سرشت علم(۶۷): مُهَندسی‌ ژنتیک همراه نقدی بر منش روشنفکر دینی، آقای عبدالکریم سروش

جمعه, 29ام شهریور, 1398

اندازه قلم متن

دکتر ریموند رخشانی

مقاله و فایل صوتی شصت و هفتم‌

با سلام، من ریموند رخشانی هستم و حوزه کارشناسی من مهندسی‌ سیستم‌ هاست، و تخصص علمی من در بکارگیری اندیشه سیستمی‌ برای انتقال فن آوری مدرن و اجرا و پیاده سازی تولید فراورده‌ های نوین می‌‌ باشد.
در این سلسله از مقالات و فایل‌ های صوتی، کوشش می کنم که علم مدرن را (به زبان فارسی) از پایه به دوستانی که علاقمند هستند، در حد توان، ارائه کنم. از اساتید، پژوهشگران و اندیشمندان عزیز، خواهشمندم که لینک‌ ها را به دوستان و بویژه به جوانان دانش پژوه ما (که اغلب دسترسی نظام مند برای آشنایی با علم مدرن – به زبان فارسی – ندارند) ارسال فرمایند.

در قسمت پایانی فایل صوتی هم نقدی بر منش روشنفکر دینی، آقای عبدالکریم سروش، است.

لینک همه مقالات و فایل‌های صوتی پیشین در پایان مقاله گذاشته شده است[۱]. دوستانی هم که در شبکه‌ های اجتماعی حضور دارند، می توانند این مجموعه فایل‌ های صوتی و مقالات “سرشت علم” را از ابتدا از طریق لینک تلگرام زیر با دوستان دیگر شریک شوند. با احترام، ر. رخشانی

(“https://t.me/natureofscience”)

مُهَندسی‌ ژنتیک[۲]

هَرچه مُلکول زیست شناسان^[۳] با الفبا و زبانِ ژن‌ ها آشناتر می ‌‌شوند[۴] بیشتر می ‌‌آموزند[۵] تا چگونه هر ارگانیسمی را و نتیجتاً خودِ زندگی‌ را با بکارگیریِ روش‌ هایِ علمی‌ و ابزار‌هایِ فنی[۶]‌ تغییر[۷] دهند.

مهَندسیِ‌ ژنتیک فرآیندِ تغییر آگاهانه ی ترتیبِ[۸] (یا ردیفِ[۹]) کدشده ی^[۱۰] دی ‌ان‌ ای و آر ‌اِن ‌اِی[۱۱] هاست[۱۲].

ملکول زیست شناسان[۱۳] مجموعه ی شگفت انگیزی از آنزیم‌ هایی‌ که دی ‌اِن ‌اِی ها را قطع، وصل، کپی و چیدمانی دیگر می‌‌ کنند[۱۴] کشف کرده اند[۱۵] و با استفاده از ابزار‌های مدرن و روش‌ هایِ پیچیده ی شیمیایی متد‌های ظریفِ مهندسی‌ ژنتیک[۱۶] را پایه ریخته اند[۱۷].
امروزه هر ترتیبی از نیوکلئوتید‌ها می‌‌ تواند[۱۸] هم نهشته شده به درون هر سلولی[۱۹] معرفی‌ شود[۲۰].
از آن گذشته در سطحِ آزمایشی[۲۱]‌، حتی قطعه‌ هایی^[۲۲]‌ از ترتیبِ دی ‌اِن ‌اِی^[۲۳] برخی‌ ارگانیسم‌ ها[۲۴] برداشته شده است[۲۵].
روش ‌ها و جعبه ی ابزارهای ژنتیکی^[۲۶] شامل روش‌ هایی‌ است که ارگانیسم ‌هایِ متفاوت را برای شناسایی بیماری ‌های[۲۷] موروثی[۲۸] دقیقا آزمایش می‌ کند[۲۹] و راه‌ هایِ تکاملِ ژنتیک[۳۰] را نقشه برداری می ‌‌کند[۳۱] و در شناسایی مواردِ جنایی[۳۲] هم مورد استفاده است[۳۳].

