زیتون ـ مهسا محمدی: بالاخره آنچه نباید، اتفاق افتاد و ترکش‌های جنگ روسیه و اوکراین از مسافتی به ظاهر بعید به ایران خورد.
روز گذشته، شنبه ۱۴ اسفند، سرگی لاوروف، وزیر خارجه روسیه در مورد مذاکرات برجام گفت: «از ایالات متحده تضمین‌های کتبی می‌خواهیم که تحریم‌ها[ی جدید] علیه روسیه [بر سر جنگ اوکراین] آسیبی به همکاری‌های روسیه و ایران وارد نکند.».
این موضع روسیه بالاخره در کمال ناباوری صدای مقامات ایران را در آورده و آنها این حرف را «غیرسازنده» توصیف کردند.
به جز لاوورف، میخاییل اولیانوف، سفیر مسکو در وین هم همان روز شنبه در توییتر خود نوشت که از اروپایی‌ها خواسته به پرسش‌های او در مورد چگونگی ادامه همکاری روسیه در شرایط تحریم با برنامه هسته‌ای ایران که بخش مهمی از برجام است، پاسخ دهند.
Met with the #EU Coordinator at the #ViennaTalks Mr. Enrique Mora. We raised a number of questions which need to be duly addressed now in order to ensure smooth civil nuclear cooperation with #Iran. pic.twitter.com/34Gy8YPv1c
— Mikhail Ulyanov (@Amb_Ulyanov) March 5, 2022
مدیرعامل خبرگزاری رسمی دولت مدعی شده که علاوه بر روسیه، چین نیز تضمین‌های مشابهی برای حفظ روابط اقتصادی با ایران خواسته.
در واکنش به این تحرکات جدید، یک مقام ایرانی در تهران در گفتگو با رویترز گفته: «روسیه این خواسته را دو روز پیش طرح کرد. فهم ما این است که مسکو با تغییر موضعش در وین می‌خواهد منافعش در جای دیگر را تامین کند. این کار روسیه برای مذاکرات وین سازنده نیست.»
ایرنا، خبرگزاری دولتی ایران اما این گفتگو را «خبرسازی» خوانده و تاکید کرده: «هیچ مقام ایرانی مرتبط با مذاکرات هسته‌ای و آگاه در این زمینه، چنین گفت‌وگویی با رویترز صورت نداده»
با فرض صحت گفتگوی رویترز، اشاره مقام ایرانی به تلاش روسیه برای کم کردن بار تحریم‌هایی است که بر سر جنگ اوکراین هر روز نو به نو برای این کشور از راه می‌رسند و حال او به نوعی توافق هسته‌ای ایران را ـ که در آن نقش مهمی هم داردـ به گروگان گرفته تا از بار آن تحریم‌ها بکاهد.
چنانچه مقام ایرانی هم اشاره کرد، گمانه‌زنی می‌شود که این روند منجر به آن شود که روسیه «همکاری سازنده‌اش» در مذاکرات وین را کاهش دهد و یا به عبارت بهتر در راه رسیدن به توافق کارشکنی کند.
کارشکنی در دقیقه ۹۰
این خواسته‌ها در حالی از سوی روسیه و چین طرح شد که مقامات غربی و ایرانی می‌گویند به معاهده‌ای برای بازگرداندن توافق هسته‌ای ۲۰۱۵ (برجام) بسیار نزدیک هستند. توافقی که به گزارش رویترز «اکثر تحریم‌های بین‌المللی علیه ایران را در ازای محدودیت‌های شدید اما موقت برنامه‌های هسته‌ای تهران لغو می‌کند.»
یک روز پیش از این، جمعه ۱۳ اسفند، حسین امیرعبداللهیان، وزیر امور خارجه ایران در گفت‌وگوی تلفنی با جوزپ بورل، مسئول سیاست خارجی اتحادیه اروپا اعلام کرده بود که ایران برای «نهایی کردن توافق خوب و فوری» در مذاکرات احیای برجام آمادگی دارد.
