از طرفی قیمت نفت نیز به بالای ۷۶ دلار رسیده که بیشترین رقم از پاییز سال ۹۸ است و این موضوع به چالشی برای رشد اقتصاد جهانی تبدیل شده است؛ موضوعی که آمریکا نیز نسبت به آن هشدار داده است.

در این میان با روی کار آمدن دولت جدید در ایران و تاخیر در رسیدن به توافق هسته‌ای، چشم‌انداز بازگشت جمهوری اسلامی به بازارهای جهانی نفت نیز تیره شده است.

این در حالی است که بیژن زنگنه، وزیر نفت ایران روز یکشنبه مدعی شد: «ایران به راحتی می‌تواند سطح تولید روزانه نفت خود را حتی به ۲ میلیون بشکه بیشتر از دوران قبل از تحریم‌ها افزایش داده و به ۶ میلیون بشکه برساند.»

ایران اوایل دهه ۵۰ شمسی برای چند سال چنین میزان تولید نفتی داشت، اما بعد از انقلاب، بیشترین میزان تولید نفتی که داشته به زحمت به ۴ میلیون بشکه در روز می‌رسید.

این در حالی است که بنابر آمارهای رسمی وزارت نفت، همچنین اداره اطلاعات انرژی آمریکا، ۸۰ درصد همین میادین فعال نفتی ایران نیز در نیمه دوم عمر خود هستند و با افت چشمگیر تولید نفت مواجه شده‌اند.

تولید نفت ایران به خاطر کهنگی میادین به‌طور طبیعی سالانه ۸ تا ۱۲ درصد کاهش می‌یابد که البته می‌توان با تکنولوژی‌های جدید جلوی آن را گرفت. جمهوری اسلامی طی یک دهه گذشته با راه‌اندازی نیمه‌کاره برخی میادین جدید توانسته سطح تولید خود را حفظ کند، اما برای میادین کهنه چاره‌ای نکرده است.

وضعیت بازار جهانی نفت

شیوع کرونا و اعمال محدودیت‌ها در بخش عظیمی از جهان در بهار پارسال باعث شد که مصرف جهانی نفت به شدت افت کند و قیمت نفت نیز اردیبهشت پارسال (آوریل) به زیر ۲۰ دلار سقوط کند. به همین خاطر اوپک و کشورهای هم‌پیمان به رهبری روسیه (اوپک پلاس) توافق کردند که تولید روزانه نفت خود را ۹.۷ میلیون بشکه کاهش دهند تا قیمت نفت بالا برود.

بر اساس ارزیابی آژانس بین‌المللی انرژی، مصرف جهانی نفت در سال گذشته میلادی ۸.۶ میلیون بشکه در روز کاهش یافت، اما امسال ۵.۴ میلیون بشکه به مصرف نفت اضافه خواهد شد و سال آینده نیز رشد مصرف جهانی نفت به میزان ۳.۲ میلیون بشکه خواهد بود.

با توجه به اینکه کاهش تولید نفت اوپک پلاس بیشتر از کاهش مصرف جهانی نفت در سال گذشته بود، طی شش ماه گذشته با بهبود وضعیت شیوع کرونا و واکسیناسیون بخش اعظمی از جمعیت کشورهای غربی، چین، هند و دیگر کشورهای مصرف‌کننده عمده نفت، قیمت‌های جهانی نفت ۴۰ درصد رشد کرد و هم اکنون به بالای ۷۶ دلار رسیده است که بالاترین رقم از پاییز ۹۸ است.

این موضوع برای جامعه جهانی از دو منظر نگران‌کننده است: رشد قیمت نفت هم باعث افزایش تورم می‌شود و هم رشد اقتصاد جهانی را کند می‌کند.

کاخ سفید روز جمعه خواهان افزایش تولید جهانی نفت شد تا فشار بر شهروندان این کشور به خاطر گران‌تر شدن سوخت، کاهش یابد.

اختلاف اوپک

طی توافق اوپک و کشورهای هم‌پیمان به رهبری روسیه، قرار بود افت نزدیک به ۱۰ میلیون بشکه‌ای تولید این کشورها به تدریج لغو شود و در آوریل سال ۲۰۲۲ به سطح تولید سال ۲۰۱۹ برگردند.

ایران، ونزوئلا و لیبی از این توافق مستثنی هستند و بدین ترتیب ۱۰ عضو اوپک به همراه ۱۳ کشور دیگر تعهد کاهش تولید نفت دارند.

در حالی که بیش از یک سال از توافق یاد شده می‌گذرد، این مجموعه کمتر از ۴ میلیون بشکه به تولید خود افزوده است و هنوز هم ۵.۸ میلیون بشکه کاهش تولید نفت دارد.

