ایران وایر
در روزهای اخیر روایتهای متعددی از احضارهای مخوف و عجیب و غریب نهادهای امنیتی در ایران منتشر شده است.
«حسین شیرزاد»، زندانی سیاسی سابق، ویدیویی را بازنشر کرده که در آن شهروندی از احضار خود از طریق تهدید به بازداشت فرزند خردسالش خبر میدهد. او در پستی در شبکه اجتماعی «ایکس» نوشته است: «شیوه جدید احضار تلفنی اطلاعات، وقتی که به تماسشون پاسخ ندادن. زنگزدن به پدر خانواده، تهدید کردن: «به پسرت بگو، اگر نیاید اطلاعات، دختربچه ۹سالهاش رو از مدرسه میدزدیم.» این درجه از پلیدی را از یک رژیم، حتی در سیاهترین صفحات تاریخ هم پیدا نمیکنید.»
زیر این پست، کاربران دیگری از شیوههای عجیب و غریب احضارشان نوشتهاند. مثلا کاربری نوشته که وقتی جواب نداده، به مدیران محل کارش زنگ زدهاند. یا کاربر دیگری نوشته که «سال ۸۸ وقتی پسر جواب نداد به مادرش زنگ زدن گفتن به پسرت بگو اگر یکبار دیگه تو اعتراضات دیده بشه، جنازهش رو از جوب یا زیر پلها باید پیدا کنی.»
ایرانوایر پیش از این درباره نحوه احضار و بازداشت شماری از بازداشتیهای جنگ ۱۲روزه، یعنی شهروندانی که بعضا بهدلیل انتشار یک استوری ضدجنگ بازداشت و به احکام سنگین زندان محکوم شدند، اطلاعرسانی کرده است.
برای مثال، ماموران امنیتی، بعد از چندین احضار تلفنی و بهمنظور بازداشت «پژمان یوسفی»، جوان ۳۸ساله لُر که در شبکههای اجتماعی علیه جنگ نوشته بود و حالا به هشتسال حبس محکوم شده، از طریق تماس تلفنی یکی از دوستانش، او را از خانه پدر نامزدش بیرون کشیده و بازداشت کردند.
موضوع اما ریشهدارتر از این حرفهاست. در دیماه۱۴۰۲، حمله ماموران امنیتی در یزد به یک میهمانی پاگشای یک زوج جوان بهایی نیز خبرساز شد. بعدا مشخص شد که دلیل این حمله، احضار نوعروس خانواده «سامیه قلینژاد» بوده است. شدت خشونت ماموران در حمله به میهمانی این زوج جوان بهحدی بود که مجبور شدند آمبولانس بیاورند. با اینحال، چند روز بعد و پس از پیگیریهای خانواده اقدسی بود که از پدرشوهر خواستند به عروسش بگوید خود را جهت بازجویی به اداره اطلاعات یزد معرفی کند.
در مردادماه ۱۴۰۲ نیز جمعیت حقوقبشر آذربایجان، «ارک» در گزارشی از احضار تلفنی فعالان آذربایجانی، عدم مراجعه آنها و پس از آن تهدید خانوادههایشان خبر داده بود. بر اساس این گزارش، در پی احضار تلفنی گسترده فعالان اردبیلی، پدر و مادرهای سالخورده و اغلب بیمار «توحید امیرامینی»، «یوسف کاری»، «فرشید پیچگانلو» و «مهرداد شیخی» با تماس تلفنی مورد تهدید قرار گرفتهاند که در صورت ادامه فعالیت این افراد با برخورد خشن ماموران مواجه خواهند شد و اداره مذکور هیچگونه مسوولیتی در قبال این افراد نخواهد داشت.
یک فعال دانشجویی سابق که نخواسته هویت او فاش شود به ایرانوایر میگوید که نیروهای امنیتی سالهاست شیوههای عجیب و غریب و بعضا خانمانبراندازی را برای احضار معترضان و فعالانی که کمتر شناخته شدهاند در پیش میگیرند.
او به احضار خود در اوایل دهه ۱۳۸۰ اشاره کرده و میگوید که ماموران اطلاعات بهجای تماس با خود او که آن زمان ۲۲ساله بوده، با پدرش تماس میگیرند، پدری بهشدت سنتی و متعصب: «باور کنید از قصد دهروز جلوتر زنگ زدند و احضار کردند، معمولا پنجروز قبل احضار میکنند ولی برای من دهروز جلوتر زنگ زدند به پدرم و گفتند از دخترت با پسرهای هم دانشگاهیاش عکسهای مستهجن داریم. گفته بودند تو فکر میکنی رفته دانشگاه، این از تحصیل تعلیق است و بهجای دانشگاه میرود خانه پسرها. در حالیکه من میرفتم سر کار. آن چند روز خانه برایم عین جهنم بود.»
او در ادامه نیز میگوید: «اینکار را کرده بودند که من را تحت فشار بگذارند و مجبورم کنند بروم و هر چه میخواهند برایشان بگویم. از اینکارها زیاد کردهاند.»
