زیتون- نتایج آخرین گزارش مؤسسه‌ی بین‌المللی صلح و اقتصاد نشان می‌دهد که سطح میانگین صلح جهانی ۰.۰۳ وخیم‌تر شده و این، یازدهمین افتِ صلح در چهارده سال گذشته است.
بر اساس نتایج ارائه شده، ۹۰ کشور رو به بهبودی، ۷۱ کشور رو به وخامت و دو کشور در وضعیت پایدار بوده‌اند اما در مجموع تمایل کشورها به وخیم‌تر شدن، سریعتر از رویکرد آنها به بهبودی است.
این گزارش که در ۱۵ ژوئن (۲۵ خردادماه) منتشر شد، وضعیت ۱۶۳ کشور را در سه حوزه‌ی: الف) سطح سلامت و امنیت اجتماعی، ب) تعارض‌ها و درگیری‌های روبه رشد داخلی و بین‌المللی و ج) درجه‌ی نظامی‌شدن بررسی کرده است.
در این سه حوزه کشورهای ایسلند، نیوزیلند، ایرلند، دانمارک و اتریش به ترتیب رتبه‌های اول تا پنجم را کسب کرده‌اند.
افغانستان با میانگین جهانی ۳.۵۵۴ وخیم‌ترین وضعیت را در این لیست دارد و ایران نیز در کنار کشورهایی هم‌چون نیجریه و میانمار در رتبه‌ی ۱۴۱ قرار گرفته است.
مؤسسه‌ی اقتصاد و صلح چیست و گزارش‌های آن چه اهمّیتی دارند؟
مؤسسه‌ی اقتصاد و صلح (IEP) اندیشکده‌ای مستقل، غیرحزبی و غیرانتفاعی است که با تمرکز بر مقوله‌ی «صلح»، آن را به عنوان متغییری مثبت، دست‌یافتنی و ملموس در جهت پیشرفت و رفاه انسان معرفی می‌کند.
این مؤسسه هر سال شاخص جهانی صلح را با مطالعه بر روی ۱۶۳ کشور و واحدهای مستقل ملّی اندازه‌گیری می‌کند که جمعیتی حدود ۹۹.۷ را در بر می‌گیرد.
IEP در سال ۲۰۰۸ و به منظور مطالعه‌ی ارتباط بین کار، صلح و توسعه‌ی اقتصادی و برای فراهم‌کردن ابزارهایی برای درک و تحلیل ارزش صلح تأسیس شد. درواقع، مؤسسه‌ی صلح و اقتصاد از دل یافته‌های کلیدی صلح جهانی (که برای اولین‌بار در سال ۲۰۰۷ منتشر شد) پا گرفت که ارتباط قابل توجه بین سطح صلح و ثروت ملّی را نشان می‌داد.
آن‌طور که در وب‌سایت این اندیشکده ذکر شده، صلح به‌عنوان کانون تمرکز «مؤسسه‌ی اقتصاد و صلح»، یک پیش شرط ضروری برای بهبود وضعیت اقتصادی، سیاسی، اجتماعی و فرهنگی است که ظرفیت‌های انسانی را شکوفا می‌کند. بدون صلح، امکان تحقق سطوح مختلف همکاری دسته‌جمعی برای رسیدن به برابری اجتماعی و حل دشواره‌های بشری، با چالش‌های متعددی روبه رو خواهد شد.
به‌این ترتیب، آمارها و گزارش‌های منتشر شده توسط مؤسسه‌ی صلح و اقتصاد یکی از معتبرترین و جامع‌ترین داده‌های جهانی در مورد فرآیندهای صلح و ارزش‌های اقتصادی آن و چگونگی توسعه‌ی جوامع صلح‌آمیز است.
