مرتضی کاظمیان
بودجه شفاف‌کننده نوع نگاه دولت‌ها به اولویت‌های کشور و چگونگی هزینه‌کرد منابع دراختیار است. در هنگامه‌ای که ایران درگیر بحران اقتصادی است و منابع درآمدی دولت بسیارمحدود، ضرورت کاستن از هزینه‌کردهای بی‌حاصل دوچندان می‌شود.
این (کاهش هزینه‌های فاقد اولویت و اهمیت) موضوع مهمی است که دولت روحانی نیز با حذف جدول ۱۷ (فهرست مفصلی از موسسه‌ها و بنیادهای فرهنگی) به آن واکنش مثبت نشان داده است.
با وجود این، یک مشکل بسیارمهم همچنان در لایحه بودجه سال آتی خودنمایی می‌کند؛ واقعیتی تلخ که با ماهیت «حکومت دینی» در جمهوری اسلامی پیوند خورده است: حمایت دولت از نهادهای دینی و موسسه‌های مذهبی و سازمان‌های بازتولیدکننده و مبلغ و مروج ایدئولوژی رسمی.
شارژ مالی و اعتباری این نهادها توسط دولت، و تزریق منابع بودجه عمومی به این سازمان‌ها، درحالی‌که کشور از بحران تولید و بیکاری گسترده و عوارض اجتماعی مترتب بر آنها رنج می‌برد، تأسف‌بار است.
به علت خطر خیزبودن نقد این‌گونه پرداخت‌ها، رسانه‌های داخل کشور به ندرت به آن می‌پردازند؛ به‌ویژه آن‌که پای «حوزه‌های علمیه» در میان است و روحانیانی که با کانون مرکزی قدرت در تماس و تعامل فکری ـ سیاسی هستند. شهروندان عادی نیز به ندرت مجال و امکان تأمل در بودجه و سرفصل‌ها و جزییات آن دارند.
چنین است که «بودجه» کشور و منابع دراختیار، توسط حکومت دینی صرف عرصه‌ای می‌شود که اگر به رفراندوم گذاشته شود، بسیاربعید است مورد تأیید اکثریت جامعه قرار گیرد.
برای تدقیق بحث، در ادامه برخی از ردیف‌های بودجه سال ۱۳۹۷ و اعتبار پیش‌بینی شده توسط دولت روحانی در لایحه بودجه سال آتی، فهرست شده است.
ریخت‌وپاش حکومت برای نهادهای دینی و حوزه
برای فهرست‌کردن نهادها و سازمان‌ها و مراکزی که بودجه عمومی را برای پروژه‌های ایدئولوژیک می‌بلعند، آغاز کار آسانی نیست؛ اما شاید بتوان ابتدا به این اشاره کرد که شورای عالی حوزه‌های علمیه بودجه‌ای ۴۴۰ میلیارد تومانی دارد.
برای ملموس شدن رقم مزبور، می‌توان به بودجه دانشگاه فردوسی مشهد با ۳۲۷ و دانشگاه تبریز با ۲۵۶ میلیارد تومان اشاره کرد.
لایحه بودجه سال آتی برای برنامه حمایت از حوزه‌های علمیه و مدارس علوم دینی ۴۲۰ میلیارد تومان، حمایت از آموزش طلاب علوم دینی(برادران) ۳۵۳، حمایت از فعالیت‌های فرهنگی و تبلیغی طلاب علوم دینی(برادران) ۶۶، و حمایت از فعالیت‌های پژوهشی طلاب در زمینه علوم دینی ۲۱ میلیارد تومان پیش‌بینی کرده است.
مرکز خدمات حوزه‌های علمیه بودجه ۶۰۰ میلیارد تومانی دارد؛ قرار است ۱۸۷ میلیارد تومان صرف «پرداخت مستمری به معمرین، ازکارافتادگان و خانواده مرحومین طلاب و روحانیون» شود؛ ۳۳۵ میلیارد تومان برای «پرداخت کمک هزینه معیشتی طلاب» تعریف شده؛ «ارائه خدمات فرهنگی، رفاهی و ورزشی به طلاب و روحانیون» نیز خود بیش از ۲۸ میلیارد تومان هزینه می‌برد.