یک معترض به نتایج انتخابات سال ۱۳۸۸ نیز به ایرانوایر گفته که احضار او نیز بسیار عجیب بوده است: «رد موبایل من را توی تجمع زده بودند. اصلا نمیدانستند موبایل کیست چون شارژی بود و بهنام یک نفر دیگر. اما چون با دوستانم با هم تظاهرات میرفتیم، به دوستم زنگ زده بودند برای احضار و گفته بودند به صاحب خط شماره فلان هم بگو بیاید. منکه جواب ندادم، زنگ زدم به مادرم که خط او هم به نام همان آدم نامرتبط ثبت شده بود. به مادرم گفته بودند همه جیک و پوکش را میدانیم، اگر نیاید، همه شما رو میگیریم.»
اشاره این شهروند معترض به تکنولوژی است که جمهوری اسلامی سالهاست از طریق جیپیاس موبایلها به آن دسترسی دارد و میتواند در مناطقی که تجمع اعتراضی برگزار میشود، شماره تلفن و هویت حاضران را شناسایی کند. به همین دلیل، فعالان امنیت اینترنت و دیجیتال توصیه میکنند که یا تلفن به اعتراضات برده نشود یا اگر برده شد، حتما خاموش شود یا در حالت پرواز قرار گیرد.
ایرانوایر پیش از این در چندین گزارش از رفتارهای غیرقانونی نهادهای امنیتی در احضار شهروندان پرده برداشته است. بهویژه در جریان اعتراضات «زن زندگی آزادی»، بسیاری از دانشجویانی که برای ماهها شعله اعتراض را در دانشگاه زنده نگه داشته بودند، به شیوههای غیرقانونی و از طریق تحت فشار گذاشتن اعضای خانوادهشان بازداشت، احضار یا حتی به کمیته انضباطی که نهادی امنیتی در داخل دانشگاه است، احضار میشدند.
«مطهره گونهای»، فعال شناختهشده دانشجویی و زندانی سیاسی سابق پیشتر در گفتوگویی به ایرانوایر گفته بود: «متوجه شدم در نهاد قضایی پرونده بسته شده، اما وزارت اطلاعات در دانشگاه نفوذ دارد و اعمال قدرت میکند.»
او با اشاره به اعمال نفوذ وزارت اطلاعات در شرکت او در امتحانات گفته بود: «یک روز امتحان میدادم، یک روز نمیگذاشتند. چند واحد درسی که نگذاشته بودند امتحان بدهم نمره صفر رد شد و مشروط شدم.» در روزهایی که مطهره برای امتحانات به دانشگاه میرفت، بازجو او را احضار میکرد و در دانشگاه بازجوییاش میکرد.
خانم گونهای در همینباره نیز گفته بود: «بازجویی که در ۲۰۹ من را بازجویی کرده بود، من را صدا کرد، محلش جای عجیبی نبود آنقدر نیروهای امنیتی داخل دانشگاه آمده بودند که در دانشگاه بازجویی میکردند. بازجو به من گفت کار سیاسی را بگذار کنار و زندگیات را بکن. من آن زمان متاهل بودم. بعدها فهمیدم بازجوی من به نام مقدسی که مسوول کارگزینی وزارت بهداشت بود با همسر سابق من هم ارتباط نزدیک گرفته بود.»
گاهی فقط برای پروندهسازی احضار میکنند
یک فعال مدنی در ایران که بهدلایل امنیتی نام او نزد ایرانوایر محفوظ است، میگوید که نهادهای امنیتی، اغلب بهمنظور مجبور کردن فرد برای حضور در محل مورد نظرشان، دست به روشهای عجیب و غریب و تهدید خانوادهها و عزیزان میزنند، اما «مواردی بوده که میخواستند فرد را بهجای خلوتی بکشانند و بازداشت کنند؛ مخصوصا در شهرهای کوچک که همه همدیگر را میشناسند. مثلا زنگ زدند از فلان ادارهایم و باید برای امضا اینجا بیایی و در راه در جایی خلوت او را ربودهاند.»
او ادامه میدهد: «ترفندهایی که بهکار میبرند، هیچکدام قانونی نیست ولی اصولا خود را هم مقید به قانون نمیدانند، خودشان را همهکاره مملکت میدانند.»
این شخص با توضیح اینکه، گاهی اوقات چون اطلاعات منسجم و قابل اتکایی از فرد ندارند، ناچار به احضارهای اینچنینی میشوند، میگوید: «در واقع با احضار شما و بازجوییتان میخواهند اطلاعاتشان را تکمیل کنند، اطلاعاتی که یا برعلیه خود شما استفاده خواهد شد یا دوستانتان. بنابراین، تاکید همیشه بر این است که اگر به شیوههای غیررسمی احضار شدید، نروید.»