نخستین تلاش‌ های پژوهشی مهندسی‌ ژنتیک[۳۴] در بکارگیری باکتری ‌های تک ‌سلولی برای تجدیدتولیدِ سریعی بود[۳۵] که در صنعت پزشکی‌ برای تولیدِ انبوه^[۳۶] پروتئین و همچنین در حوزه ی تولید انبوهِ موادِ غذایی انجام گرفت.^[۳۷]

در آن موارد برای نمونه سلول ‌هایی باکتریایی[۳۸] در مجاورت و ارتباطِ با رشته های دی ‌ان ‌ای که ژن ‌هایی‌ هدفمند را مورد نظر داشتند قرار گرفتند[۳۹].
نخستین موفقیت‌ های مهندسی‌ ژنتیک در بوجودآوری E.Coli بود که حاوی ژن‌ هایی مصنوعی^[۴۰] بود که برای تولید انسولین و همچنین برای تولیدِ هورمون ‌های رشد استفاده شد[۴۱].
در ابعادِ کوچک تر ساختنِ پروتئین‌ ها دستآورد دیگری بود[۴۲].
روش ‌های مهندسی‌ ژنتیک به شناسایی پروتئین‌ های نقصان دار که عامدانه اشتباهاتی اسیدآمینه ای[۴۳] دارند کمک کرده است^[۴۴].

معرفی‌ ژن‌ هایی‌ هدفمند در ژنوم هر سلولی (که به منزله ی القای^[۴۵] فرآیندِ هم نهشتیِ پروتئینی در سلولِ باکتریایی است[۴۶]) برای گیاهان هم استفاده شده است[۴۷].

بکارگیری چنین روشی‌ ژنتیک[۴۸] در سبزیجات، میوه‌ ها و گیاهان که اصلاح گری ژنتیک[۴۹] نامیده می ‌‌شود باعثِ رشدِ غددی گیاهی و باکتری‌ هایی‌ سمی در آنها می‌‌ شود که در مقابلِ حشرات و آفات مقاوم اند^[۵۰].
سلول‌ های انفرادیِ گیاهانی که در آن غدد رشد کرده اند تبدیل به گیاهانی مقاوم در مقابلِ آفاتِ نباتی می ‌‌شوند[۵۱].
دانشمندان و جنبش‌ های مخالفِ اصلاح گریِ ژنتیک به فقدانِ پژوهش‌ های کافی‌ و لازم[۵۲] در موردِ پیامد‌های ناخواسته ی^[۵۳] درازمدتِ آن باکتری‌ هایِ غددِ رشدی[۵۴] در سلول ‌های آدمی‌ اشاره دارند[۵۵].

با بکارگیریِ روش‌ هایِ علمی‌ و ابزار‌هایِ فنی[۵۶]‌ آزمایش‌ های ژنتیکِ این چنین هم اکنون برای افزایشِ تولیدِ کشاورزی و غذا[۵۷]، برای افزون کردنِ طولِ عمر سبزیجات و میوه‌ ها در انبارها و برای جلوگیری از قحطی و آفاتِ گیاهی هر روزه در شرکت‌ های خصوصی بدون کنترلِ دولتی[۵۸] انجام می ‌‌شوند.^[۵۹]

بجز جنبه‌ های نگران کننده ی تندرستی در این موادِ غذایی[۶۰]، مسایل خطرناکِ دیگری از قبیل استفاده ی این آزمایشات در خدمتِ تولیدِ ابزارهای بیولوژیکی[۶۱] تسلیحاتِ کشتارِ دستجمعی[۶۲] هم مطرح هستند.
فن آوری‌ هایی‌ اینچنین بسادگی می‌‌ توانند تولیدکننده ی ارگانیسم‌ های سمی[۶۳] باشند[۶۴].
معرفی‌ اشکالِ نوینی از زندگی‌ در محیطِ زیست هم از پیآمد‌هایِ ناخواسته ی چنین آزمایشاتِ بدون کنترل می ‌‌باشد[۶۵].

اگرچه مهندسی‌ ژنتیکِ[۶۶] جانوران[۶۷] بسیار مشکل تر از مهندسیِ‌ ژنتیکِ میکروب ‌ها و گیاهان[۶۸] است[۶۹] اما پیشرفت‌ های بسیاری در این زمینه حاصل شده است. [۷۰]

برخی‌ دانشمندان صحبت از پایستگی یا حفظِ تنوع یا گوناگونیِ زیستی^[۷۱]‌ بویژه در موردِ جانورانِ در حالِ انقراض[۷۲] کرده اند[۷۳]. در مواردی هم حتی به جستجوی ژنوم حیواناتِ منقرض شده[۷۴] در کلاهک ‌های یخی و یخ‌ های کوه‌ های سیبری[۷۵] نیز پرداخته اند تا بتوانند آنها را دوباره بوجود بیآورند[۷۶].
در کشور‌هایی‌ از قبیل آلمان[۷۷] حتی انبارهایِ موادِ ژنتیک از ژنومِ حیوانات در حالِ انقراض[۷۸] تاسیس شده است[۷۹].

