آیت‌الله «علی خامنه‌ای» به طور غیرمنتظره‌ای با دیدار «حسن روحانی»، رییس‌جمهور ایران با «باراک اوباما»، رییس‌جمهور آمریکا در حاشیه نشست مجمع عمومی سازمان ملل متحد در در نیویورک در مهرماه ۱۳۹۲ موافقت کرده بود. ماجرای این موافقت و علت انجام نشدن ملاقات چه بوده است و آیا دو طرف به شکلی سرانجام با هم صحبت کردند؟
**
حسن روحانی در هفته‌های اول ریاست‌جمهوری خود، موافقت علی خامنه‌ای را برای دیدار با باراک اوباما رییس‌جمهور ایالات متحده کسب کرده بود. این موضوع برای اولین بار در کتاب شش جلدی «راز سر به مهر» که به ابتکار «محمدجواد ظریف»، وزیر خارجه روحانی منتشر شده، آمده است.
طرح دیدار روسای جمهور دو کشور در زمان سفر روحانی به نیویورک در مهرماه ۱۳۹۲ با آیت‌الله خامنه‌ای در میان گذاشته شده بود و بر اساس نوشته کتاب راز سر به مهر، روحانی گفته بود این دیدار را به شرطی انجام می‌دهد که اوباما غنی‌سازی اورانیوم در جمهوری اسلامی را بپذیرد: «ظاهرا حسب گفت‌و‌گویی که پیش از سفر با مقام معظم رهبری داشتند، بیان کردند: من در صورتی ملاقات می‌کنم که نتیجه ملاقات این باشد که آقای اوباما اعلام کند غنی‌سازی ایران را به رسمیت می‌شناسد.» اما فکر این دیدار از کجا و از کدام طرف مطرح شده بوده است؟
پیش از سفر روحانی به نیویورک برای شرکت در مجمع عمومی سازمان ملل، ظریف و گروه مذاکره‌کننده جمهوری اسلامی راهی این شهر شده بودند و برای اولین بار پس از انقلاب بهمن ۱۳۵۷، وزرای خارجه جمهوری اسلامی و ایالات متحده در قالب گروه ۱+۵ پشت یک میز نشسته و با هم دیدار کرده بودند. پس از این ملاقات گروهی، ظریف با «جان کری» همتای آمریکایی خود در یکی از دالان‌های مجاور شورای امنیت به صورت دو به دو با هم دیدار و شماره تلفن همراه یکدیگر را با هم مبادله کرده بودند. جان کری در کتاب خود نوشته است که دو طرف در این دیدار یکدیگر را «جان» و «جواد» خطاب می‌کردند.
کتاب راز سر به مهر در جلد اول خود می‌گوید: «زمانی که هیات ریاست‌جمهوری وارد نیویورک شد، آقای خزاعی سفیر و نماینده دائم جمهوری اسلامی ایران نزد ملل متحد پیشنهاد آمریکایی‌ها مبنی بر ملاقات روسای جمهوری دو طرف، دکتر روحانی و آقای اوباما را منتقل کرد.»
«محمد خزاعی» فردی بود که در میانه دوره ریاست‌جمهوری «محمود احمدی‌نژاد» جایگزین ظریف در سازمان ملل شد که از اواخر دولت «محمد خاتمی» سفیر جمهوری اسلامی در مقر اصلی سازمان ملل در نیویورک بود. پیشنهاد دیدار دو رییس‌جمهور را «سوزان رایس» که زمانی سفیر ایالات متحده در سازمان ملل متحد بود و آن زمان سمت مشاور امنیت ملی اوباما را داشت، مطرح کرده بود: «آقای خزاعی ظاهرا مجوز دیدار و تماس با خانم رایس را در زمان سفارتش در سازمان ملل متحد داشت، از این رو خط تماس گذشته ایشان هنوز قطع نشده بود.»
گرچه در جریان شروع مذاکرات علنی ایران و آمریکا در زمینه برنامه اتمی جمهوری اسلامی روسای جمهور دو کشور در قالب گروه ۱+۵ با هم ملاقات کرده بودند و دیدار دوجانبه آن‌ها هم از دید رسانه‌ها پنهان نمانده بود، اما ملاقات روسای جمهوری ایران و ایالات متحده یک بمب خبری بود که می‌توانست دوره‌ای جدید برای جمهوری اسلامی و فضایی تازه در خاورمیانه رقم بزند.
