ویدیویی در فضای مجازی مرد جوانی را نشان میداد که پشت در آپارتمانش با افرادی ناشناس درگیر است. او حاضر نبود در را به روی آنها باز کند؛ این مرد فنگ بن، از شهروند-خبرنگاران ووهان چین بود. “شما نمی‌توانید بدون اجازه بیایید تو، اینجا حریم شخصی است. می‌دانم آمده‌اید که مرا دستگیر کنید”.

او با صدایی لرزان می‌گوید “تا زنده‌ام حقیقت را گزارش خواهم کرد.” ماموران لباس شخصی ووهان در را می‌شکنند و تصویر زنده قطع و سیاه می‌شود. از آن روز به بعد دیگر از فنگ بن خبری نیست.

فنگ بن جزو معدود شهروند خبرنگاران ووهان بود که از همان ابتدای شیوع ویروس کرونا جرات به چالش کشیدن روایت حکومت چین را داشت؛ او در ویدیوهایی که درسایت‌های مجازی خارج از چین پخش می‌شد نشان می‌داد که چگونه بیماری مرموز جان صدها شهروند ووهان را گرفته اما خبری از آن در رسانه‌های چین نیست.

پزشکانی که در خط مقدم ووهان بودند بر خلاف دولت، همدیگر را آگاه می‌کردند که این ویروس قابل انتقال است؛ لی ون لیانگ پزشک بیمارستان ووهان یکی از آنها بود.

او هم در پستی در فضای مجازی هشدار داد ویروسی شبیه ویروس مرگبار “سارس” به سرعت در حال شیوع است. در عرض یک ساعت دکتر لیانگ به دفتر رئیس بیمارستان فراخوانده شد. به او دستور داده شد دیگر درباره شیوع ویروس بحث نکند.

این داستان نشان می‌دهد حکومت چین چگونه صدای کسانی را که تلاش کردند ما را از شیوع ویروس مرموز و خطرناک کرونا آگاه سازند، در نطفه خفه کرد.

شیوع ویروس کرونا:

ویروس کرونا صدها شهرکوچک و بزرگ جهان را به شهر ارواح شبیه کرده، اما قبرستان‌ها را آباد. ده‌ها اقتصاد بزرگ جهان در آستانه ورشکستگی است. میلیون‌ها نفر مبتلا و جان باخته‌اند. چگونه به اینجا رسیدیم؟ آیا دولت چین به جای خفه کردن صدای گزارشگران و پزشکان، می‌توانست این ویروس را از نطفه خفه کند؟

ظهور ویروس کرونا:

برای بررسی شیوع ویروس کرونا باید از شهر ووهان چین شروع کرد. اوایل دی ماه سال گذشته عده زیادی از فروشندگان بازار حیوانات زنده ووهان به خاطر عفونت ریوی در بیمارستان‌ها بستری می‌شوند. اما هیچ دارویی روی این عفونت مرموز موثر نیست. هفتم دی‌ماه نتیجه نمونه یک بیمار در آزمایشگاه وجود ویروس جدید کرونا یا کووید-۱۹را تایید می‌کند.

پس از شیوع ویروس سارس در چین در سال ۲۰۰۳، چین اطلاعات این ویروس را برای چهار ماه از جهانیان پنهان کرد.

به دنبال آن همه کشورهای عضو سازمان بهداشت جهانی موظف شدند شیوع هر گونه بیماری مشکوک مسری را ظرف ۲۴ ساعت به این سازمان اطلاع دهند؛ اما چین در مورد ویروس کرونا هم به وظیفه‌اش عمل نکرد.

هفت سال پیش یکی از بزرگ‌ترین مراکز تحقیقاتی جهان در باره ویروس‌ها از خانواده کرونا پس از ویروس سارس در شهر ووهان تاسیس شد، با بهترین تجهیزات و کارشناسان. این مرکز تحقیقاتی در نزدیکی بازار حیوانات زنده ووهان است.

دانشمندان بیماری‌های مسری سال‌هاست از بازار فروش حیوانات کمیاب در جنوب آسیا نگران هستند. آنها می‌ترسند ویروس‌های مرگبار این حیوانات به انسان منتقل شوند. در بازار ووهان بسیاری از حیوانات نادر خرید و فروش می‌شود.

