دوم مهر ۱۳۹۶ برابر با ۲۴ سپتامبر ۲۰۱۷ انتخابات مجلس آلمان یعنی بوندستاگ (Bundestag) است. مهمترین وظیفه بوندستاگ قانونگذاریست. اما این مجلس صدراعظم آلمان را نیز انتخاب و دولت را کنترل میکند. در جلسات بوندستاگ مهمترین مسائل سیاسی به بحث گذاشته میشوند.
آلمان از نظر آزادی و رفاه اقتصادی یکی از کشورهای موفق دنیاست. موفقیتی که سیستم اداره کشور یعنی دموکراسی پارلمانی و جدایی قوای سه گانه در آن نقش کلیدی داشته است.
در انتخابات سراسری بوندستاگ ۲۹۹ حوزه انتخاباتی (Wahlkreis) که هر کدام مرکب از حدود ۲۵۰ هزار نفر است و همچنین ۱۶ استان آلمان نقش دارند. امری که درک سیستم انتخابات این کشور را نیازمند توضیح بیشتر میسازد. نوشته حاضر نیز مانند مطالب دیگر در این زمینه (۱) کوششی برای روشنتر ساختن سیستم نامبرده است.
از آنجا که در آلمان نیز مانند دموکراسی های دیگر، احزاب ستون های دموکراسی و نهادهای اداره کننده کشورند، مردم در انتخابات با رای خود درصد حضور نامزدها و در واقع قدرت آنها در ارگان قانونگذاری و کنترل حسن اجرای امور یعنی بوندستاگ را تعیین میکنند. آنچه هم که پس از انتخابات اهمیت دارد و در رسانه ها دنبال میشود همین درصد آراء احزاب است.
لازم به توضیح نیست که در دموکراسی ها، منجمله آلمان، نظارت استصوابی یا شورای نگهبان و امثالهم وجود ندارد و احزاب و هر فرد واجد شرایط میتواند بر اساس قانون به عنوان رای دهنده و یا انتخاب شونده در انتخابات شرکت کند.
در انتخابات بوندستاگ هر رای دهنده دو رای دارد و میتواند(۲):
- با رای اول (Erststimme) نماینده حوزه انتخاباتی خود را بطور مستقیم انتخاب کند و
- با رای دوم (Zweitstimme) به لیست یکی از احزاب در استان خود رای بدهد.
همانطور که در بالا اشاره شد آلمان به ۲۹۹ حوزه انتخاباتی تقسیم شده که هر یک ۲۵۰ هزار نفر (بعلاوه یا منهای حداکثر ۱۵ درصد) را شامل میشود. نامزدهایی که با رای اول از طرف این حوزه ها انتخاب میشوند مستقیما به مجلس راه می یابند. به این ترتیب ۲۹۹ کرسی مجلس اشغال میشود. این روش تضمین میکند که تمام حوزه های انتخابی در سراسر آلمان در مجلس نماینده داشته باشند.
رای دوم با وجود اینکه نامش نشان نمیدهد، اهمیتش بیشتر از رای اول است. اگر ساده کنیم ۲۹۹ بطور مستقیم و ۲۹۹ نماینده از لیست احزاب استانها به مجلس راه می یابند به نحوی که مجموعه کرسی های بوندستاگ بالغ بر ۵۹۸ میشود. باید توجه داشت که درصد کرسی های هر حزب در بوندستاگ بر اساس رای دوم تعیین میشود. برای مثال اگر حزبی ۳۰ درصد آراء دوم را به دست آورده باشد درصد نمایندگان آن در بوندستاگ ۳۰ درصد از ۵۹۸کرسی خواهد بود. در اینجا یک استثناء مهم وجود دارد: احزاب لازم است از درجه پشتیبانی حد اقلی برخوردار باشند تا به بوندستاگ راه یابند. شرط ورود به بوندستاگ داشتن حد اقل ۵ درصد آراء دوم یا سه نماینده مستقیم (رای اول) است. احزابی که حائز این شرط نباشند به بوندستاگ راه نمی یابند.
در قدم بعد پای استانها به میان می آید. در این مرحله تعداد کرسی های هر حزب بر اساس آرای دوم آن در هر استان مشخص میشود. مثلا حزب الف با رای دوم خود حق اشغال ۸ کرسی در استان هِسِن (Hessen) و ۱۰ کرسی را در استان بایرن (Bayern) بدست می آورد. در استانهایی که تعداد نمایندگان مستقیم حزب (با رای اول) کمتر از تعداد کرسی هایی باشد که حزب در استان بدست آورده است، کرسی های باقیمانده با نامزدهای اول لیست آن حزب در استان پر میشود. مثلا اگر حزب الف در استان هِسِن جمعا ۸ کرسی بدست آورده باشد و با رای اول از آن استان ۶ نماینده مستقیم داشته باشد، ۲ کرسی باقیمانده توسط ۲ نامزد از آغاز لیست نامزدهای آن حزب در هِسِن پر میشود.
