و حافظ استقامت این اساس سعادت است مدتی است در مقام فحص و سئوال از امهات بلاد برامدیم وبا انکه بحمداله عدد کثیر موصوفین به اوصاف مذکور که چشم اسلام به وجود مبارکشان روشن است به معرفت خودمان یا شهادت شهود معتبره احراز شدلکن چون بقاء جمله ای از انها در مراکز خودشان اهم و لازم و حرکت جمله ای دیگر به تهران زحمتی است فوق العاده بلکه خیلی از اقایان عظام حاضرین تهران هم که جامع اوصاف و پشتیبان ملت ومایه قوام این اساس سعادتند مراقبت حضور همه روزه مجلس زحمتی است فوق حد تحمل ایشان لهذا به معرفی اقایان مفصله الاسامی با اعتذار از اسقاط عناوین والقاب وعدم رعایت تقدیم وتاخیراکتفا میشود:
ازنجف اشرف ….اقای حاج مصطفی کاشانی,اقای اقا شیخ اسماعیل محلاتی,اقای اقا میرزا محمد حسین نائینی,اقای اقاسید ابوالحسن اصفهانی,اقای اقا شیخ مهدی مازندرانی,اقای اقا ضیاءالدین عراقی,اقای اقاشیخ عبداله گلپایگانی
از مشهدمقدس علی مشرفها علی صلاه و السلام:اقای حاج سید اسداله قزوینی تنکابنی
از خود تهران:اقای حجت الاسلام بهبهانی,اقای حاجی امام جمعه خوئی,اقای اقا میرزاسید محمداقازاده بهبهانی
ازاصفهان:اقای حاج اقا نوراله ثقهالاسلام,اقای اقا سید حسن مدرس قمشه ای
از تبریز:اقای حاج میرزاابوالحسن انجزی
ازشیراز:اقای اقا سیدعلی کازرونی
ازیزد:اقای حاجی میر سید علی حائری
از بلده طیبه قم علی الثّاویه بها سلام اله:اقای حاج میرزا زین العابدین
از همدان:اقای حاجی شیخ محمدباقر
از سلطان اباد عراق:اقای اقا نورالدین
ازگاپایگان: اقای اقا اخوند زین العابدین
ادام اله تعالی تاییداتهم و تسدیداتهم.اقایان عظام که معرفی شده اند اتصاف جمله ای از ایشان به معرفت کامله خودمان معلوم ونسبت به بعضی هم به شهادت شهود ثابت است.
وظیفه مقامیه اقایان عظام که به عضویت منتخب میشوند
رعایت تطبیق قوانین راجع به سیاسات مملکتی است کائنا ماکان براحکام خاصه و عامه شرعیه.اما تسویه وتعدیل امور مالیه و تطبیق دخل و خرج مملکت مطلقا خارج از این عنوان است چنانکه قوانین راجعه به مواد قضائیه وفصل خصومات و قصاص وحدودوغیروذالک از آنچه صدور حکم در انهاوظیفه خاصه حکام شرع انور است واز برای هیئت معظمه دولت جز ارجاع به مجتهدین عدول نافذالحکومه واجرای حکم صادر کائنا ما کان مداخله و تصرفی نیست.البته وضع اینگونه قوانین ودستور العمل حکام شرع انور هم از وظایف مجلس محترم ملی خارج ودر شریعت مطهره مبیّن و معلوم ووظیفه مجلس محترم در این امور فقط تعیین کیفیت ارجاع واجرا و تشخیص مصداق مجتهد نافذ الحکومه است بعون اله تعالی مصادیق واقعیه معین شوند انشا’ اله تعالی.اقایان علما’ عظام که فعلا در مجلس محترم سمت عضویت دارند اگر چه اتصاف جمله ای از ایشان به اوصاف شرعیه معتبره درهیئت معظمه نظار معلوم است لکن چون وظیفه رسمیه این هیئت معظمه فقط رعایت انطباق قوانین سیاسیه مملکت بر شرعیات است لهذا از معرفی ایشان در این موقع عجالتا اغماض شده ولکن البته انظار شریفه ایشان هم معین هیئت معظمه نظار خواهد بود.انشاء اله تعالی. ادام اله تاییدکم وتسدیدکم.السلام علیکم جمیعا ورحمهاله وبرکاته الاحقرعبد اله المازندرانی الاحقر الجانی محمد کاظم الخراسانی. . سیدحسن مدرس قمشه ای همان مدرس مشهور است که در دوره های بعدی بعنوان وکیل منتخب مردم در مجالس عضویت داشت. او بر قانون مجازات عمومی و سایر قوانین صحه گذاشت. هیئت مزبور در دوره های بعد تشکیل نشد.آن ساز و کار عملی نبود و و با مرور زمان فراموش گردید. .
دار زدن شیخ فضل اله( نقل از اینترنت ویکی پدیا)
:«…..جنابانحجت‌الاسلام بهبهانیوطباطبائی :نوری چون مخل آسایش و مفسد است، تصرفش در امور حرام است.محمد حسین نجل میرزاخلیل–محمدکاظم خراسانی–عبداله مازندرانی
….اعضای دادگاهی که محاکمه نوری را انجام داد، عبارت بودند از ۱۳ نفر:منتصرالدولهپیشکار سپهدار،نظام سلطان،حمیدالملکشیبانی،جعفرقلی خان استانبولی،سالار فاتح،یمین نظام،میرزا علی محمدخان، میرزا علی محمدخانعمیدالسلطان،میرزا محمدمدیر روزنامه نجات،اعتلاء الملک،سید محمدملقب به امامزاده،جعفرقلی خان بختیاری،ابراهیم زنجانیعضولژ بیداری
….ملک‌زاده در کتابتاریخانقلاب مشروطیتایرانخود ذکر می‌کند که علی‌رغم تلاش و جستجویی که انجام داده صورت‌جلسهٔ مکتوبی از آن دادگاه به دست نیاورده است و ظن‌قوی این است که صورت‌جلسه‌ای تنظیم نشده یا اگر شده است در همان روزها از میان رفته است و بنابراین مطالب را به صورت نقل‌قول از بعضی از اعضای محکمه یا رؤسای مجاهدین نقل می‌کند
….به حکم ابراهیم زنجانی در ۹ مرداد ۱۲۸۸ برابر با ۱۳ رجب۱۳۲۷قمری درمیدان توپخانهحدود یک ساعت و نیم مانده به غروب بهدار آویختهشد. خانواده‌اش جسد او را درمنزلشدفن کردند و بعد از ۶ ماه نبش قبر و جسدش بهقممنتقل و دفن شد.
….به گفتهٔمهدی بامداد، به دستور هیئت مدیره‌ای که پس از انحلالمجلس عالیتشکیل شد، فضل‌الله نوری به دار آویخته شد.(پایان نقل)
بدین ترتیب عامل تحمیل ها به مجلس اول مفقود شد.
مجلس سوم همزمان بود با جنگ جهانی اول و کبراحمدشاه که با خلع پدرش محمدعلی شاه به پادشاهی برداشته شده بود و اولتیماتوم روس برای اخراج شوستر امریکائی از خدمت و رد آن وسیله مجلس و قبول آن از سوی دولت و مهاجرت وکلا و تشکیل دولت در کرمانشاه….
دی ماه ۱۴۰۳
خرسند اشکان
به کانال تلگرام سایت ملیون ایران بپیوندید