روحانی که بر اساس نوشته کتاب، مجوز دیدار مشروط با اوباما را از خامنه‌ای گرفته بود، آماده این ملاقات بود: «این خواسته و موضوع (دیدار دو مقام و اعلام موافقت اوباما با غنی‌سازی در ایران) چند بار میان دو ظرف از طریق آقای خزاعی و خانم رایس مورد رفت و برگشت قرار گرفت تا آنکه دکتر روحانی تصمیم گرفتند آقای زمانی‌نیا را مامور به ادامه این مذاکره خاص کنند و از طرف مقابل هم جیک سالیوان را برای ادامه مذاکره تعیین کردند.»
«امیرحسین زمانی‌نیا» از افراد معتمد حسن روحانی بود که در گروه مذاکره‌کننده اتمی جمهوری اسلامی قرار داشت؛ وقتی که روحانی دبیر شورای عالی امنیت ملی و مذاکره‌کننده ارشد هسته‌ای بود. در دولت روحانی، زمانی‌نیا یکی از مدیران ارشد نفتی شد.
جیک سالیوان هم مشاور امنیت ملی «جو بایدن»، معاون اول رییس‌جمهور وقت آمریکا بود. سالیوان در زمان ریاست‌جمهوری بایدن به جایگاهی رسید که سوزان رایس در دولت اوباما داشت؛ یعنی مشاور امنیت ملی رییس‌جمهور که بر خلاف عنوان آن که یک سمت مشورتی است، دارای نفوذ فراوانی در کاخ سفید است.
به روایت کتاب راز سر به مهر، پس از چند دوره طرح خواسته ایران از اوباما برای بیان به رسمیت شناختن غنی‌سازی اورانیوم در ایران، وی از این کار خودداری کرد: «تا لحظه خروج دکتر روحانی از خاک ایالات متحده آمریکا طرف مقابل همچنان در عالی‌ترین سطوح برای شناسایی واقعیت غنی‌سازی آماده نبود. امری که سه ماه بعد در توافق موقت اتمی ژنو به دست آمد و سپس در توافق برنامه جامع اقدام مشترک یا برجام و سپس قطعنامه ۲۲۳۱ تثبیت شد.»
پیشنهاد آمریکا برای ملاقات روسای جمهور دو کشور و حضور همزمان هر دوی آن‌ها در نیویورک پس از دیدار وزرای خارجه دو کشور جدی‌ترین لحظه تماس دو مقام عالی در تاریخ جمهوری اسلامی بوده است: «هنگامی که پاسخ منفی اوباما برای پذیرش غنی‌سازی به نماینده دکتر روحانی ابلاغ می‌شود و دکتر زمانی‌نیا نیز با دیدار مخالفت می‌کند، طرف آمریکایی به شدت از عدم انجام ملاقات اظهار نگرانی کرده و آن را برای روند مضر ارزیابی می‌کند.»
قبل از انتشار کتاب راز سر به مهر و درج این موضوع، خود روحانی در هم یکی از سخنرانی‌های علنی خود پس از آخرین حضورش در مجمع عمومی سازمان ملل در نیویورک در مهر ۱۳۹۸ به طور سربسته به این موضوع اشاره کرده بود.
پس از رد پیشنهاد ملاقات از سوی ایران، ایالات متحده پیشنهاد تماس تلفنی را مطرح کرد: «پس از چند رفت‌وآمد میان دو هیات، آمریکایی‌ها مجددا تماس گرفته و علاقه اوباما به گفت‌وگوی تلفنی را ابراز می‌دارند و این بار دکتر روحانی می پذیرد. شماره تلفن آقای خزاعی در اختیار آن‌ها گذاشته شد که تماس را از طریق آن خط برقرار کنند.»
پیش از این برخی از اطرافیان روحانی درصدد طرح این پیشنهاد بودند که برای دیدار روسای جمهوری ایران و آمریکا، سطح جلسه وزرای خارجه ایران و ۱+۵ را به سطح سران کشورها ارتقا دهند: «با توجه به اینکه تقریبا تمام سران گروه پنج به اضافه یک، به‌جز رییس‌جمهور اوباما یا از ابتدا در مجمع عمومی شرکت نداشتند و یا تا زمان طرح این پیشنهاد نیویورک را ترک کرده بودند؛ این حلقه پیرامونی به دکتر روحانی پیشنهاد کرده بودند که وزرای خارجه آن کشورها به نمایندگی از سران در جلسه حاضر شوند.»
کتاب می‌گوید این پیشنهاد بدون اطلاع ظریف، به عنوان وزیر خارجه و بدون هماهنگی با روحانی، به تماس‌های مقدماتی هم رسیده بود؛ اما گروه مذاکره‌کننده اتمی چنین برنامه‌ای را مخل برنامه‌ریزی خود دید و به شدت با آن مخالفت کرد. با این همه گرچه ملاقاتی در نهایت میان دو رییس‌جمهور صورت نگرفت؛ اما برای اولین بار دو مقام ارشد جمهوری اسلامی و ایالات متحده تلفنی، از طریق تلفن همراه محمد خزاعی، سفیر وقت ایران در سازمان ملل در عصر روز جمعه پنجم مهرماه ۱۳۹۲ با هم صحبت کردند.