وضعیت جهانی صلح چگونه محاسبه می‌شود؟
شاخص جهانی صلح از ترکیب ۲۳ شاخص کمی و کیفی و در قالب سه عامل اصلی به دست می‌آید: ۱. امنیت و سلامت اجتماعی، ۲. گستره‌ی داخلی و بین‌المللی درگیری‌ها، ۳. نظامی‌گری.
با تحلیل داده‌ها و آمارها، کشورهای جهان در هر کدام از این شاخص‌ها نمره‌ای از ۰ تا ۵ را کسب می‌کنند. نمره‌ی نزدیک به پنج به معنای وضعیت بحرانی و وخیم کشور است و نمره‌های نزدیک به صفر نشان‌دهنده‌ی شرایط صلح‌آمیزتر.
برخی از شاخص‌های کمی و کیفی از این قرار هستند: جنایت ادارک‌شده در جامعه، افسران امنیتی و پلیس، قتل عمد، جمعیت زندانی، دسترسی به سلاح، درگیری‌های سازمان‌یافته در سطح داخلی، تظاهرات خشونت‌آمیز، جنایت‌های خشونت آمیز، بی‌ثباتی سیاسی، ترور سیاسی، فعالیت‌های تروریستی، هزینه‌های نظامی، مرگ و میر ناشی از درگیری‌های خارجی، سلاح های هسته‌ای و سنگین، تعارضات داخلی و بین‌المللی و …
مهّم‌ترین منابع مؤسسه‌ی اقتصاد و صلح جهت تحلیل شاخص‌های ۲۳تایی برگرفته از واحد اطلاعات اکونومیست، سازمان ملل متحد، مرکز مطالعات بین‌المللی، مطالعات مربوط به زندان‌ها، مقیاس ترور سیاسی، پایگاه انتقال داده‌های تسلیحات، سالنامه‌ی آماری کمیسیار عالی پناهندگان، برنامه‌ی داده‌های درگیری آپسالا، مؤسسه‌ی بین‌المللی مطالعات استراتژک و نظامی و … هستند.
«صلحِ مثبت» چیست؟
در این گزارش، آخرین نتایج این مؤسسه درباره‌ی صلحِ مثبت و تفکر سیستمی نیز به چشم می‌خورد. صلحِ مثبت به معنای رویکردها، نهادها و ساختارهایی‌اند که باعث ایجاد جوامع صلح‌آمیز و پایداری آنها می‌شوند. مفهوم صلح مثبت با بسیاری از جنبه‌های توسعه‌ی اجتماعی در ارتباط است و شواهد تجربی نیز آن را تأیید کرده.
به دلیل ارتباط مستقیم و تنگاتنگ صلح مثبت با سیستم، غالباً تفکیک این دو از یکدیگر سخت است. تأثیر حیاتی صلح مثبت باعث تقویت و کیفیت سیستم می‌شود.
در گزارش ویژه‌ی مؤسسه‌ی اقتصاد و صلح، درباره‌ی صلح مثبت آورده شده است که به خاطر ماهیت سیستمی این مفهوم توجه به صلح مثبت نه تنها باعث ارتقای صلح می‌شود، بلکه نتایج مطلوب دیگری را مثل افزایش رشد و تولید ناخالص داخلی، رشد معیارهای رفاهی و سطوح بالاتر انعطاف‌پذیری در برابر بحران‌ها و مشکلات به دنبال دارد. صلح مثبت محیط بهینه‌ای را فراهم می‌کند که باعث شکوفایی پتانسیل‌های انسانی می‌شود.
کشورهایی با قابلیت انعطاف‌پذیری بالاتر، حفاظت مؤثرتری از شهروندان خود در برابر شوک‌های نامطلوب سیاسی، اقتصادی و اجتماعی خواهند داشت و با ایجاد فرصت‌های بیش‌تر در متن پارادایم‌های جدید اقتصادی و تکنولوژیکی توانایی‌های خود را جهت بازیابی در شوک‌های آینده افزایش می‌دهند.