آنچه عربستان و روسیه به عنوان اعضای ارشد این مجموعه بر آن تاکید دارند، افزایش ۲ میلیون بشکه‌ای تولید نفت ۲۳ عضو اوپک پلاس تا آوریل سال آینده و لغو توافق کاهش تولید نفت در پایان سال ۲۰۲۲ است.

امارات متحده عربی اما می‌گوید، طی سال‌های گذشته میلیاردها دلار در حوزه نفت سرمایه‌گذاری کرده و ظرفیت تولید نفت کشور ۳.۸ میلیون بشکه است، نه ۳.۱ میلیون بشکه‌ای که آوریل پارسال لحاظ شده بود.

به همین خاطر امارات معتقد است، یا باید نفت بیشتری از سهمیه خود تولید کند یا اینکه آوریل سال آینده توافق کاهش تولید نفت طبق برنامه لغو شود. البته امارات تنها نیست و برخی دیگر از کشورها مانند جمهوری آذربایجان نیز چنین موضعی دارند.

اما آنچه که در مذاکرات روزهای گذشته مطرح نشد، احتمال بازگشت ایران به بازارهای جهانی نفت در پی لغو تحریم‌ها بود.

بیژن زنگنه در گفت‌وگو با آلکساندر نوواک، همتای روسی خود در نشستی در دساامبر ۲۰۲۰.

ایران قبل از تحریم‌های آمریکا روزانه ۳.۸ میلیون بشکه تولید نفت داشت، اما پارسال این رقم به ۱.۹ میلیون بشکه سقوط کرد و ماه گذشته این رقم تقریبا ۲.۴ میلیون بشکه بود.

بیژن زنگنه بعد از اجلاس وزرای نفت اوپک پلاس که روز جمعه برگزار شد، اعلام کرد توافق افزایش تولید نفت این مجموعه ربطی به ایران ندارد و جمهوری اسلامی در “کمترین زمان ممکن” به بازار بازخواهد گشت.

بعد از توافق سال ۲۰۱۵ برجام، ۹ ماه طول کشید تا تولید و صادرات نفت ایران احیا شود. اکنون با روی کار آمدن دولت جدید به رهبری ابراهیم رئیسی که نماینده جناح تندرو است، همچنین تاخیر در توافق هسته‌ای، به نظر می‌رسد لغو تحریم‌های آمریکا علیه ایران اگر هم اتفاق بیفتد، هفته‌ها طول بکشد و شاید ایران تا پایان سال جاری میلادی نتواند تولید و صادرات نفت خود را افزایش دهد.

زنگنه و ادعای تولید ۶ میلیون بشکه نفت

همانگونه که پیشتر اشاره شد، زنگنه روز یکشنبه مدعی شد، جمهوری اسلامی به راحتی می‌تواند تولید نفت خود را به ۶ میلیون بشکه برساند و این یعنی افزایش ۲ هزار میلیارد دلاری درآمد ایران.

وی توضیح نداد چرا در حالی که ۱۶ سال سکان وزارت نفت در دولت‌های محمد خاتمی و حسن روحانی را در دست داشته، چنین کاری نکرده و اکنون متوجه شده که “به راحتی” می‌توان تولید نفت کشور را حتی ۲.۲ میلیون بشکه بالای دوران قبل از تحریم‌ها افزایش داد.

دو راه برای حفظ تولید نفت ایران وجود دارد: افزایش ضریب بازیافت نفت و توسعه میادین نفتی جدید.

ضریب بازیافت برای میادین نفتی ایران به‌طور متوسط ۲۰ درصد است، یعنی به‌صورت طبیعی تنها ۲۰ درصد ذخایر میادین نفتی ایران قابل استخراج است و برای تولید نفت بیشتر، نیاز به تکنولوژی‌های بسیار پیشرفته غربی و سرمایه‌گذاری‌های کلان است.

راه‌ حل دوم نیز توسعه میادین جدید نفتی است. ایران طی یک دهه گذشته با راه‌اندازی نیمه‌کاره میادین جدید، مانند میادین غرب کارون توانسته ظرفیت تولید نفت خود را در سطح ۳.۸ میلیون بشکه در روز حفظ کند، اما مشکل اینجاست که ضریب بازیافت میادین غرب کارون بین ۶ تا ۱۵ درصد است و از میادین کهنه ایران نیز ضریب بازیافت کمتری دارند.

ایران با اتکا به تکنولوژی داخلی و چینی این میادین را توسعه داده و اگر نتواند شرکت‌های غربی را جذب کند، شاید ۹۰ درصد ذخایر نفتی این میادین برای همیشه غیرقابل استخراج باشد و به این ترتیب صدها میلیارد دلار از دارایی‌های ملی مردم ایران زیر خاک باقی خواهد ماند.

اینها تنها چالش‌های عظیم پیش روی ایران برای “حفظ” سطح تولید نفت است، چه برسد به افزایش تولید نفت.

از: دویچه وله