روحانی درباره محتوای این تماس تلفنی تاریخی گفته بود: «آن‌ها زنگ زدند به موبایل سفیر ما و در لحظاتی بود که می‌خواستم از هتل خارج شوم، چند دقیقه‌ای با یکدیگر تلفنی صحبت کردیم.» این تماس به سرعت خبر اول رسانه‌های جهان شد: «دو طرف بر اراده سیاسی برای حل سریع مسئله هسته‌ای ایران تاکید کرده و زمینه را برای حل موضوعات دیگر و همکاری در مسائل منطقه‌ای مورد توجه قرار دادند. در پایان تماس اوباما از ترافیک شدید در نیویورک در زمان برگزاری مجمع عمومی ابراز تاسف و روحانی برای همتای آمریکایی‌اش عصر خوبی آرزو کرد.»
تماس تلفنی روحانی و اوباما در بازگشت رییس‌جمهور ایران از نیویورک به طور علنی و در یک سخنرانی در جمع نظامیان جمهوری اسلامی مورد انتقاد علی خامنه‌ای قرار گرفت: «انجام مذاکره تلفنی میان دو رییس‌جمهور» و «طولانی شدن زمان ملاقات میان دو وزیر»، «به نظر ما به جا نبود».
کتاب راز سر به مهر می‌گوید شانزدهم مهرماه، در روزنامه کیهان از قول ظریف تیتر شده بود که «تلفن به اوباما و ملاقات ظریف و کری نابه‌جا بود.» کتاب می‌گوید ظریف پس از دیدن این تیتر دچار گرفتگی شدید در ناحیه کمر شد و تا چند ماه به مدارا با این گرفتگی عمیق مجبور بود.
روحانی شش سال بعد از انتقاد علنی خامنه‌ای به وی به طور عمومی جواب داد: «اگر در نیویورک وزیر امور خارجه ما با وزیر امور خارجه آمریکا دیدار نکرده بود و من به تلفن اوباما جواب نمی‌دادم، این کار (توافق اتمی برای رفع تحریم‌ها) با سختی و کندی انجام می‌شد.»
—
بر اساس نوشته کتاب راز سر به مهر، مجوز دیدار روسای جمهور ایران و آمریکا در دیدار روحانی با خامنه‌ای که قبل از پرواز به سوی نیویورک انجام شده بود، گرفته شده بود.
محمد خزاعی نماینده دائم جمهوری اسلامی در سازمان ملل متحد پس از محمدجواد ظریف، از طرف آیت‌الله خامنه‌ای اجازه داشت با سوزان رایس، همتای آمریکایی خود تماس تلفنی داشته باشد. وقتی سوزان رایس مشاور امنیت ملی رییس‌جمهور آمریکا شد، این تماس تلفنی بین دو طرف همچنان برقرار بود.
پس از ورود حسن روحانی به نیویورک برای شرکت در مجمع عمومی سازمان ملل، سوزان رایس در تماس با خزاعی گفته بود باراک اوباما علاقه‌مند به دیدار با روحانی است. روحانی یک نماینده برای انجام مذاکرات مقدماتی این دیدار معرفی کرد.
امیرحسین زمانی‌نیا از سوی روحانی برای تنظیم برنامه دیدار روسای جمهور ایران و آمریکا معرفی شد. زمانی‌نیا عضو گروه مذاکره‌کننده اتمی در دوره ریاست‌جمهوری محمد خاتمی بود و در دوره ریاست‌جمهوری روحانی یکی از مدیران نفتی کشور شد.
ظریف با دیدار روحانی و اوباما در قالب گروه پنج به‌علاوه یک مخالفت کرده بود؛ اما به نوشته او اطرافیان روحانی بدون اطلاع وزیر خارجه و بدون هماهنگی با رییس‌جمهور وقت، قدم‌های اولیه برای انجام این دیدار را برداشته بودند.
خامنه‌ای چند روز پس از بازگشت روحانی از نیویورک و مکالمه تلفنی او با اوباما و دیدار طولانی ظریف با جان کری در یک سخنرانی در بین نظامیان ایران گفت که این اقدامات «به نظر ما به جا نبود.»
روحانی شش سال پس از انتقاد علنی خامنه‌ای به آن جواب داد و گفت اگر او با اوباما تلفنی صحبت نمی‌کرد و ظریف با کری ملاقات نداشت، توافق اتمی به آسانی به دست نمی‌آمد.
از: ایران وایر
به کانال تلگرام سایت ملیون ایران بپیوندید