در کنار بودجه ۶۰۰ میلیاردی مزبور باید به این اشاره کرد که بودجه نهاد کتابخانه‌های عمومی کشور ۱۵۷ میلیارد تومان است.
برای «کمک به تأمین مسکن طلاب و روحانیون» ۱۷ و «کمک به تغذیه طلاب در مدارس شبانه‌روزی» ۸ میلیارد تومان بودجه پیش‌بینی شده و «حمایت موردی از طلاب و روحانیون نیازمند» نیز ردیف بودجه دارد.
به بیان دیگر، از چشم حکومت در جمهوری اسلامی، «طبقه روحانیان» تعریفی جدا دارد و نیازمند امدادرسانی ویژه است.
مرکز خدمات حوزه‌های علمیه حدود ۲۹۷ میلیارد تومان برای حق بیمه طلاب و روحانیون غیرشاغل و ۲۵۳ میلیارد تومان برای برنامه پوشش بیمه پایه اجتماعی طلاب تعریف کرده است.
این درحالی است که بودجه سازمان اورژانس کشور ۱۶۳ میلیارد تومان است.
شورای برنامه ریزی مدیریت حوزه‌های علمیه خراسان نیز بودجه ۱۱۷ میلیارد تومانی دارد؛ برنامه حمایت از حوزه‌های علمیه و مدارس علوم دینی ۱۰۰، حمایت از آموزش طلاب علوم دینی ۸۵، حمایت از فعالیت‌های فرهنگی و تبلیغی طلاب علوم دینی حدود ۱۵۰، و حمایت از فعالیت‌های پژوهشی طلاب در زمینه علوم دینی ۱۷ میلیارد تومان اعتبار به‌خود اختصاص داده‌اند.
شورای سیاست‌گذاری حوزه‌های علمیه خواهران نیز ۲۵۸ میلیارد تومان از بودجه ۹۷ را دراختیار گرفته است.
جامعه المصطفی العالمیه (یک نهاد معظم در تحصیلات حوزوی) نیز ۳۰۳ میلیارد تومان بودجه دارد.
قابل اشاره این‌که بودجه دانشگاه اهواز ۲۱۶، بودجه دانشگاه کرمان ۱۶۸، و بودجه دانشگاه صنعتی امیرکبیر ۲۵۴ میلیارد تومان است.
بودجه سال ۹۷ نمایندگی ولی فقیه در سپاه ۹۴ میلیارد تومان پیش‌بینی شده؛ این پول قرار است صرف مواردی ازجمله: «اعزام مبلغان روحانی»؛ «انجام فعالیت‌های مخصوص» [که مشخص نیست چیست!]؛ «تأیید شرعی ضوایط و مقررات سپاه»؛ «توانمندسازی طلاب رزمی ـ تبلیغی»؛ «برگزاری مراسم، مناسبت‌ها و فضاسازی معنوی» و «هدایت و ارتقای بینش سیاسی» و موارد مشابه شود.
برای مقایسه، قابل اشاره این‌که بودجه سازمان هواپیمایی کشوری ۵۷ میلیارد تومان اعلام شده است.
در سطحی دیگر از ریخت‌وپاش‌های بودجه برای سازمان‌های تبلیغاتی و بازوهای ایدئولوژیک حکومت، می‌توان به بودجه ۱۶۹ میلیارد تومانی سازمان تبلیغات اسلامی اشاره کرد. رقم مزبور قرار است برای اموری چون «ساماندهی و ارتقای فعالیت‌های فرهنگی ـ دینی مساجد و تشکل‌های دینی»، «حمایت از فعال‌سازی مساجد»، «حمایت از فعالیت‌های تبلیغی و ترویجی تشکل‌ها و آحاد و اقشار تأثیرگذار»، «هدایت و حمایت از اجرای مراسم و فعالیت‌های فرهنگی، دینی و انقلابی» و «اطلاع‌رسانی و تبلیغات دینی رسانه‌ای» هزینه شود.