ضروری ‌ترین کاربرد‌های مهندسی‌ ژنتیک[۸۰] تلاش‌ های دانشمندان برای درمانِ بیماری ‌های[۸۱] موروثی[۸۲] هستند[۸۳].

تا کنون بیش از سه هزار بیماری‌ ژنتیکِ[۸۴] بشر شناخته[۸۵] شده اند.^[۸۶]

هر یک از بیماری‌ ها بدلیلِ نقصانی ژنتیک[۸۷] است[۸۸] و هر کدام مستقلا موضوعِ پژوهش[۸۹] هستند[۹۰].
در مواردی یک اشتباهِ کوچک[۹۱] در ترتیبِ نیوکلئوتید‌های^[۹۲] ژنِ آدمی[۹۳]‌ به نقصانی در نوعی پروتئین منجر می‌‌ شود[۹۴].
در موردِ بیماری هانتینگتون^[۹۵] برای نمونه[۹۶] نقصان ژنتیک[۹۷] بدلیل ترتیبِ کودون C-A-G است[۹۸] که رشته‌‌ های اسید آمینه ی طولانی گلوتامین^[۹۹] را در پروتئین[۱۰۰] بوجود می ‌‌آورد[۱۰۱].
چالش اصلیِ‌[۱۰۲] پیشِ رویِ دانشمندان آن است که چگونه می ‌‌توان[۱۰۳] نقصان ‌های ژنتیک[۱۰۴] را برطرف کرد[۱۰۵].

نقدی بر منش

نقدی بر منش[۱۰۶] روشنفکر دینی[۱۰۷]، آقای عبدالکریم سروش[۱۰۸]

———————————-

[۱]

https://www.linkedin.com/in/raymond-rakhshani-16628a5/detail/recent-activity/shares/

[۲]

چاپ و انتشار این مقالات و فایل‌ های صوتی بدون ذکر نام نویسنده (ر. رخشانی) و مرجع، و هرگونه استفاده برای مقاصد خصوصی و اهداف انتفاعی بدون گرفتن مجوز از نویسنده اکیدا غیر قانونی است.

[۳]

molecular biologists

[۴]

Pyeritz, Reed, E. and Korf, Bruce, R. and Grody, Wayne, W. Emery and Remoin’s Principles and Practice of Medical Genetics and Genomics: Foundations. Academic Press, 2018.

[۵]

Capra, Fritjof, and Luisi, Pier Luigi. The Systems View of Life: A Unifying Vision. Cambridge University Press, 2016.

[۶]

برای دریافت نیاز‌های ابزاری و شناخت ابعاد و مقیاس‌ هایی‌ که بدان‌ ها پرداخته شده، نگاه کنید به:

http://htwins.net

[۷]

Rakhshani, Raymond. Origins of Modernity. Even Development in the Evolution of Science and Technology. South Carolina: CreateSpace, A Division of Amazon Publishing, 2011.

[۸]

Sandalov, Igor, and Padyukov, Leonid. Between the Lines of Genetic Code. Academic Press, 2013.

[۹]

Genetic Engineering is concerned with the Conscious modification process of the distinct coded sequence of DNA and RNAs.

[۱۰]

coded sequence

[۱۱]

Darnell, James. RNA: Life’s Indispensable Molecule. Cold Spring Harbor Laboratory Press, 2011.

[۱۲]

Watts, Henry. A Dictionary of Chemistry and the Allied Branches of Other Sciences. Forgotten Books, 2018.

[۱۳]

Deamer, David, W. Assembling Life: How Can Life Begin on Earth and Other Habitable Planets? Oxford University Press, 2019.

[۱۴]

Lane, Nick. The Vital Question: Energy, Evolution, and the Origins of Complex Life. W. W. Norton & Company, 2015.

[۱۵]

Dardevet, Dominique. The Molecular Nutrition of Amino Acids and Proteins: A Volume in the Molecular Nutrition Series. Academic Press, 2016.