چگونه ویروس کرونا به انسان منتقل شد؟ آیا ممکن است این ویروس از مرکز تحقیقاتی ووهان فرار کرده باشد؟ محقق یا یک شکارچی به ویروس در طبیعت مبتلا شده و آن را پخش کرده باشد؟

استیون بکیر دانشمند میکروبیولوژیک مولکولی دانشگاه کمبریچ بریتانیاست. او سال‌هاست روی بعضی از خطرناک‌ترین ویروس‌های جهان تحقق می‌کند که این ویروس‌ها چگونه از حیوانات به انسان منتقل می‌شوند. پروفسور بکیر احتمال فرار ویروس از مرکز تحقیقات را رد نمی‌کند اما می‌گوید به احتمال زیاد از بازار ووهان به انسان منتقل شده است. “این ویروس به نظر می‌آید در میان حیوانات می‌چرخد. به احتمال زیاد از خفاش به پانگولین (مورچه‌خوار پولکدار) منتقل شده، پستاندار دیگری که احتمالا نقش واسطه داشته و آن را به انسان منتقل کرده. ابتدا اپیدمی شده و بعد جهانی شد.”

خفاش و پانگلوین از جمله پستاندارانی هستند که زنده در بازار حیوانات ووهان خرید و فروش می‌شوند.

مقامات چینی در ووهان برای هفته‌ها پنهان کاری کردند. آنها احتمال انتقال ویروس از انسان به انسان را رد کردند.

دکتر آرش علایی از متخصصان بیماری‌های واگیر می‌پرسد چگونه دانشمندان چینی از وجود ویروس کرونا در بیخ گوش‌شان با خبر نبودند یا اصلا چرا قبل از انتقال به انسان آن را ردیابی نکردند؟ دکتر علایی می‌گوید “باور دارم با مشاهده ابتلا تمام اعضای یک خانواده در ووهان، دانشمندان محلی از همان روزهای اول می‌دانسته‌اند ویروس کرونا از انسان به انسان منتقل می‌شود، این یعنی همه‌گیری جهانی.”

اسناد و ویدیوها نشان می‌دهد پزشکان و پرستاران ووهان در خط مقدم بر خلاف دولت از ابتدا همدیگر را آگاه می‌کرده‌اند که ویروس قابل انتقال است.

لی ون لیانگ پزشک بیمارستان ووهان یکی از آنها بود. او در پستی در فضای مجازی هشدار داد این ویروس مرگبار سار است و همه گیر. مقامات محلی در عرض یک ساعت او را به دفتر رئیس بیمارستان فرا خواندند. دکتر لیانگ مجبور شد تعهدنامه‌ای امضا کند که اطلاعات غلط منتشر کرده و دیگر در باره شیوع بیماری مسری حرف نزند.

سکوت مقامات چینی در باره شیوع بیماری، بهترین هدیه به ویروس کرونا برای پخش شدن در جهان بود.

ووهان در استان هوبی چین است و رودخانه بزرگ “یانگ تسه” آن را نصف کرده. ووهان یکی از مجهزترین سیستم‌های حمل نقل هوایی، دریایی و زمینی چین و جهان را دارد.

دانشگاه‌های بزرگی در این شهر است و هزاران دانشجوی خارجی از جمله ایرانی‌ها در این شهر مشغول تحصیل هستند. اواخر دی ماه جمعیت یازده میلیونی ووهان برای بزرگ‌ترین جشن سال نو چینی آماده می‌شد؛ برای اقتصاد این کشور این به معنی میلیاردها دلار داد و ستد بود.

ایستگاه‌های قطار، فرودگاه‌ها، کشتی‌های مسافربری و اتوبوس‌های بین شهری پر از مسافرانی بودند که از ووهان به سایر نقاط چین و جهان یا بلعکس برای دید و بازدید در جرکت بودند. دولت به موقع از سفر میلیون‌ها نفر جلوگیری نکرد.

دو روز طول کشید تا چین وجود بیماری عفونی را در ووهان تایید کند. شش روز طول کشید تا ویروس جدید کرونا را تایید کند. و مهمتر، چین مدارکی را برای مدتی طولانی پنهان کرد که نشان می‌داد این ویروس می تواند از انسان به انسان منتقل شود؛ چیزی که قطعی بودن همه‌گیری را تایید می‌کرد.

در ۲۷ دی ماه دولت چین در پکن جلسه‌ای تلفنی و اضطراری با مسئولان بهداشتی برگزار کرد. ماه‌ها بعد صورت‌جلسه این گفتگو به خبرگزاری آسوشیتد پرس رسید.