بیش از ۵۹ میلیارد تومان نیز برای «حمایت از استقرار روحانی در مناطق موردنیاز با اولویت مناطق روستایی، محروم و عشایری و مرزی» صرف خواهد شد.
در بودجه سال ۱۳۹۷، حوزه هنری سازمان تبلیغات اسلامی نیز ۸۴ میلیارد تومان را به‌خود اختصاص داده؛ «توسعه و گسترش سینمای دینی» ۳۴ میلیارد تومان و «حمایت و تولید آثار و فیلمنامه‌های سینمای دینی» بیش از ۱۶ میلیارد تومان اعتبار دارند.
افزون بر اینها باید از بودجه ۱۳۴ میلیارد تومانی دفتر تبلیغات اسلامی حوزه علمیه قم یاد کرد.
قابل‌تأمل آن‌که بودجه برنامه گسترش ورزش همگانی ۱۲۹ میلیارد تومان است.
در عرصه‌ای دیگر، بودجه سازمان فرهنگ و ارتباطات اسلامی ۲۱۰ میلیارد تومان پیش‌بینی شده؛ بودجه‌ای که قرار است صرف مواردی چون «توسعه همکاری‌های دینی بین‌المللی»، «اعزام استادان و مبلغان به کشورهای مختلف جهان»، «برگزاری و حمایت از برگزاری مراسم و مناسبت‌های مذهبی و فعالیت‌های قرآنی در خارج از کشور» و «کمک به ایجاد و حمایت از حوزه‌های علمیه، مساجد، حسینیه‌ها و دارالقرآن و مراکز تبلیغی دینی جمهوری اسلامی در کشورهای دیگر» شود.
مجمع جهانی تقریب مذاهب اسلامی نیز ۳۷ میلیارد تومان اعتبار دارد و «برنامه گسترش و تعمیق اندیشه تقریب مذاهب اسلامی» ۳۶ میلیارد تومان برای ایرانیان هزینه دارد.
فهرست ریخت‌وپاش‌های حکومت برای نهادهای ایدئولوژیک به اینها متوقف نیست؛ چنان‌که شورای هماهنگی تبلیغات اسلامی حدود ۴۸ میلیارد تومان بودجه دارد؛ «حمایت و سازماندهی اجرای مراسم ملی و مذهبی» حدود ۳۶ میلیارد تومان و «جلب مشارکت‌های مردمی در برگزاری مراسم رسمی و عمومی» حدود ۱۲ میلیارد تومان هزینه دارند.
بودجه سال آتی مجمع جهانی اهل بیت نیز حدود ۴۸ میلیارد تومان است؛ برنامه حمایت از فعالیت‌های فرهنگی ـ دینی پیروان اهل بیت در خارج از کشور ۳۲ میلیارد تومان؛ «بکارگیری روحانیون و مبلغان برای تبلیغ و حمایت از فعالیت‌های تبلیغی» ۱۲ میلیارد تومان و بودجه‌ای نیز برای «حمایت از مساجد و حسینیه‌ها و مراکز فرهنگی شیعیان خارج از کشور» تعریف شده است.
«موسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی» (متعلق به مصباح یزدی) ۲۸ میلیارد تومان بودجه از دولت روحانی می‌گیرد.
قابل اشاره این‌که بودجه معاونت امور زنان و خانواده ریاست جمهوری ۲۱ میلیارد تومان است.
بودجه‌های تخصیص‌یافته به حوزه مذهب تمامی ندارد؛ برنامه پژوهش‌های توسعه‌ای فرهنگی ـ دینی ۲۴ میلیارد تومان اعتبار دارد؛ پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی حدود ۱۴ میلیارد تومان پول گرفته؛ بودجه شورای سیاست‌گذاری ائمه جمعه ۴۲ میلیارد تومان؛ و بودجه مرکز رسیدگی به امور مساجد در سال آتی نیز ۳۸ میلیارد تومان است.