[۱۶]

Scherman, Daniel. Advanced Textbook on Gene Transfer, Gene Therapy and Genetic Pharmacology: Principles, Delivery, and Pharmacological and Biomedical Applications of Nucleotide-Based Therapies. World Scientific Publication Corporation, 2019.

[۱۷]

Nookaew, Intawat. Network Biology. Advances in Biochemical Engineering and Biotechnology. Springer, 2017.

[۱۸]

Skwarecki, Beth. Genetics 101: from Chromosomes and the Double Helix to Cloning and DNA Tests, Everything You Need to Know about Genes. Adams Media, 2018.

[۱۹]

Litwack, Gerald. Human Biochemistry. Academic Press, 2017.

[۲۰]

Snedden, Robert. The Diversity of Life: From Single Cells to Multicellular Organisms. Heinemann, 2007.

[۲۱]

Mertens, Thomas, L. and Hammersmith, Robert, L. Genetics Laboratory Investigations (14th Edition.) Pearson, 2014.

[۲۲]

segments

[۲۳]

DNA sequence

[۲۴]

Plomin, Robert. Blueprint: How DNA Makes Us Who We Are. Penguin, 2019.

[۲۵]

Ballarin, Loriano, and Cammarata, Matteo. Lessons in Immunity: From Single-cell Organisms to Mammals. Academic Press, 2016.

[۲۶]

genetic toolkit

[۲۷]

Anders, Mason. Heredity. Capstone Press, 2017.

[۲۸]

Metzl, Jamie. Hacking Darwin: Genetic Engineering and the Future of Humanity. Sourcebooks, 2019.

[۲۹]

McKissick, Katie. What’s in Your Genes? From the Color of Your Eyes to the Length of Your Life, A Revealing Look at Your Genetic Traits. Adams Media, 2014.

[۳۰]

Wahlsten, Douglas. Genes, Brain Function, and Behavior: What Genes Do, How They Malfunction, and Ways to Repair Damage. Academic Press, 2019.

[۳۱]

Reich, David. Who We Are and How We Got Here: Ancient DNA and the New Science of the Human Past. Vintage, 2019.

[۳۲]

McKissick, Katie. What’s in Your Genes? From the Color of Your Eyes to the Length of Your Life, A Revealing Look at Your Genetic Traits. Adams Media, 2014.

[۳۳]

Watson, James, and Berry, Andrew, and Davies, Kevin. DNA: The Story of the Genetic Revolution. Knopf, 2017.

[۳۴]

Goodheart, Clyde, R. Life’s Code: How DNA Says Who We Are. Best eWay Publications Inc., 2019.

[۳۵]

Ballarin, Loriano, and Cammarata, Matteo. Lessons in Immunity: From Single-cell Organisms to Mammals. Academic Press, 2016.

[۳۶]

mass production

[۳۷]

Berg, P. and Singer, M.F. Dealing with Genes: The Language of Heredity. Sausalito, CA: University Science Books, 1972.

[۳۸]

https://drive.google.com/file/d/0Bw7EFXWJCSimYXoxenNZVm1TX00/view?ts=5844936e

[۳۹]

Garber, Steven Daniel. Biology: A Self-Teaching Guide. Wiley, 2002.

[۴۰]

synthetic genes for production of insulin and growth hormones

[۴۱]

Strachan, Tom, and Read, Andrew. Human Molecular Genetics. Garland Science, 5th Edition, 2018.

[۴۲]

Hershey, John, W. B. and Sonenberg, Nahum, and Matthews, Michael, B. Protein Synthesis and Translational Control. Cold Spring Harbor Laboratory Press, 2012.

[۴۳]

Defective Amino Acid Sequence

[۴۴]

defective proteins with intentional amino acid mistakes

[۴۵]

inducing

[۴۶]

Cull, Jane. Living Systems: An Introductory Guide to the Theories of Humberto Maturana and Francisco Varela. Createspace Independent Publishing Company, 2013.

[۴۷]

Liljas, Andres, and Ehrenberg, Mans. Structural Aspects of Protein Synthesis. World Scientific Publishing Corporation, 2013.

[۴۸]

Mukherjee, Siddhartha. The Gene: An Intimate History. Scribner, 2016.

[۴۹]

Genetically modified organisms (GMO)

[۵۰]

genetic modification – plant tumorous growth and toxic bacteria

[۵۱]

Arora, Ramesh, and Sandhu, Surinder. Breeding Insect Resistant Crops for Sustainable Agriculture. Springer, 2017.