صلح‌آمیزترین و غیرصلح‌آمیزترین کشورها کدام‌اند؟
ایسلند از سال ۲۰۰۸، به عنوان صلح‌آمیزترین کشور، این جایگاه را در اختیار داشته است. نیوزیلند، ایرلند، دانمارک، اتریش، پرتغال، اسلوونی و جمهوری چک در صدر این فهرست قرار دارند.
افغانستان هم از سال ۲۰۱۸ به عنوان غیرصلح‌آمیزترین کشور معرفی شده است. عراق، جمهوری کنگو، سودان جنوبی، روسیه، سوریه و یمن نیز در انتهای این لیست به چشم می‌خورند. رتبه‌بندی‌ها نشان می‌دهند که این کشورها از سال ۲۰۰۸ در قعر جدول قرار داشته‌اند.
از ۱۰ کشور نخست در صدر جدول، ۸ کشور از اعضای اتحادیه‌ی اروپا هستند و این نشان می‌دهد که اروپا یکی از صلح‌آمیزترین مناطق جهان است. امّا در سوی دیگر، خاورمیانه، شمال آسیا و آفریقا وخیم‌ترین منطقه‌های جهان از نظر شاخص‌های جهانی صلح هستند.
با این‌حال، در سال‌های گذشته تنها سه منطقه از نُه منطقه‌ی جهان صلح‌آمیزتر شده‌اند و بیش‌ترین پیشرفت‌ها در خاورمیانه و شمال آفریقا (منا) رخ داده است؛ و سپس اروپا و آسیای جنوبی.
ایران در آیینه‌ی شاخص جهانی صلح
شاخص جهانی صلح در ایران، هم‌چون سال‌های گذشته ناامید‌کننده است. در آخرین نتایج منتشر شده، ایران با کسب نمره‌ی کلّی ۲.۶۹۰ جایگاه ۱۴۱ را به خود اختصاص داده. به همین دلیل شاید تعجب‌آور نباشد که در شاخص‌های مربوط به الگوی رفتاری دولت با جامعه و دیگر معیارهای مربوط به سیاست خارجی و دخالت‌های نظامی در دیگر کشورها، بدترین نمره‌های این لیست را در بین کشورهای مختلف دارد. به طور مثال: در شاخص بی‌ثباتی سیاسی نمره‌ی ۴ از پنج؛ در شاخص ترور سیاسی ۵؛ فعالیت‌های تروریستی ۳.۰۱؛ روابط با کشورهای همسایه ۴؛ درگیری‌های خارجی ۴.۴۶۱؛ درگیری‌های داخلی ۲.۴۷۴؛ تعارض‌های داخلی و بین‌المللی ۲.۹۲۳.
این در حالی است که کمک مالی حفظ صلح سازمان ملل نمره‌ی ۴.۰۰۳ از پنج بوده.
در شاخص ترور سیاسی، نمره‌ی کسب شده‌ی ایران(امتیاز منفی) به مراتب بیش‌تر از کشورهایی هم‌چون چین، روسیه، عراق، ترکیه، سومالی، عربستان سعودی، پاکستان و غیره است و هم‌ردیف کشورهای لیبی، ونزوئلا، افغانستان، سوریه، سودان جنوبی، میانمار و کره‌ی شمالی قرار گرفته. در شاخص بی‌ثباتی سیاسی نیز با کشورهایی که دچار جنگ داخلی و یا کودتا بوده‌اند، برابری می‌کند: عراق، سوریه و میانمار.
امّا با ردیابی آمارها و داده‌های گزارش جهانی صلح (GPI) برای شاخص تظاهرات خشونت‌آمیز، وضعیت ایران قرمز است.
