سما بابایی
«محمدرضا شجریان» بازگشته است. به ایران آمده تا بتواند برنامه‌هایش را از سر بگیرد. بعد از مدت‌ها انگار امیدی که می‌گویند در جامعه جاری است، در وجود او هم نفوذ کرده است. اما امیدواری‌‌اش با واقع‌بینی همراه است. برای همین هم است که می‌گوید: «اگر شرایط فراهم باشد، کنسرت هم اجرا خواهم کرد.»
استاد آواز ایران می‌خواهد از ۲۲ تا ۲۸ شهریورماه سازهای خود را در خانه هنرمندان ایران نمایش دهد. سازهایی که در این مدت به آن‌ها اضافه شده و در کنار سازهای پیشین نشان داده و عرضه می‌شود. هر که بخواهد می‌تواند این سازها را سفارش دهد و از آن‌ها استفاده کند و این در حالی است که قیمت آن‌ها نیز در پایین‌ترین حد ممکن است.
روزهای پرکاری شجریان و بودنش در میان مردم بازگشته است، از همین امروز کارگاه‌های آواز او نیز آغاز می‌شود. هنرجویانش؛ همان‌هایی هستند که در دوره‌های قبلی در این کارگاه‌ها بودند و از سخنان و دانسته‌های استاد بهره گرفته بودند. با این حال شجریان می‌گوید: «من نگران آواز ایران نیستم، آنچه را که باید به شاگردانم منتقل کنم تا حالا کرده‌ام و حالا دیگر شاگردان هستند که باید راهشان را انتخاب کرده و ادامه دهند.»
به نظر می‌رسد نمایش سازها آغاز راه است. آخرین حضور استاد در ایران هم با همین اتفاق رقم خورد؛ در فضای ملتهبی که آن روزها وجود داشت. مدتی بعد از آن‌که اعلام کرده بود که صدای «خس و خاشاک» است. آخرین حضورش در ایران بود. بعد از آن هرچه بود، یا حمله رسانه‌های تندرو به او بود یا خبر برگزاری کنسرت‌هایش در نقاط مختلف جهان. خودش اما دل در ایران داشت. کیست که نداشته باشد؟ برای همین هر وقت به ایران می‌آمد، با گروهش شهناز که سرپرستی‌اش را «مجید درخشانی» برعهده دارد، تمرین می‌کرد. تعدادی از کنسرت‌هایش هم با همین گروه بود. به شکل جمع‌وجوری.
همین هفته پیش هم به مراسم بزرگداشت «ایرج» آمد و برای این خواننده سنگ تمام گذاشت. حالا دوباره بازگشته، با همان سازهایش که امید بسیاری به آن‌ها دارد و دلش می‌خواهد تا مشکلاتی که موسیقی ایران به واسطه سازها با آن روبه‌رو است، با این سازها حل شود. به همین خاطر است که خودش در ابتدا توضیح می‌دهد که چرا به دنبال سازسازی رفته است؟ «ما در موسیقی‌مان، استادان بزرگی داریم که سازهای بسیار را به بهترین شکل ممکن نواخته‌اند و ما همگی خاطرات بسیاری از آن‌ها داریم و با آن‌ها زندگی کرده‌ایم؛ اما آنچه مرا به ساختن ساز وادار کرده، محدودیت موسیقی ارکستری ما بوده است. یعنی سازهای سنتی ما برای ارکستر جوابگو نیستند. مخصوصا صداهای بم نداشته‌ایم. به همین خاطر است که این سازها ساخته شده‌اند و من امیدوارم که آهنگسازان نیز با این سازها بنوازند و آثار خاطره انگیزی را خلق کنند.»
دولت در کنترل موسیقی ناتوان بوده است
هرچند شجریان فراموش نمی‌کند که بگوید فضای موسیقی در این سال‌ها حال‌وهوای خوبی ندارد و امیدوار است که به سال‌ها قبل بازگردد؛ سال‌هایی که هنوز موسیقیدانان قدرت نفس کشیدن داشتند: «آن‌سال‌ها هم البته مشکلات بسیاری وجود داشت، قوانینی که دست‌وپای ما را می‌بست. اصلا این معنا ندارد که موسیقی نظارت شورایی داشته باشد؛ این مردم هستند که درباره آثار نظر می‌دهند، انتشار موسیقی باید آزاد باشد و این مردم هستند که انتخاب می‌کنند که چه چیزی را گوش دهند و چه چیزی را نه. ضمن این‌که در همه این سال‌ها دولت در کنترل موسیقی ناتوان بوده است و هر زمان که جلو موسیقی را گرفته‌اند، موسیقی زیرزمینی ایجاد شده است. آن‌ها با این کارهایشان تنها وقت ما و خودشان را گرفته‌اند و هنوز هم درس نمی‌گیرند تا دیگر این اقدام را انجام ندهند.» شجریان می‌گوید که هرچه رنگ‌سازی بیشتر باشد، آهنگساز امکان بیشتری برای ساخت قطعات موسیقی خواهد داشت، همان‌طور که یک نقاش هرچه رنگ بیشتری داشته باشد، قدرت عمل بیشتری دارد: «البته ممکن است که این سازها با احتیاط توسط استادان مورد استفاده قرار گیرد، به همین دلیل من این امیدواری را دارم که این سازها توسط جوانان مورد استفاده قرار گیرد.»