[۵۲]

Tagliafero, Linda. Genetic Engineering: Modern Progress or Future Peril? Twenty First Century Books, 2009.

[۵۳]

unintended consequences

[۵۴]

Mahgoub, Salah, E. O. Genetically Modified Foods: Basics, Applications, and Controversy. CRC Press, 2015.

[۵۵]

Bourne, Henry, R. Paths to Innovation: Discovering Recombinant DNA, Oncogenes, and Prions, in one Medical School, over One Decade. University of California Press, 2011.

[۵۶]

Walker, Sara Imari, and Davies, Paul, C. W. and Ellis, George, F. R. From Matter to Life: Information and Causality. Cambridge University Press, 2017.

[۵۷]

Dubey, Suresh Kumar, and Pandey, Ashok, and Sangwan, Rajender Singh. Current Developments in Biotechnology and Bioengineering: Crop Modification, Nutrition, and Food Production. Elsevier, 2016.

[۵۸]

Sandel, Michael, J. The Case Against Perfection: Ethics in the Age of Genetic Engineering. Belknap, Harvard University Press, 2009.

[۵۹]

Trefil, J.S. and Hazen, R.M. The Sciences, An Integrated Approach, 2^nd Edition. New York: Wiley, 1997.

[۶۰]

Traitler, Helmut, and Dubois, Michel, and Heikes, Keith, and Petiard, Vincent, and Zilberman, David. Mega Trends in Food and Agriculture: Technology, Water Use, and Nutrition. Wiley, 2018.

[۶۱]

Doudna, Jennifer, A. and Sternberg, Samuel, H. A Crack in Creation: Gene Editing and the Unthinkable Power to Control Evolution. Mariner Books, 2018.

[۶۲]

Emery, Theo. Hellfire Boys: The Birth of the U.S. Chemical Warfare Service and the Race for the World’s Deadliest Weapons. Little, Brown and Company, 2017.

[۶۳]

Cummins, Claire Hope. Uncertain Peril: Genetic Engineering and the Future of Seeds. Becun Press, 2008.

[۶۴]

Krutzsch, Walter, and Myjer, Eric, and Trapp, Ralf. The Chemical Weapons Convention: A Commentary. Oxford University Press, 2014.

[۶۵]

Thomas, Linda Carrick. Polonium in the Playhouse: The Manhattan Project’s Secret Chemistry Work in Dayton, Ohio. Trillium, 2017.

[۶۶]

Rooney, Anne. Genetic Engineering and Developments in Biotechnology. Crabtree Publishing Company, 2016.

[۶۷]

Burgan, Michael. Genetic Engineering: Science, Technology, Engineering (Calling All Innovators: A Career for You.) Children’s Press, 2016.

[۶۸]

Isik, Fikret, and Holland, James, and Maltecca, Christian. Genetic Data Analysis for Plants and Animal Breeding. Springer, 2017.

[۶۹]

Dawkins, Richard. The Selfish Gene. Oxford University Press, 2016.

[۷۰]

Metzl, Jamie. Hacking Darwin: Genetic Engineering and the Future of Humanity. Sourcebooks, 2019.

[۷۱]

biodiversity

[۷۲]

Lovejoy, Thomas, E. and Hannah, Lee, and Wilson, Edward, O. Biodiversity and Climate Change: Transforming the Biosphere. Yale University Press, 2019.

[۷۳]

Pahara, Justin, and Legault, Julie. Zero to Genetic Engineering Hero: The Beginners’ Guide to Programming Bacteria at Home, School, and the Makerspace. Justin Pahara Publishing, 2018.

[۷۴]

Martin, Bridget. Survival or Extinction: How to Save Elephants and Rhinos. Springer, 2019.

[۷۵]

Brockman, John. Know This: Today’s Most Interesting and Important Scientific Ideas, Discoveries, and Developments. Harper Perennial, 2017.

[۷۶]

Hirsch, Rebecca, E. De-Extinction: The Science of Bringing Lost Species Back to Life. Twenty First Century Books, 2017.

[۷۷]

Castle, Michael, J. Adeno- Associated Virus Vectors: Design and Delivery (Methods in Molecular Biology.) Humana, 2019.

[۷۸]

Barrow, Jr. Mark, V. Nature’s Ghost: Confronting Extinction from the Age of Jefferson to the Age of Ecology. University of Chicago Press, 2015.