حقوقدانان میگویند که نهادهای امنیتی برای دریافت مجوز احضار قانونی یا حکم جلب قانونی، نیاز به طی پروسهای قضایی دارند که گاه میتواند زمانبر باشد، مخصوصا اگر بازپرس چندان سرسپرده دستگاههای امنیتی نباشد.
«محسن برهانی»، حقوقدان و استاد دانشگاه در خرداد۱۴۰۲ و پس از افزایش شمار احضارهای غیرقانونی در یادداشتی که سایت «وکلاپرس» آن را منتشر کرده، بر احضار به منظور پروندهسازی تاکید کرده و نوشته که با دو نوع احضار مواجه هستیم: «اول، احضار بعد از تشکیل پرونده نزد مقام قضایی و دوم، احضار از سوی نهادهای امنیتی برای پروندهسازی!»
به گفته این وکیل دادگستری، «تنها مقام قضایی حق احضار» دارد و «این احضار معمولا توسط سیستم ثنا و یا در برخی موارد از طریق روش ابلاغ برگ احضار است.»
به گفته آقای برهانی، چنانچه شخصی از سوی پلیس یا نهادهای امنیتی فرا خوانده شود، بدون ارجاع مقام قضایی، جایگاه قانونی نداشته و شهروندان هیچ الزامی به اجابت این درخواست ندارند: «اساسا رفتن و اجابت این درخواست نوعی گلبهخودی محسوب میشود و با دست خود پیاز داغ پرونده خود را بیشتر مینمایند.»
آقای برهانی در ادامه نیز نوشته است: «لازم است شهروندان با حقوق خود آشنا شوند و با هر تماسی و تهدیدی و صدای کلفتی، در هرجایی حاضر نشوند و بدانند تنها افراد خاص با مجوز قانونی، حق احضار ایشان را دارند. آرامش شهروندان نباید ملعبه دست صاحبان تلفنهای ناشناس قرار بگیرد.»
فعال مدنی که با ایرانوایر گفتوگو کرده، معتقد است پاسخ دادن به این نوع احضارها حتی میتواند خطرناک هم باشد: «مرگهای تحت بازداشت در این سالها کم نداشتهایم، بنابراین، باید دقت داشت اگر احضاریه فرستاده نشده، حاضر نشوند چون آن زمان دستشان باز است تا هر نوع خشونتی که میخواهند سر شما در بیاورند و این را خودشان هم به وضوح در بازجوییهایشان میگویند و تهدید میکنند که هیچکس نمیداند تو کجایی، هر بلایی بخواهم سرت میآورم.»
اشاره این شخص به مرگهای مشکوک و زیرشکنجه شهروندان بازداشتشده است. یکی از آخرین موارد، «حسن ساعدی»، شهروند و معترض ۳۴ساله عرب اهوازی بود که تنها سیزده ساعت بعد از بازداشت، زیر شکنجه ماموران وزارت اطلاعات جان باخت. برادر آقای ساعدی پیشتر به ایرانوایر گفته بود که مادرش شاهد بوده که ماموران حین بازداشت به برادرش با زور، «دو مشت قرص» خوراندهاند.
حقوق شما
«موسی برزین»، حقوقدان و مشاور حقوقی ایرانوایر میگوید که این نوع احضارها اگرچه امروز خیلی متداول شده، اما از قبل هم بوده است.
او با گفتن اینکه حجم کار نیروهای امنیتی در شرایطی که نارضایتی بسیار بالاست و پروندهسازی علیه مردم ناراضی بهوفور انجام میشود، بسیار زیاد است، میگوید: «چون حجم کار نیروهای امنیتی زیاد است و احضارشدهها بیشمارند و برای خیلیها هم مدرکی ندارند، برایشان سخت است که برای هر مورد بخواهند بروند احضاریه از دادگاه بگیرند و پرونده تشکیل دهند. یعنی نه این وقت را دارند و نه امکانش را دارند، چون بعضی وقتها اصلا مدرکی ندارند.»
آقای برزین با تاکید بر اینکه، توصیه کلی این است که مردم برای احضارهای تلفنی مراجعه نکنند، میگوید: «این یک توصیه کلی است، چون غیرقانونی است و در صورت مراجعه ۱۰۰درصد تحت فشار میگذارند و ممکن است تعهد بگیرند یا مشکلی ایجاد کنند. توصیه ما این است که مراجعه نشود و اگر هم جواب دادند، بهانه بیاورند یا بگویند در صورتی که احضاریه رسمی از طرف قوه قضاییه بیاید مراجعه میکنیم.»
مشاور حقوقی ایرانوایر در پایان نیز میگوید: «اگر بههر دلیل تصمیم گرفتند مراجعه کنند، ما میگوییم با خودشان تلفن نبرند و وسایل الکترونیکی خانه را هم دقت کنند که محتوایش دردسرساز نباشد. وقتی مراجعه میکنند حتما قبلا به چند نفر خبر دهند که میخواهند مراجعه کنند. ولی، در کل توصیه کلی ما این است که نروند و منتظر احضاریه رسمی باشند.»
به کانال تلگرام سایت ملیون ایران بپیوندید