گروهی از متخصصان اروپایی به رهبری «فرانسوا دیست»، باستان‌شناس فرانسوی، موفق شدند یکی از اسرار بزرگ تاریخی را رمزگشایی کنند و راز و رمز خط ایلامی، شیوه نوشتاری کمتر شناخته‌‌شده‌ای که در ایران باستان استفاده می‌شد، را دریابند.

به گزارش نشریه «یوروپین تایمز»، این ادعا از سوی برخی متخصصان مورد مناقشه قرار گرفته است، اما اگر درست باشد، می‌تواند حقایق بسیاری را در مورد جامعه‌ای کمتر شناخته‌ شده که در فاصله بین‌النهرین باستان و تمدن دره سند شکوفا شده بود، روشن کند.

 تحلیلی که به تازگی منتشر شده است، مدعی است که شناسایی رموز خط ایلامی، می‌تواند در مجموع به بازنگری روند تکامل شیوه‌های نوشتاری بینجامد. به گفته محققان این بررسی، کشف جدید در مورد این خط باستانی یکی از اکتشاف‌های بزرگ باستان‌شناسی طی دهه‌های اخیر است.

کارشناسان برای رمزگشایی از عناصر تشکیل‌دهنده خط ایلامی، بررسی نوشته‌های روی مجموعه‌ای از گلدان‌های نقره‌ای باستانی را به‌کار گرفته‌اند. ماسیمو ویداله، باستان‌شناس دانشگاه پادوا، در این زمینه گفت: «تحقیقی که انجام گرفته، بر اساس شناسایی و خواندن آوایی نام پادشاهان است.»

فرانسوا دیست در سال ۲۰۱۵ به مجموعه‌ای خصوصی در لندن دسترسی پیدا کرد و توانست گلدان‌های نقره‌ای را بررسی کند که حکاکی‌های فراوانی به خط میخی و ایلامی داشتند. این مجموعه ارزشمند که طی حفاری در دهه ۱۹۲۰کشف شد، بلافاصله به تاجران غربی فروخته شده بود و بر آن مبنا، منشا و اصالت آن‌ها مورد تردید بود. با این حال، تجزیه و تحلیل ظروف نشان داد که آن‌ها واقعا قدیمی‌اند.

دیست در مورد منشا این گلدان‌ها، معتقد است که آن‌ها در یک گورستان سلطنتی در صدها کیلومتری جنوب شرقی شوش دفن شده بودند که مربوط به حدود ۲۰۰۰ سال پیش از میلاد مسیح است؛ یعنی درست زمانی که خط ایلامی در آن جوامع رواج داشت.

بر اساس این بررسی، گلدان‌های نقره که به حاکمان دو سلسله مختلف تعلق دارند، از قدیمی‌ترین و کامل‌ترین نمونه‌های کتیبه‌های سلطنتی ایلامی‌اند.

به گفته فرانسوا دیست باستان‌شناس، کنار هم قرار دادن حکاکی‌های روی ظروف مزبور، در رمزگشایی خط ایلامی بسیار مفید بوده است، زیرا می‌توان برخی از نام‌هایی را که به خط میخی نوشته شده‌اند، از جمله نام پادشاهان مشهور ایلامی، با نمادهایی در خط ایلامی مقایسه کرد.

او با بررسی نشانه‌های تکرارشونده در خط ایلامی توانست معنای حروفی را که از یک‌ سری اشکال هندسی تشکیل شده‌اند، درک کند. این محقق، افعالی مانند «دادن» و «ساختن» را نیز ترجمه کرده است. دیست و گروهش پس از مدت‌ها مطالعه و بررسی، ادعا کردند که می‌توانند ۷۲ نشانه را در این خط بخوانند.

آن‌ها در نتیجه‌گیری خود اعلام کردند: «اگرچه به دلیل تعداد محدود کتیبه‌ها، رمزگشایی کامل هنوز امکان‌پذیر نیست، به نظر می‌رسد که در مسیر درستی قرار داریم. کار دشوار ترجمه تک‌تک متون ادامه دارد. بخشی از مشکل این است که زبان ایلامی، که بیش از ۳۰۰۰ سال پیش در این منطقه رواج داشت، هیچ همزاد شناخته‌شده‌ای ندارد و همین امر، تشخیص آواهای احتمالی نشانه‌ها را دشوار می‌کند.»

François Desset

جوامعی که زبان و خط ایلامی در آن‌ها به کار گرفته می‌شد، در جنوب و جنوب غربی ایران کنونی (خوزستان) سکونت داشتند. در فارسی باستان نیز نام ایلام، هوجیه و پارس بوده است. پس از الحاق ایلام به امپراتوری هخامنشی در اواسط قرن ششم پیش از میلاد، زبان ایلامی تا دو قرن دیگر جایگاه پیشرو خود را حفظ کرد و سپس به تدریج جای خود را به پارسی باستان داد. خط ایلامی باستان پیش از این فقط تا اندازه‌ای رمزگشایی شده‌ بود.

چنانکه در تصویر پیدا است، شبکه‌ای از ۷۲ نشانه رمزگشایی شده است که سیستم آوانگاری خط ایلامی بر آن استوار است. رایج‌ترین انواع گرافیکی برای هر علامت نشان داده شده است. نشانه‌های آبی در جنوب غربی، و نشانه‌های قرمز در جنوب شرقی ایران به اثبات رسیده است. نشانه‌های سیاه در هر دو ناحیه مشترک است.