پروفسور داود غلام آزاد(*)
داوود غلام آزاد
ترجمه نوشته از آلمانی با کمک گوگل
اپوزیسیون دموکراتیک ایران در حال حاضر به گروه‌هایی تقسیم شده است که حداقل می‌توانند بر سر جایگزینی «جمهوری اسلامی» با یک دموکراسی پارلمانی به توافق برسند. در مورد شکل ریاست نمادین کشور، طرفداران نظام جمهوری و سلطنتی در نهایت می‌توانند در یک همه‌پرسی تصمیم‌گیری کنند.
به‌عنوان مبنای این تصمیم، مایلم مزایای دموکراسی چندحزبی پارلمانی را در مقایسه با نظام‌های ریاستی جمهوری و سلطنتی برجسته کنم. زیرا حتی موفق‌ترین نمونه‌های غربی این نظام‌ها نیز شانس چندانی برای موفقیت در ایران ندارند – به‌ویژه با توجه به عادت‌واره (هابیتوس) اجتماعی اقتدارگرایانه‌ای که در میان اکثریت ایرانیان ریشه دوانده است. برای غلبه بر این گرایش اقتدارطلبانه شهروندان، دموکراسی چندحزبی پارلمانی می‌تواند بستر مناسب‌تری فراهم کند. به‌ویژه که این مدل در بسیاری از کشورها به‌عنوان پایدارترین و رایج‌ترین شکل حکمرانی دموکراتیک تثبیت شده است. مزایا و قدرت آن در عمل را می‌توان با دلایل متعددی اثبات کرد که هم از تجربیات تاریخی و هم از اصول نظری نشأت می‌گیرند.
۱. ثبات از طریق ایجاد اجماع
برخلاف نظام‌های ریاستی که در آن‌ها رئیس‌جمهور از اختیارات گسترده‌ای در قوه‌ی اجرایی برخوردار است و تضادهای میان قوه‌ی مجریه و مقننه بیشتر رخ می‌دهند، در نظام پارلمانی همکاری و ایجاد اجماع میان بازیگران سیاسی تقویت می‌شود. در این سیستم، دولت وابسته به رأی اعتماد پارلمان است، به این معنا که احزاب سیاسی ناگزیرند برای تشکیل یک اکثریت پایدار، سازش کنند. این امر منجر به مشارکت بیشتر و نمایندگی گسترده‌تر در فرآیند سیاسی می‌شود
منبع : Lijphart, Arend. Patterns of Democracy (۱۹۹۹).
۲. پاسخگویی و شفافیت
در یک نظام پارلمانی، دولت به‌طور مستقیم در برابر پارلمان پاسخگوست. این بدان معناست که پارلمان می‌تواند عملکرد دولت را به‌طور مداوم نظارت کرده و در صورت لزوم با رأی عدم اعتماد آن را برکنار کند. این پیوند نزدیک میان دولت و پارلمان، شفافیت را افزایش داده و تضمین می‌کند که تصمیمات حکومتی به‌طور مستمر تحت بررسی بوده و با نیازهای شهروندان همسو می‌شود.
.
منبع: Schmitter, Philippe C. & Karl, Terry Lynn. What Democracy Is… and Is Not
۳. حمایت از حقوق اقلیت‌ها
یک نظام پارلمانی معمولاً برای حفظ حقوق و منافع اقلیت‌ها مناسب‌تر است، زیرا تشکیل دولت‌های ائتلافی را تسهیل می‌کند. در دموکراسی پارلمانی، احزاب کوچک‌تر نیز در فرآیند تصمیم‌گیری مشارکت داده می‌شوند که این امر نه‌تنها به نمایندگی وسیع‌تر گروه‌های مختلف منجر می‌شود، بلکه مانع از آن می‌شود که اکثریت، قدرت را به‌طور مطلق در دست گیرد. این در تضاد با نظام‌های ریاستی است که در آن یک قوه‌ی مجریه‌ی قدرتمند، اغلب حقوق اقلیت‌ها را نادیده می‌گیرد.منبع: Sartori, Giovanni. Comparative Constitutional Engineering (۱۹۹۷).