شجریان امیدوار است نوازنده‌ای که این سازها را می‌نوازد، شخصیت آن‌ها را و همچنین ملودی مناسب آن را پیدا کند: «این سازها ممکن است شبیه سازهای دیگر باشد؛ اما نحوه نواختن و شخصیت‌سازی آن تفاوت می‌کند. یعنی این‌طور نیست که‌سازی که شبیه سنتور است، به همان شیوه نواخته شود. برای مثال سنتوری که من ساخته‌ام، با سنتوری که هم‌اکنون در موسیقی سنتی ایران مورد استفاده قرار می‌گیرد، تفاوت می‌کند و به همین دلیل است که باید مضراب‌هایش نیز تفاوت کند. همان‌طور که نمی‌توان ویولونسل را با همان آرشه‌ای نواخت که ویولون را.»
فرصت‌های زیادی را از دست دادم
شجریان سال‌ها تنها آواز خواند و بعد سازهای خود را رونمایی کرد. ۱۶ساز که در آن‌ها بیشتر تلاش شده بود که صداهای بم که مشکل ارکسترهای ایرانی هستند، برطرف شود. شاید این اتفاق کمی دیر به نظر برسد اما او می‌گوید: «این سازها را قبل‌تر رونمایی نکرده بودم، چون هنوز به این تجربه نرسیده بودم، ضمن این‌که دلم خوش بود که آواز می‌خوانم. اما طی این سال‌ها متوجه شدم که بسیاری از آهنگسازان که با آن‌ها کار می‌کنم، از جمله آقای پایور یا مشکاتیان، دلشان می‌خواهد از سازهای کششی بم استفاده کنند. برای مثال پرویز، قیچک را در همین راستا انجام داده بود که متاسفانه جواب نمی‌داد.»
او می‌گوید در این سال‌هایی که نتوانسته است برنامه‌ای را در ایران به اجرا درآورد، فرصت زیادی را از دست داده است که بتواند این سازها را از طریق اجراهای صحنه‌ای خود به دیگران معرفی کند، برای همین است که می‌گوید باید امکان صحنه‌ای وجود داشته باشد که مخاطب و صاحب اثر بتوانند با هم ارتباط داشته باشند: «در این راه مشکلات بسیاری وجود دارد. مثلا این‌که ما سالن مناسب برای اجرای کنسرت نداریم. سالن‌ها محدود است و تعداد متقاضیان برگزاری کنسرت بسیار زیاد و به همین دلیل بسیاری از گروه‌ها از اجرای برنامه محروم می‌شوند. در حالی که ما باید یک سالن استاندارد داشته باشیم که لااقل سه‌هزار نفر گنجایش داشته باشد.»
دیگرانی هم که ساز می‌سازند آنان را نشان دهند
در این سال‌ها که شجریان از اجرای برنامه در ایران محروم بود، برنامه‌هایی را با استفاده از همین سازها که خودش می‌گوید می‌توان از آن‌ها یک ارکستر بزرگ راه انداخت، توسط «مجید درخشانی» به اجرا درآورد. او خودش سازها را ساخته است. سال‌ها پیش نجاری آموخته و از همان هنرش برای ساخت سازها بهره گرفته است. اما حالا رونمایی از آن‌ها یک دلیل دیگر هم دارد: «من می‌خواستم با استفاده از این کار، دیگران هم که سازهایشان را ساخته‌اند، این قدرت را پیدا کنند که سازهایشان را به نمایش بگذارند. از همین روی خانه موسیقی به‌تازگی نمایشگاهی را برگزار خواهد کرد که در آن سازهای ابداعی دیگران را هم به نمایش خواهد گذاشت.»
کارگاه سنتور محمدرضا شجریان از ۲۲ تا ۲۵ شهریور در سالن پاییز خانه هنرمندان برگزار می‌شود و همه‌روزه از ساعت ۱۰ تا ۱۳ و ۱۴ تا ۲۰ ورود برای عموم آزاد است.
از: بهار
به کانال تلگرام سایت ملیون ایران بپیوندید