فهرست مطول هزینه‌کرد حکومت دینی برای نهادهای مبلغ و موید و مروج ایدئولوژی رسمی به اینها محدود نیست؛ چنان‌که ستاد اقامه نماز ۱۹ میلیارد تومان برای سال ۹۷ بودجه دارد؛ پولی که قرار است صرف «آموزش نماز و توانمندسازی آحاد جامعه هدف درخصوص نماز» و «انجام مطالعات و تهیه محتوای مورد نیاز در زمینه نماز» شود. بی‌آن‌که «جامعه هدف» و «محتوای مورد نیاز» در این ردیف‌ها مشخص، و مابه‌ازای آن معلوم باشد.
«نمایندگی مقام معظم رهبری در دانشگاه» نیز ۱۲۹ میلیارد تومان از بودجه را به خود اختصاص داده؛ پولی که قرار است صرف مواردی چون «اعزام سخنران و شخصیت‌های مذهبی و سیاسی»، «حمایت و هدایت تشکل‌ها و هیات‌های مذهبی» و «دانش‌افزایی در حوزه علوم اسلامی» شود.
این درحالی است که بودجه «برنامه ارائه خدمات رفاهی به دانشجویان» ۲۸ میلیارد تومان تعریف شده است.
خروجی ریخت‌وپاش حکومت برای حوزه و نهادهای دینی ـ تبلیغی
در بستر بحران اقتصادی جاری در ایران، و رکود تولید و بیکاری گریبانگیر کشور، محصول آنچه که به نهادهای حوزوی و ایدئولوژیک و بازوهای ترویجی ـ تبلیغی جمهوری اسلامی اختصاص می‌یابد، معلوم نیست. جز آن‌که بدنه اجتماعی حامی حکومت را همچنان وابسته به آن حفظ کند؛ اقشاری که شاید در بزنگاه‌های سیاسی ـ امنیتی، مددرسان بحران اقتدار رژیم سیاسی شوند. گواین‌که حتی در همان بزنگاه‌ها نیز حتمی نیست که تمامی منتفع‌شدگان از ریخت‌وپاش حکومت، با رویکردهای هسته اصلی قدرت همراه شوند و همدلی نشان دهند.
به باور گرامشی، هژمونی(استیلا) رضایت و توافقی است که توسط مردم به بلوک حاکم داده شده، مقوله‌ای که با سلطه و قدرت ـ که وجهی جبری و الزامی دارد ـ متفاوت است. از این منظر، کانون مرکزی قدرت در جمهوری اسلامی تلاش می‌کند با ریخت‌وپاش و هزینه‌کرد برای نهادهای تبلیغاتی و مذهبی، لایه‌های اجتماعی را به پذیرفتن ارزش‌های اخلاقی و فرهنگی و سیاسی خود ترغیب کند. تلاشی که نشانه‌های متعددی دال بر بی‌حاصلی آن وجود دارد.
ابراز نارضایتی گسترده شهروندان در شبکه‌های اجتماعی آنلاین از نحوه تخصیص اعتبار و بودجه پیش‌بینی شده برای سازمان‌های مذهبی و شبه‌مذهبی و تبلیغاتی، خود یک شاهد مهم بر ادعای پیش‌گفته است.
این‌چنین، بودجه اختصاص‌یافته برای نهادهای حوزوی و ایدئولوژیک و تبلیغاتی، از سویی طیفی از روحانیت و بخشی از جامعه را به همدلی و همراهی با حکومت تشویق می‌کند، و از سوی دیگر، هم‌زمان، ناراضیان بیشتری در جامعه می‌آفریند.
ریخت‌وپاش مزبور نوعی کوشش «رانتی» برای تداوم اقتدار غیردموکراتیک حکومتی است که تلاش می‌کند به‌نام دین معرفت دروغین نشر دهد و بر بحران هژمونی خود سرپوش گذارد؛ ابزاری در کنار سرکوب و ارعاب و سانسور.
از: رادیو فردا
به کانال تلگرام سایت ملیون ایران بپیوندید