۴. انعطاف‌پذیری و سازگاری عملی
یکی از مزایای مهم دموکراسی پارلمانی، توانایی آن در انطباق سریع با تغییرات و بحران‌هاست. به دلیل امکان رأی عدم اعتماد و فرآیند نسبتاً ساده‌ی تشکیل ائتلاف‌های جدید، این نظام قادر است به چالش‌های جدید واکنش نشان داده و تغییرات در رهبری را بدون ایجاد بن‌بست‌های سیاسی یا بحران‌های غیرقانونی ممکن سازد.منبع: Linz, Juan J. The Perils of Presidentialism (۱۹۹۰).
۵. مقایسه با نظام‌های سلطنتی و ریاستی
سلطنت‌ها، به‌ویژه سلطنت‌های مطلقه، و همچنین نظام‌های ریاستی، معمولاً بر محور یک فرد قدرتمند متمرکز می‌شوند که بر عرصه‌ی سیاسی تسلط دارد. این ساختارها معمولاً زمینه‌ی گرایش‌های اقتدارگرایانه را فراهم می‌کنند، چراکه قدرت در دستان یک فرد یا گروه کوچک متمرکز می‌شود و نهادهای نظارتی کافی برای کنترل آن وجود ندارد. در مقابل، دموکراسی چندحزبی پارلمانی یک ساختار قدرت چندقطبی ایجاد می‌کند که در آن مسئولیت سیاسی میان بازیگران مختلف توزیع می‌شود.
منبع: Held, David. Models of Democracy (۲۰۰۶).
نتیجه‌گیری
دموکراسی چندحزبی پارلمانی به‌دلیل تأکید بر ایجاد اجماع، پاسخگویی و حمایت از تکثرگرایی، به‌عنوان یکی از پایدارترین و منعطف‌ترین مدل‌های حکمرانی دموکراتیک شناخته می‌شود. این نظام، سدی محکم در برابر تمرکز قدرت در نظام‌های ریاستی یا سلطنتی ایجاد می‌کند و هم‌زمان، از حقوق اکثریت و منافع اقلیت‌ها محافظت می‌نماید. تجربه‌ی عملی بسیاری از کشورها نشان می‌دهد که این شکل از دموکراسی قادر است بی‌ثباتی سیاسی را به حداقل رسانده و روند دموکراتیک را تقویت کند.
هانوفر، ۲۳ مارس ۲۰۲۵
https://gholamasad.jimdofree.com/kontakt/
(*) داود غلام آزاد پروفسور باز نشسته رشته جامعه شناسی در دانشگاه هانوفر آلمان است. از ایشان نوشته ها و کتب متعددی در زمینه مشکلات دموکراسی در ایران موجود میباشد.
متن آلمانی نوشته:
Vorzüge der parlamentarischen Mehrparteiendemokratie im Vergleich zu republikanischen und monarchistischen Systemen
Die iranische demokratische Opposition zerfällt gegenwärtig in Gruppen, die sich zumindest auf eine parlamentarische Demokratie als Alternative zur „Islamischen Republik“ einigen könnten. Über das repräsentative Staatsoberhaupt könnten schließlich ihre republikanischen und monarchistischen Anhänger in einem Referendum entscheiden.
Als Entscheidungsgrundlage möchte ich die Vorzüge der parlamentarischen Mehrparteiendemokratie im Vergleich zu republikanischen Präsidialsystemen und monarchistischen Systemen besonders hervorheben. Selbst deren jeweils erfolgreiche westliche Ausprägungen hätten im Iran kaum Aussicht auf Erfolg – angesichts des autoritär geprägten sozialen Habitus der Mehrheit der Iraner. Um diese autoritäre Orientierung der Staatsbürger zu überwinden, bietet sich eine parlamentarische Mehrparteiendemokratie als geeignetere Rahmenbedingung an. Zumal sich die parlamentarische Mehrparteiendemokratie in vielen Ländern als das stabilste und am weitesten verbreitete Modell demokratischer Regierungsführung etabliert hat. Ihre Vorteile und ihre Stärke in der Praxis lassen sich durch mehrere Gründe und historische Erfahrungen belegen.