در این جلسه کارشناسان بهداشتی هشدار می‌دهند شیوع بیماری از انسان به انسان امکان پذیر است. آنها از دولت چین می‌خواهند برای ویروسی همه گیر آماده شود. اما مشاور بهداشتی دولت همان شب در تلویزیون دولتی گفت مدرکی نیست که نشان دهد ویروس از انسان به انسان منتقل می‌شود و احتمال آن پایین است.

آرش علایی می‌گوید الفبای مبارزه با بیماری‌های همه گیر، قرنطینه محل اولیه شیوع بیماری است؛ بعد درمان و کنترل آن. “در مبارزه با اینگونه ویروس‌ها روزها و ساعت‌ها برای جلوگیری از شیوع آن بسیار مهم است، اما سئوال آن جاست چرا سازمان بهداشت جهانی زود عمل نکرد؟ آنها هم مقصرند.”

سازمان بهداشت جهانی در بسیاری از کشورهای جهان نمایندگی و متخصان محلی دارد. سازمان بهداشت جهانی هم از قول چین گفت ویروس از انسان به انسان منتقل نمی‌شود. دونالد ترامپ پس از شیوع ویروس این سازمان را به همدستی با دولت چین متهم کرد و کمک سالانه آمریکا به این سازمان را قطع کرد.

آیا سازمان بهداشت جهانی مانند ””ماشین تبلیغی چین ”” از موضع این دولت دفاع کرد و به وظیفه‌اش عمل نکرد؟

دکتر برنهارد شوارتلندر نماینده سازمان بهداشت جهانی در جنوب شرق آسیا این اتهامات را رد می‌کند و می‌گوید آنها به وظیفه خود عمل کرده‌اند: “ما در پنهان‌کاری دست نداشتیم. اطلاعاتی را که به دست آوردیم فوری به اعضای این سازمان دادیم تا از شهروندانشان حفاظت کنند.”

تا ۲۸ دی ماه چین تنها ۴۵ مورد ابتلا به ویروس کرونا را در سراسر این کشور تایید کرد. اما محققان بریتانیایی این عدد را تنها در ووهان نزدیک به ۴ هزار نفر در آن زمان تخمین می‌زنند. تصاویری که شهروند خبرنگاران ووهان از تلفات و بیماران در آی‌سی‌یو نشان می‌دادند، از تعداد بالای ابتلا و مرگ حکایت داشت.

سر انجام دولت چین با چند هفته تاخیر، پس از هشدار رسمی کارشناسان خودش در باره همه گیری ویروس کرونا، درسوم بهمن ماه شهر یازده میلیونی ووهان را قرنطینه کرد. به دنبال ووهان، برای صدها میلیون نفر درسراسر این کشور محدودیت رفت و آمد وضع شد.

پروفسور ون لیانگ مشاور بهداشتی وقت دولت چین بود. او مدعی است دولتش در سریع ترین زمان ممکن جهانیان را آگاه ساخته تا برای مقابله با ویروس آماده شوند. “اگر ما با عجله اعلام می‌کردیم که ویروس مسری است این باعث آشفتگی و ناآرامی مردم می‌شد. می‌بایستی در مقابل جامعه با مسئولیت عمل می‌کردیم. باید مدارک را ارزیابی می‌کردیم، پس از آن جامعه را آگاه می‌ساختیم. فکر نمی‌کنم خارجی‌ها این را درک کنند.”

دولت چین هیچ گونه اعتراض را تحمل نمی‌کند. به همین جهت بود در همان روزهای اولیه پزشکان و پرستاران و شهروند-خبرنگارانی را که در باره مسری بودن ویروس خبر دادند، دستگیر کرد یا آنها را به سکوت واداشت.

دکترحسن نائب هاشم، پزشک و فعال حقوق بشر ایرانی مقیم اتریش می‌گوید دولت‌هایی که قدرتشان متزلزل است و از پشتوانه مردمی برخوردار نیستند، نگرانند که خبر همه گیری ویروس مردم را به خیابان‌ها بکشاند و این تبدیل به اعتراضات وسیع شود و ممکن است تغییرانی در جامعه به دنبال داشته باشد.

آقای نائب هاشم می‌گوید: “برای حکومت‌هایی همچون چین و ایران امنیت سیاسی و بقای حاکمان مهم‌تر از سلامت شهروندان است.”