حال اگر تعداد نمایندگان مستقیم (رای اول) حزبی در یک استان بیشتر از تعداد کرسی های آن بر مبنای رای دوم باشد، برای مثال وقتی که حزب ب در ایالت بایرن بجای ۱۰ کرسی که بر اساس تقسیم استانی رای دوم سهمش است برای مثال ۱۱ رای مستقیم بیاورد چه میشود؟ با اشغال ۱۱ کرسی بجای ۱۰ کرسی یک نماینده اضافی یا “سرآویز”(۱) میشود و درصد آراء احزاب در بوندستاگ، آنطور که توسط رای دوم معین شده، به هم میخورد. راه حل چیست؟
این مشکل تا مدتها حل نشده باقی بود تا دیوان عالی آلمان در سال ۲۰۰۹ به لزوم رفع آن رای داد و در سال ۲۰۱۳ قانون جدیدی در مجلس به تصویب رسید که طبق آن در صورت وجود کرسی یا کرسی های سرآویز یک حزب، شمار نمایندگان احزاب دیگر نیز به همان نسبت در بوندستاگ افزایش می یابد تا درصد آراء دقیقا مطابق رای دوم شود. به این ترتیب شمار نمایندگان بوندستاگ میتواند بیش از ۵۹۸ کرسی شود. قانون نامبرده در انتخابات سپتامبر همان سال ۲۰۱۳ به اجرا درآمد. نتیجه ۴ کرسی سرآویز بود که منجر به افزایش ۲۹ کرسی برای سایر احزاب گشت و شمار نمایندگان بوندستاگ به ۶۳۱ نماینده افزایش یافت.
نکته دیگر که بنظر ساده می آید ولی تا حدی پیچیده است، محاسبه شمار کرسی ها بر مبنای درصد آراء (دوم) است. در کمترین موارد محاسبه تعداد کرسی های یک حزب بر اساس آراء آن یک عدد صحیح است. نتیجه اغلب اعداد اعشاری مانند ۲۵٫۵ یا ۲۹٫۳ یا ۴۰٫۷ میباشد. حال این اعداد با چه روشی به بالا یا به پائین گِرد و شمار کرسی های احزاب محاسبه میشوند؟
پرداختن به جزئیات در اینجا مقدور نیست. همینقدر گفته شود که تا سال ۱۹۸۰ برای محاسبه روشی ریاضیدانی به نام هوندت D’Hondt (۴) بکار میرفت (این روش در کشورهای دیگر نامهای متفاوتی دارد). از آنجا که روش نامبرده به سود احزاب بزرگتر تمام میشد از آن سال به بعد بجای آن از روش محاسبه ریاضیدانی بنام سن لاگ Sainte-Laguë (۵) استفاده شد. بر اساس این روش تعداد آراء بر اعداد ۰٫۵؛ ۱٫۵؛ ۲٫۵؛ ۳٫۵؛ … تقسیم میشود و پس از هر تقسیم کرسی ها به احزابی که بالاترین خارج قسمت یا حاصل تقسیم را می آورند تعلق میگیرد (بر اساس روش هوندت تعداد آراء بر اعداد طبیعی یعنی ۱؛ ۲؛ ۳؛ ۴؛… n تقسیم میشد). امتیاز روش سن لاگ اینست که بزرگی و کوچکی احزاب در آن تاثیری ندارد. بمنظور روشن شدن مطلب در زیر روش محاسبه سن لاگ برای یک مجلس با جمعا ۱۵ کرسی آورده میشود:
در این مثال حزب x، ۵۲۰۰، حزب y، ۱۷۰۰ رای و حزب z، ۳۱۰۰ رای آورده اند. در آغاز تعداد آرا بر اعداد ۰٫۵؛ ۱٫۵؛ ۲٫۵؛ ۳٫۵؛ … تقسیم میشود. سپس بزرگترین عدد یعنی ۱۰۴۰۰ کرسی اول، ۶۲۰۰ کرسی دوم، ۳۴۶۶٫۶۷ کرسی سوم را اشغال میکند تا همه کرسی ها (۱۵ عدد) تقسیم شود. حزب x، کرسی های ۱، ۳، ۵، ۷، ۹، ۱۱، ۱۳ و ۱۴، جمعا ۸ کرسی را اشغال میکند. حزب y، کرسی های ۴ و ۲، جمعا ۲ کرسی را اشغال میکند. حزب z، کرسی های ۲، ۶، ۸، ۱۲ و ۱۵، جمعا ۵ کرسی را اشغال میکند.
همایون مهمنش
منابع:
(۱)
(۲) http://www.bpb.de/mediathek/599/erst-und-zweitstimme
(۳) http://www.bpb.de/mediathek/618/ueberhang-und-ausgleichsmandate
(۴) https://de.wikipedia.org/wiki/D%E2%80%99Hondt-Verfahren
(۵) https://de.wikipedia.org/wiki/Sainte-Lagu%C3%AB-Verfahren
به کانال تلگرام سایت ملیون ایران بپیوندید