- Stabilität durch Konsensbildung
Im Gegensatz zu präsidialen Systemen, in denen der Präsident eine starke exekutive Macht besitzt und Konflikte zwischen Exekutive und Legislative häufiger auftreten, sorgt das parlamentarische System für eine stärkere Zusammenarbeit und Konsensbildung zwischen den politischen Akteuren. In parlamentarischen Systemen ist die Regierung von der Zustimmung des Parlaments abhängig. Das bedeutet, dass politische Parteien häufig Kompromisse eingehen müssen, um eine stabile Mehrheit zu erreichen. Dies führt zu mehr Inklusion und einer breiteren politischen Repräsentation.
Quelle: Lijphart, Arend. Patterns of Democracy (۱۹۹۹).
- Verantwortlichkeit und Transparenz
Ein parlamentarisches System gewährleistet eine hohe Verantwortlichkeit der Regierung. Da die Exekutive (die Regierung) direkt vom Parlament abhängt, kann dieses die Regierung regelmäßig kontrollieren und bei Bedarf per Misstrauensvotum absetzen. Diese enge Verzahnung zwischen Regierung und Parlament erhöht die Transparenz und stellt sicher, dass Regierungsentscheidungen kontinuierlich überprüft und an den Bedürfnissen der Bürger ausgerichtet werden.
Quelle: Schmitter, Philippe C. & Karl, Terry Lynn. What Democracy Is… and Is Not (۱۹۹۱).
- Schutz der Minderheiten
Ein parlamentarisches System ist in der Regel besser geeignet, die Rechte und Interessen von Minderheiten zu schützen, da es die Bildung von Koalitionsregierungen fördert. In einer parlamentarischen Demokratie werden auch kleinere Parteien in den Entscheidungsprozess eingebunden, was zu einer breiteren Repräsentation führt und den Einfluss der Mehrheit begrenzt. Dies steht im Gegensatz zu präsidialen Systemen, in denen eine starke Exekutive die Rechte von Minderheiten oft vernachlässigen kann.
Quelle: Sartori, Giovanni. Comparative Constitutional Engineering (۱۹۹۷).
- Praktische Anpassungsfähigkeit und Flexibilität
Ein weiterer Vorteil der parlamentarischen Demokratie ist ihre Fähigkeit, sich rasch an Veränderungen und Krisen anzupassen. Durch die Möglichkeit eines Misstrauensvotums und die relativ einfache Bildung neuer Koalitionen kann das politische System flexibel auf neue Herausforderungen reagieren und Führungswechsel ermöglichen – ohne politische Lähmungen oder verfassungswidrige Maßnahmen.
Quelle: Linz, Juan J. The Perils of Presidentialism (۱۹۹۰).
- Vergleich zu Monarchien und präsidentiellen Systemen
Monarchien, insbesondere absolute Monarchien, und präsidiale Systeme konzentrieren die Macht oft auf eine zentrale Figur, die die politische Landschaft dominiert. Solche Systeme neigen dazu, autoritäre Strukturen zu begünstigen, da die Macht in den Händen eines Einzelnen oder einer kleinen Gruppe liegt und oft unzureichend kontrolliert wird. Im Gegensatz dazu gewährleistet die parlamentarische Mehrparteiendemokratie eine pluralistische Machtverteilung, in der die politische Verantwortung auf verschiedene Akteure verteilt wird.
Quelle: Held, David. Models of Democracy (۲۰۰۶).
Fazit
Die parlamentarische Mehrparteiendemokratie hat sich als besonders stabil und flexibel erwiesen, weil sie auf Konsensbildung, Verantwortlichkeit und die Förderung von Vielfalt setzt. Sie bietet einen wirksamen Schutz gegen die Machtkonzentration in präsidentiellen Systemen oder Monarchien und garantiert sowohl die Rechte der Mehrheit als auch die Interessen von Minderheiten. Die praktischen Erfahrungen vieler Länder zeigen, dass diese Form der Demokratie politische Instabilität minimieren und den demokratischen Prozess nachhaltig fördern kann.
Hannover, 23.03.2025
https://gholamasad.jimdofree.com/kontakt/
به کانال تلگرام سایت ملیون ایران بپیوندید