تنگ بتا با ۱۲ نقش برجسته ۸ و نیم متری و یک نقش ۱۴۰ سانتی‌متری در ارتفاعات کوه دلا در شهرستان اندیکا در تیررس شکارچیان، حفاران غیرمجاز و قاچاقچیان قرار دارد.
خبرگزاری مهر- گروه فرهنگ: بر اساس بررسی‌هایی که باستان شناسان در دوره‌های مختلف داشته‌اند در اندیکای خوزستان نزدیک به ۷۰۰ محوطه و بنای تاریخی و باستانی شناسایی شده است.
در اندیکا اگر به طور میانگین برای هر ۱۰ اثر یک مراقب استخدام شود نیازمند ۷۰ نگهبان است. این در حالی است که اداره اندیکا با چهار نفر شامل رئیس، یک نیروی دفتری و دو سرباز وظیفه و تنها با یک خودرو اداره می‌شود.
ارتفاع اندیکا از سطح دریا بین ۱۶۰۰ تا ۲۸۰۰ است و با توجه به ناهمواری هایی که در شهرستان وجود دارد از نظر سرمایه‌گذاری در ایجاد زیرساخت ها برای میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری تلاشی صورت گرفته نشده است.
«تنگ بتا» از متفاوت‌ترین نقش برجسته‌های خوزستان محسوب می‌شود که با در نظر گرفتن نوع پوشش و آرایش موی سر این سنگ نگاره‌ها می‌توان گفت که همزمان با دوره اشکانیان و مربوط به الیمائیدها (حکومت محلی همزمان با اشکانیان که اندیکا جزئی از قلمرو آنها محسوب می‌شده) هستند.
تنگ بتا در سال ۱۳۸۹ به شماره ۲۵۹۸۹ در فهرست آثار ملی کشور به عنوان یکی از ۳۸ اثر تاریخی این شهرستان ثبت شده و شامل دو بخش است. یک تابلو که نقش یک نفر بر آن حجاری شده و در تابلو دیگر ۱۲ نقش برجسته دیگر وجود دارد. در این نقش برجسته ۱۲ نفری ۹ نفر هم قد و در بخش دیگر سه نفر قامت کوتاه تری دارند. در میانه نقش این ۱۲ انسان، کتیبه، گرز و پایه آتش دان دیده می شود.
مجتبی گهستونی دبیر و سخنگو انجمن دوستداران میراث فرهنگی تاریانا خوزستان که در دی ماه از این نقش برجسته‌ها بازدید کرده است به خبرنگار مهر می‌گوید: نقش برجسته های تنگ بتا در ارتفاعات شهرستان کوهستانی اندیکا واقع شده‌اند و هیچ تضمینی مبنی بر این که این نقش برجسته ارزشمند توسط افراد مغرض، سودجو و نابلد تخریب نشود وجود ندارد.
گهستونی افزود: به گفته محلی‌های تنگ بتا، علی‌رغم همه سرکشی‌هایی که رئیس اداره میراث فرهنگی اندیکا انجام می‌دهد اما بخش‌هایی از این نقش برجسته‌ها توسط حفاران غیرمجاز و مخربان آثار تاریخی با انواع ابزار از جمله تفنگ، پتک و ابزار تیز به طمع وجود اشیاء قیمتی در دوره های مختلف تخریب شده است.
وی بیان کرد: مهارت در ریزه کاری ها توسط استادکاران الیمایی در تراشیدن این نقش‌ها، تنوع در پوشش ها، وجود پنج کتبیه به خط الیمایی در این اثر منحصر به فرد با مضمون ستایش و نیایش رب النوع ها و نفرین به معترضان، ضرورت ایجاد شرایطی مناسب برای معرفی نقش برجسته بتا و حفاظت از آن را ثابت می‌کند.
حفاظت بی‌مزد و منت
گهستونی به گفتگویی که با مردم داشته اشاره و بیان کرد: افراد محلی می‌گویند ما بابت مراقبت‌هایی که انجام می دهیم مزدی نمی‌گیریم و حتی نامه ای هم نداریم. اما چون این مکان زادگاه ما است از آن اثر مراقبت می کنیم. اما چون محل زندگی ما با نقش برجسته‌ها فاصله دارد در صورتی که متوجه تردد افراد در این کوهستان پهناور بشویم می توانیم مراقبت کنیم اما در غیر این صورت مسئولیتی متوجه ما بومیان نیست.
وی گفت: دومین بار است که از این نقش برجسته‌های ارزشمند بازدید کردم. میزان آسیب هایی که به صورت طبیعی در نتیجه عوامل جوی و میزان تعرض هایی که توسط انسان در تنگ بتا صورت گرفته است محسوس بود. به طور مثال تخریب نصف بدن تک نقش برجسته ای که ۲۰ متر با ۱۲ نقش برجسته دیگر قرار دارد نسبت به بازدید قبلی من بیشتر بود.
این فعال میراث فرهنگی گفت: میزان تخریب‌ها در پنج کتیبه تنگ بتا بسیار زیاد شده به گونه‌ای که بخشی از کتیبه‌ها قابل رویت نیستند. تعدادی از افراد سودجو با انواع ابزار تیز اقدام به نوشتن کلمات و اعداد نامفهوم بر روی کتیبه ها و نقش برجسته ها کرده اند.
سخنگوی انجمن دوستداران میراث فرهنگی تاریانا خوزستان بیان کرد: با توجه به اینکه در منطقه تنگ بتا که در بالادست دشت شیمبار قرار دارد علاوه بر این نقش برجسته ها آثار دیگری همچون دو قلعه دختر و دزبرون، پل اشکانی نگین و انواع گوردخمه در نزدیکی هم قرار دارد، خواسته بومی‌ها این بود که مسئولان اداره کل میراث فرهنگی خوزستان شرایطی را فراهم کنند تا از بومی‌ها به عنوان یگان حفاظت استفاده کنند.
گهستونی با اشاره به اینکه حفاری و تعرض معضل اصلی محوطه ها و بناهای تاریخی کشور محسوب می شوند گفت: در ۲ سال گذشته که نمایندگی میراث فرهنگی در اندیکا تشکیل شد و با توجه به گفت وگوهایی که مسئول اداره با بزرگان و معتمدان داشت میزان حساسیت جامعه ملی برای حفظ میراث فرهنگی بالا رفت و از تعداد تخریب ها و تعرض ها کم شد و حتی اطلاع رسانی مخبرین به قدری تاثیرگذار بود که چندین باند حفاری غیرمجاز شناسایی و کشف شد.
با توجه به وجود آثار متعدد الیمایی به عنوان یک دوره خاص در تاریخ ایران، پیشنهاد می‌شود که سازمان میراث فرهنگی کشور، پژوهشکده باستان شناسی، اداره کل میراث فرهنگی خوزستان و سایر ارگانها به موضوع میراث فرهنگی و جاذبه های گردشگری و تنوع صنایع دستی در خوزستان توجه ویژه‌ای داشته باشند. اما به طور خاص درباره نقش برجسته‌ها و کتیبه‌های تنگ بتا موضوع مستندنگاری آنها به روش اسکن لیزر و تعیین عرصه و حریم آثار یک ضرورت همگانی است.
همچنین برگزاری انواع همایش برای دهیاران، بخشداران و اعضای شوراهای شهر و روستا در جهت آگاه سازی هرچه بیشتر برای نگهداری بهتر از آثار تاریخی و بهره وری مناسب از سایر جاذبه ها در دستور کار قرار بگیرد.
به کانال تلگرام سایت ملیون ایران بپیوندید