به‌طور مثال مبتنی بر داده‌های ۲۰۲۰ که اعتراضات ایران در سال ۲۰۱۹ (۱۳۹۸) را پوشش می‌دهد، نمره‌ی شاخص تظاهرات خشونت‌آمیز ۴.۲۵ بوده. آمارها زمانی معنادار می‌شوند که به شاخص ترور سیاسی ۴.۵، شاخص خشونت درک شده توسط جامعه، امنیت و سلامت، پلیس و نیروهای امنیتی، جمعیت زندانی و … نیز توجه کنیم. یعنی با موج اعتراض آبان‌ماه ۹۸، مجموعه‌ی شاخص‌های ذکر شده به شکل قابل توجهی افزایش داشته‌اند که همگی در نتیجه‌ی سرکوب فراگیر حکومت در ایران اتفاق افتاده‌اند.
با این حال، ایران در آیینه‌ی شاخص جهانی صلح، هیچ رشد قابل توجهی نداشته است. از سال ۲۰۰۸ که اولین گزارش مؤسسه‌ی اقتصاد و صلح منتشر شد، ایران در جایگاه ۱۴۴ قرار داشت و هم‌اکنون با گذشت ۱۳ سال به رتبه‌ی ۱۴۱ رسیده است.
جنگ روسیه در اوکراین؛ شاخص جهانی صلح چه تغییری کرد؟
در بین کشورهای مختلف، این اوکراین است که بیش‌ترین وخامت و سقوط را تجربه کرده. از زمان حمله‌ی نیروهای نظامی، اوکراین با ۱۷ پله سقوط، از رتبه‌ی ۱۳۶ در سال ۲۰۲۱ به ۱۵۳ در سال ۲۰۲۲ رسیده است. روسیه نیز هر چند در طی سال‌های گذشته در انتهای لیست به چشم می‌خورد، امّا نتیجه‌ی حمله‌ی نظامی‌اش ۵ پله سقوط، از رتبه‌ی ۱۵۵ به ۱۶۰ بود.
گزارش‌ها نشان می‌دهند که جنگ روسیه در اوکراین باعث شکنندگی منابع غذایی در جهان شده و تأثیر قابل توجهی بر افت صلح و اقتصاد جهانی داشته است.
استیو کللیا، بنیان‌گذار مؤسسه‌ی اقتصاد و صلح در مصاحبه با «نشنال» درباره‌ی تأثیر جنگ روسیه در اوکراین گفت: «صلح جهانی در پایین‌تری سطح خود، از زمان آغاز به کار شاخص جهانی صلح در سال ۲۰۰۸ است … آمارها نشان می‌دهند که ۴۹ میلیون نفر در گرسنه هستند، که این رقم به نسبت ۶ ماه گذشته ۲۵ درصد افزایش داشته است».
او ادامه می‌دهد: «کشورهایی در آفریقا بودند که نزدیک به ۱۰۰ درصد غلات خود را از اوکراین و روسیه خریداری کردند. به گفته‌ی سازمان ملل، قبل از این‌که جنگ باعث اختلال در عرضه و تحریم مسکو شود، آنها «سبد نان جهان» بودند.»
کللیا با اشاره به وضعیت تورمی بی‌سابقه در دنیا اضافه می‌کند: «وقتی‌که شما این را با توجه به شرایط پیش‌زمینه‌ای که در حال حاضر داریم ترکیب کنید، مثل بالاترین نرخ تورم در ۴۰ سال گذشته، افزایش جهانی قیمت مواد غذایی، اختلالات در خصوص عرضه‌ی طیف وسیعی از محصولات و وضعیت آینده، حداقل باید بگوییم که وضعیت مخاطره‌آمیز است.»
علاوه بر این، بنیان‌گذار مؤسسه‌ی اقتصاد و صلح اشاره می‌کند که روابط کشورهای اروپای شرقی در نتیجه‌ی پیامدهای جنگ آسیب دیده و کشورهای نزدیک به روسیه هم‌چون رومانی، استونی، لتونی و لیتوانی را تحت تأثیر قرار داده است.
به کانال تلگرام سایت ملیون ایران بپیوندید