سه سال بعد، ائتلافی تحت حمایت آمریکا، در همکاری با ارتش و شبه‌نظامیان وابسته به دولت عراق، حمله گسترده و شدید زمینی و هوایی را برای بازپس‌گیری شهر از داعش آغاز کرد. خونین‌ترین درگیری‌ها در شهر قدیم موصل رخ داد، و نیروهای داعش آخرین مقاومت خود را پیش از عقب‌نشینی در آنجا انجام دادند.

علی البارودی، عکاس موصلی، از وحشتی می‌گوید که هنگام ورود به این منطقه پس از پایان نبرد خیابانی و خانه به خانه در تابستان ۲۰۱۷، با آن روبه‌رو شد.

او با ویرانه مناره باشکوه و خمیده مسجد جامع نوری ( مناره حدبا) روبرو شد که قرن‌ها نماد موصل بود.

او می‌گوید: «موصل مانند شهر ارواح بود؛ اجساد پراکنده مردگان، بوی تعفن، و منظره‌ای وحشتناک از شهری که دیگر مناره حدبا را در افق خود نداشت.»

«این دیگر شهری نبود که ما می‌شناختیم؛ همه چیز تغییر کرده بود به شکلی که حتی در بدترین کابوس‌هایمان هم نمی‌توانستیم تصور کنیم. پس از دیدن شهر چند روزی در سکوت بودم. صدایم را از دست داده بودم. انگار عقل و هوشم را از دست داده بودم.»

در جریان سه سال اشغال داعش، ۸۰ درصد از شهر قدیم موصل، در کرانه غربی دجله، نابود شد.

نه تنها کلیساها، مساجد و خانه‌های قدیمی نیاز به بازسازی داشتند، بلکه روحیه جمعی مردمی نیز که سال‌ها در کنار یکدیگر و با وجود تفاوت‌های مذهبی و قومی در آرامش نسبی زندگی کرده بودند، باید احیا می‌شد.

پروژه عظیم بازسازی با حمایت یونسکو و بودجه‌ای ۱۱۵ میلیون دلاری (۹۳ میلیون پوندی) آغاز شد که این سازمان عمدتاً با کمک امارات متحده عربی و اتحادیه اروپا تامین کرده بود.

الیویه پوکیون، کشیش دومینیکن، به موصل بازگشت تا بر روند بازسازی یکی از بناهای مهم، یعنی صومعه نوتردام دِ لوُر نظارت کند که در میان مردم محلی با نام «الساعه» شناخته می‌شود و نزدیک به ۲۰۰ سال قدمت دارد.

او می‌گوید: «نخستین گام ما گرد هم‌ آوردن تیمی متشکل از ساکنان شهر قدیم موصل با مذاهب مختلف بود؛ مسیحیان و مسلمانانی که همگی در کنار یکدیگر کار می‌کردند.»

پدر پوکیون می‌گوید که متحد کردن این جوامع، دشوارترین چالش، اما در عین حال ارزشمندترین دستاورد این پروژه بوده است.

«برای بازسازی ساختمان‌ها، ابتدا باید اعتماد را بازسازی کنید. اگر این اعتماد احیا نشود، بازسازی دیوارهای این ساختمان‌ها هیچ ارزشی نخواهد داشت، زیرا ممکن است تبدیل به هدفی برای دیگر جوامع شود.»

مدیریت این پروژه که شامل مرمت ۱۲۴ خانه قدیمی و دو عمارت مجلل بود، بر عهده ماریا ریتا آچِتوزو، معمار ارشدی بود که بعد اجرای پروژه‌های بازسازی یونسکو در افغانستان به موصل آمده بود.

او می‌گوید: «این پروژه ثابت می‌کند که فرهنگ نه‌تنها می‌تواند اشتغال‌زایی کند و به توسعه مهارت‌ها کمک کند، بلکه می‌تواند حس تعلق به یک هدف ارزشمند را در میان مشارکت‌کنندگان تقویت کند.»

او امیدوار است که این روند بازسازی بتواند امیدها را زنده کند و زمینه‌ای برای احیای هویت فرهنگی و خاطرات تاریخی مردم فراهم آورد.

او تاکید می‌کند: «این مسئله به‌ویژه برای نسل‌های جوانی که در شرایط جنگی و بی‌ثباتی سیاسی رشد می‌کنند، بسیار حیاتی است.»

یونسکو اعلام کرده است که بیش از ۱۳۰۰ جوان محلی در مهارت‌های سنتی آموزش دیده‌اند و نزدیک به ۶۰۰۰ فرصت شغلی جدید به وجود آمده است.

بیش از ۱۰۰ کلاس درس در موصل بازسازی شده و هزاران قطعه تاریخی از میان آوارها جمع‌آوری و فهرست‌برداری شده‌اند.

در میان شمار زیادی از مهندسانی که در روند بازسازی مشارکت داشتند، ۳۰ درصد را زنان تشکیل می‌دادند.

هشت سال پس از آغاز بازسازی موصل، ناقوس‌ کلیسای طاهره، که سقفش در سال ۲۰۱۷ بر اثر ویرانی‌های شدید دوران سلطه داعش فرو ریخته بود، بار دیگر در سراسر شهر طنین‌انداز شده است.

دیگر بناهای شاخص موصل نیز بازسازی شده‌اند؛ از مناره خمیده حدبا گرفته تا صومعه الساعه و مجموعه تاریخی مسجد جامع نوری.

مردم توانسته‌اند به خانه‌هایی بازگردند که قرن‌ها ماوای خانواده‌هایشان بوده است.

مصطفی، یکی از اهالی موصل، می‌گوید: «خانه‌ام که در سال ۱۸۶۴ ساخته شده بود، متاسفانه در جریان آزادسازی موصل آسیب دید و دیگر برای زندگی، به ویژه با فرزندانم، مناسب نبود.»

«به ناچار به خانه پدر و مادرم نقل مکان کردم، اما وقتی دیدم خانه‌ام دوباره بازسازی شده، بسیار شادی و هیجان‌زده شدم.»

عبدالله می‌گوید خانواده‌اش از قرن نوزدهم و زمانی که این منطقه مرکز تجارت پشم بود، در خانه‌ای در شهر قدیم موصل زندگی کرده‌اند، به همین دلیل این خانه برای آن‌ها بسیار ارزشمند است.

او می‌گوید: «بعد از آن که یونسکو خانه‌ام را بازسازی کرد، دوباره برگشتم. احساسی که داشتم قابل وصف نبود، چون پس از دیدن آن حجم از ویرانی، باورم نمی‌شد که روزی بتوانم به خانه‌ام بازگردم و دوباره در آن زندگی کنم.»

زخم‌های مردم موصل هنوز التیام نیافته‌ است، همان‌طور که بسیاری از بخش‌های عراق همچنان در وضعیت ناپایداری قرار دارند.

اما تولد دوباره شهر قدیم از میان ویرانه‌ها، نمادی از امید به آینده‌ای روشن‌تر است، و علی البارودی همچنان با عشق، روند تغییرات خانه و شهر محبوبش را روزبه‌روز به تصویر می‌کشد.

او می‌گوید: «این درست مثل دیدن مرده‌ای است که دوباره زنده می‌شود، آن هم به شکلی فوق‌العاده زیبا. این همان روح واقعی شهر است که دوباره به زندگی بازگشته است.»