[۷۹]

Hartwell, Leland, H. and Goldberg, Michael, L. and Fischer, Janice, A. and Hood, Leroy, and Aquadro, Charles, F. Genetics: From Genes to Genome, 5th Edition. McGraw- Hill Education, 2014.

[۸۰]

Berg, P. and Singer, M.F. Dealing with Genes: The Language of Heredity. Sausalito, CA: University Science Books, 1972.

[۸۱]

Pedro-Salvador, Abdulateef, and Pedro, Muhammad. Introduction to Genetic Inheritance: A Mathematical Model. Independently Published, 2018.

[۸۲]

Coy, David. Acquired Traits. David Coy Publishers, 2012.

[۸۳]

Carey, Nessa. The Epigenetics Revolution: How Modern Biology is Rewriting Our Understanding of Genetics, Disease, and Inheritance. Columbia University Press, 2013.

[۸۴]

Templeton, Nancy Smyth. Gene and Cell Therapy: Therapeutic Mechanisms and Strategies. CRC Press, 2015.

[۸۵]

Meneely, Philip. Genetics: Genes, Genomes, and Evolution. Oxford University Press Academic Books, 2017.

[۸۶]

Dudley, W. Genetic Engineering, Opposing Viewpoints. San Diego, CA: Greenhaven Press, 1998.

[۸۷]

Genetic defect

[۸۸]

Lee, Know. Mitochondria and the Future of Medicine: The Key to Understanding Disease, Chronic Illnesses, Aging, and Life Itself. Chelsea Green Publishing, 2018.

[۸۹]

Hartl, Daniel, L. and Cochrane, Bruce. Genetics: Analysis of Genes and Genomes. Jones & Bartlett Publishing, 2017.

[۹۰]

Hildt, Elisabeth, and Graumann, Sigrid. Genetics in Human Reproduction. Routeledge, 2018.

[۹۱]

Kay, Lily, E. Who Wrote the Book of Life? A History of Genetic Code.Stanford University Press, 2000.

[۹۲]

nucleotide

[۹۳]

[۹۴]

Flatt, Thamas, and Heyland, Andreas. Mechanisms of Life History Evolution: The Genetics and Physiology of Life History Traits and Trade-Offs. Oxford University Press, 2011.

[۹۵]

huntington disease

[۹۶]

Bird, Thomas, D. Can You Help Me?: Inside the Turbulent World of Huntington Disease. Oxford University Press, 2019.

[۹۷]

Pedro-Salvador, Abdulateef, and Pedro, Muhammad. Introduction to Genetic Inheritance: A Mathematical Model. Independently Published, 2018.

[۹۸]

Atkins, John, F. and Gesteland, Raymond, F. Recoding: Expansion of Decoding Rules Enriches Gene Expression (Nucleic Acids and Molecular Biology Book 24.) Springer, 2010.

[۹۹]

glutamine

[۱۰۰]

Hughes, Andrew, B. Amino Acids, Peptides and Proteins in Organic Chemistry, Modified Amino Acids, Organocatalysis and Enzymes (Volume 2.) Wiley – VCH, 2009.

[۱۰۱]

Gardner, McKinley, R. J., and Amor, David, J. Gardner and Sutherland’s Chromosome Abnormalities and Genetic Counseling. Oxford University Press, 2018.

[۱۰۲]

Sandalov, Igor, and Padyukov, Leonid. Between the Lines of Genetic Code. Academic Press, 2013.

[۱۰۳]

Rydzewski, Robert, M. Real World Drug Discovery: A Chemist’s Guide to Biotech and Pharmaceutical Research. Elsevier Science, 2010.

[۱۰۴]

Ahmad Bhat, Tariq, and Ahmad Wani, Aijaz. Chromosome Structure and Aberrations. Springer, 2017.

[۱۰۵]

Neiman, Susan. Evil in the Modern Thought: An Alternative History of philosophy. Princeton University Press, 2015.

[۱۰۶]

http://falsafeh.com/%D9%85%D8%B5%D8%A7%D8%AD%D8%A8%D9%87-%D8%A8%D8%A7-%D8%B1%DB%8C%D9%85%D9%88%D9%86%D8%AF-%D8%B1%D8%AE%D8%B4%D8%A7%D9%86%DB%8C/

[۱۰۷]

https://www.amazon.com/Confoundedness-Struggles-Manuscripts-Modernism-Modernity/dp/1439248362/ref=sr_1_2?keywords=confoundedness&qid=1568756725&s=books&sr=1-2