قرنطینه ووهان هفته‌ها پس از شیوع بیماری همچون بستن درهای این شهر به روی شهروندانش بود نه ویروس. چون ویروس از هفته‌ها پیش به سوی سایر کشورهای جهان در حرکت بود.

بسیاری از کشورهای همسایه چین سریعا مرزهای‌شان را بستند، اما ایران همچنان به پروازهای هوایی ادامه داد. پس از قرنطینه ووهان، شرکت هواپیمایی ماهان که به سپاه پاسداران ایران نزدیک است، بر خلاف توصیه‌های دولت تا فروردین ماه بیش از ۱۵۰ پرواز به چین داشت.

آرش علایی این پروازها را از دلایل شیوع سریع ویروس کرونا در ایران می‌داند. “اگر ایران مرزهایش را زودتر می‌بست، از ورود چینی‌ها جلوگیری می‌کرد، نمی‌گویم می‌توانست از ورود ویروس جلوگیری کند، اما می‌توانست سرعت شیوع ویروس را آهسته کند، تا بهتر با آن مبارزه کند و تلفات را بسیار پایین بیاورد، چیزی که در کشورهایی همچون کره جنوبی رخ داد.”

بسیاری از کشورهای غربی از دست چین عصبانی هستند. آنها می‌گویند اگر چین به موقع ووهان را قرنطینه کرده بود، جهان امروز با این بحران بی سابقه روبرو نمی‌شد.

پروفسور آندرو تاتم از دانشگاه ساوتهمپتون بریتانیا از روی اطلاعات موبایل شهروندان ووهان حرکات در روزهای پیش و بعد از قرنطینه این شهر را مطالعه می‌کند. دکتر تاتم می‌گوید، “اگر قرنطینه ۲۰ روز زودتر شروع می‌شد ابتلا به این ویروس ۹۵ درصد کاهش می‌یافت.”

داستان شیوع ویروس کرونا اهمیت آزادی بیان و گردش آزاد اطلاعات را بیش از پیش برجسته کرده‌ است. اگر روزنامه‌نگاران چینی و پزشکان می‌توانستند آزادانه و بدون سانسور در باره این ویروس بحث کنند و سیاست‌های دولت چین و مقامات محلی را نقد کنند، شاید جان میلیون‌ها نفر به خطر نمی‌افتاد.

جامعه جهانی خواهان تحقیق و تفحص در باره شیوع کرونا هستند. چین قول همکاری داده اما تنها زمانی که همه‌گیری ویروس کرونا مهار شده باشد.

شی جین‌‌پینگ، رئیس جمهور چین می‌گوید از روز اول این کشور با شفافیت و مسئولیت در باره این ویروس اطلاع رسانی کرد. رسانه‌های چین از عکس العمل سریع رهبران این کشور گزارش می‌دهند و به هم تبریک می‌گویند.

کریس پاتن آخرین فرماندار بریتانیایی هنگ کنگ می‌گوید نباید انتظار داشت حاکمان چین اشتباه یا مسئولیتی را در شیوع بیماری به عهده گیرند.

او می‌گوید بسیاری از مقام‌های محلی ووهان از ترس مجازات توسط پکن علائم اولیه ویروس کرونا را مخفی کردند یا حتی مدارک آن را از بین بردند، “حزب کمونیست چین تا می‌تواند اطلاعات را مخفی خواهد کرد. چون با وجهه رژیمی که سرکوب و سانسور را با توانایی‌های مدیریتی و توسعه اقتصادی توجیه می‌کند، جور در نمی‌آید”.

لی ون لیانگ پزشک بیمارستان ووهان که نخستین بار در باره ویروس کرونا هشدار داد، آن زمان از طرف پلیس ووهان متهم به شایعه پراکنی شد. از طریق یکی از بیمارانش به ویروس کرونا مبتلا شد و در بهمن ماه جان باخت. دکتر لی ون لیانگ با مرگش برای میلیون‌ها نفر در چین و فراتر از مرزهای این کشور به یک قهرمان تبدیل شد.

ویروس کرونا ثابت کرد که اگر اتفاقی در گوشه‌ای دورافتاده جهان رخ دهد، اثرات آن می‌تواند در عرض چند هفته و چند ماه در سایر نقاط جهان حس شود. تا زمانی که امنیت بهداشتی و سلامت شهروندان برای دولت‌هایی همچون دولت چین اولویت اول نشود، همه ما در هر نقطه از جهان در امان نخواهیم بود.