همزمان طرف‌های غربی نیز از رسیدن به توافقی قریب‌الوقوع خبر داده بوند. انریکه مورا، معاون جوزپ بورل و هماهنگ‌کننده مذاکرات وین در یک پیام توئیتری از ورود به مراحل پایانی گفت‌وگوهای احیای برجام خبر داده بود و جالینا پورتر، معاون سخنگوی وزارت امور خارجه آمریکا نیز روز جمعه در یک نشست خبری از «پیشرفت‌های چشمگیر» در مذاکرات وین سخن گفته بود. هر چند خاطر نشان کرده بود که، هنوز برخی مسائل سخت حل نشده باقی مانده اما اگر ایران جدیت نشان دهد می‌توان ظرف چند روز به تفاهم رسید.
مقامات غربی و مذاکره‌کنندگان ارشد قدرت‌های اروپایی در حالی روز جمعه وین را ترک کرده بودند که تاکید کردند منتظرند ایران و ایالات متحده تلاش کنند اختلافات نهایی‌شان در مورد تحریم‌هایی که قرار است واشنگتن لغو کند را حل کنند و طی هفته پیش رو به توافق برسند.
مقامات غربی هشدار می‌دهند که اگر توافقی برای بازگرداندن برجام ظرف چند روز آینده به دست نیاید، غیرممکن خواهد بود که غرب بتواند از منافع اصلی توافق ۲۰۱۵ ، یعنی دور نگه داشتن ایران از توان جمع‌آوری سوخت هسته‌ای کافی برای یک سلاح هسته‌ای جلوگیری کنند.
حال علاوه بر همه پیچیدگی‌های پیشین این توافق، روسیه پارامتر جدیدی هم وارد کرده و سرنوشت معاهده هسته‌ای ایران را به جنگ اوکراین پیوند زد تا چشم‌انداز را برای ایرانیان بیش از پیش تیره و تار کند.
از کنترل نفت و گاز ایران تا اجرای توافق‌های ۲۵ ساله
سارا معصومی، خبرنگار، در توییتر خود بر این نکته تاکید می‌کند که روسیه به دنبال «مصونیت کامل تحریمی برای هر کار اقتصادی» با ایران است «نه فقط برای پروژه‌های مشترک هسته‌ای در برجام». انگیزه‌های محتمل روسیه از این کارشکنی دقیقه ۹۰ از نظر این خبرنگار و تحلیل‌گر حوزه سیاست خارجی می‌تواند تلاش برای بیرون نگاه داشتن نفت و گاز ایران از بازار باشد چرا که به این ترتیب روسیه همچنان یکی از اهرم‌های فشار خود در اوکراین را حفظ خواهد کرد.
این از سوی دیگر به معنای ادامه وابستگی لاجرم ایران به روسیه است آن هم در زمانه‌ای که پوتین یک به یک متحدانش را از دست می‌دهد. در عین حال بعید نیست روسیه تمایل داشته باشد آمریکا را سرگرمِ ایران نگاه دارد تا ایالات متحده بر جبهه اوکراین تمرکز کمتری داشته باشد.
به نظر می‌رسد علاوه بر این موارد، قراردادهای بلند مدت اقتصادی چین و روسیه با ایران که طی یکی دو سال اخیر و با ادامه سیاست گردش به شرق حاکمیت ایران بسته شد نیز یکی از محرک‌های درخواست این تضمین است. قراردادهایی که از منظر جمهوری اسلامی می‌توانست راه خروج از بن‌بست مذاکره با غرب و اهرم فشار در مذاکرات باشد حالا به یکی از موانع در این مسیر بدل شد.
روسیه کشوری است که بر اساس توافق هسته‌ای، برجام، باید اورانیوم غنی‌شده ایران را دریافت می‌کرد و کیک زرد به او تحویل می‌داد. در توافق احیا شده احتمالی پیش رو نیز به جز نقش‌های دیگر این کشور، احتمالا این وظیفه هم برای روسیه پیش‌بینی شده. حالا در وضعیت تازه باید دید با وجود خواست‌های جدید روسیه از این توافق و اینکه دیگر جایگاه آن داور مرضی الطرفین را از دست داده، آیا او این نقش کلیدی خود را محملی برای به گروگان گرفته کل توافق بدل می‌کند یا نه؟ یا بدبینانه‌تر این که اگر منافع روسیه از توافق هسته‌ای ایران تامین و تضمین نشود آیا او از مکانیسم ماشه که پیش از این در اختیارش گذاشته شده برای بر هم زدن توافق استفاده می‌کند؟
به کانال تلگرام سایت ملیون ایران بپیوندید