فاجعه چرنوبیل یک بار دیگر به جهانیان یاد آور شد که حتّی یک سهل انگاری کوچک چگونه می‌‌تواند باعث مرگ هزاران انسان بیگناه شده و آثار زیانبار آن نه تنها متوجه کشوری است که نیروگاه هسته ای دارد بلکه ساکنین سایر کشور‌ها را هم برای چندین دهه می‌‌تواند در معرض مخاطرات جدی قرار دهد.
هر چند که جامعه جهانی قبلا به مسئله ایمنی توجه داشت و بر همین اساس چند کنوانسیون از جمله کنوانسیون حفاظت فیز یکی از مواد هسته ای را در سال ۱۹۷۹ و کنوانسیون اعلام به موقع حوادث هسته ای را در سال ۱۹۸۶ تصویب نموده بود اما چرنوبیل بار دیگر و با صدائی رساتر جهانیان را متوجه اهمیت نکات ایمنی در نیروگاه‌های هسته ای نمود و بدین جهت در تاریخ ۱۷ ژوئن ۱۹۹۴ کنوانسیون ایمنی هسته ای به تصویب رسید و تا این تاریخ ۷۶ کشور به آن ملحق شده اند. حتی ایالت متحده آمریکا که از پیوستن به کنوانسیون های بین الملی اباء دارد و از جمله تا کنون حاضر نشده حتّی به کنوانسیون حقوق کودک ملحق شود، به خاطر فشار افکار عمومی در تاریخ ۲۰ سپتامبر ۱۹۹۴ به کنوانسیون ایمنی هسته ای ملحق شد.
چون وقوع حوادث در تاسیسات هسته ای دارای آثار بالقوه فرامرزی است ، بنابراین حتّی کشور هایی که در قلمرو خود دارای تاسیسات هسته ای نیستند، نیز می‌‌توانند به این کنوانسیون ملحق شده تا با برخورداری از امکاناتی که این کنوانسیون فراهم می‌‌سازد اقدامات مقتضی را برای تهیه و آزمایش برنامه‌های وضعیت اضطراری در قلمرو خود، انجام دهند. از همین رو در منطقه خاورمیانه به دلیل اینکه اسرائیل از سالها قبل و اخیرا ایران، نیروگاه هسته ای در بو شهر دایر کرده است ، لذا کشور هایی چون عمان، بحرین ، کویت و …… که دارای سایت هسته ای نیستند، نیز به این کنوانسیون ملحق شده اند تا در صورت بروز حادثه ای در نیروگاه‌های این دو کشور، قادر باشند اثرات سوء زیست محیطی بر قلمرو خود را حتی الامکان کاهش دهند.
متاسفانه جمهوری اسلامی ایران تا کنون از پذیرش این کنوانسیون سرباز زده و حاضر نیست به آن ملحق شود و حال آن که هدف از کنوانسیون مذکور چنانچه در بند یک مقدمه آن قید شده “..حصول اطمینان از این که استفاده از انرژی هسته ای، ایمن، دارای ضابطه مندی صحیح و سازگار با محیط زیست است”- می باشد.
در ماده ۲ کنوانسیون مذکور، تأسیسات هسته ای بدین شرح توصیف شده است: “هر نیروگاه قدرت هسته ای غیر نظامی زمینی، از جمله انبار ذخیره، مؤسسات آمایش و جابجایی مواد پرتوزا که در همان مکان قرار داشته و بطور مستقیم با عملیات نیروگاه هسته ای ارتباط دارد”.
با این ترتیب نیروگاه برق بوشهر که در سال جاری راه اندازی شده است، جزء موضوعات این کنوانسیون است و می‌‌بایستی دولت جمهوری اسلامی ایران با الحاق به این کنوانسیون به شهروندان خود اطمینان دهد که حداکثر مقررات ایمنی در ساخت و نگهداری این نیروگاه را رعایت می‌‌کند – خصوصا آن که نیروگاه بوشهر توسط مهندسین روسی و احتمالا با همان تکنولوژی نیروگاه چرنوبیل طراحی و ساخته شده است. از سوی دیگر دولت ایران اعلام کرده است که نیروگاه هسته ای دیگری بزودی در جنوب کشور ساخته خواهد شد و با توجه به این که کشور ایران روی خط زلزله است لذا مکان یابی صحیح برای نیروگاه جدید ، مهمترین مسله و حائز اهمیت است. کنوانسیون مذکور در خصوص “مکان یابی” نیز مقررات ویژه‌ای ای دارد که پیوستن به آن هر دولتی را ملزم به رعایت آن ضوابط می‌‌کند.
طبق ماده ۱۴ کنوانسیون، هر کشوری به آن ملحق شود باید “ارزیابی‌های جامع و منظم ایمنی قبل از احداث و راه اندازی تاسیسات هسته ای و در طول عمر، آن را انجام داده و این گونه ارزیابی ها را به خوبی مستند سازی نموده و با توجه به تجارب عملیاتی و اطلاعات مهم و جدید ایمنی مورد بازنگری قرار دهد”
از آن جائی که اشتغال در نیروگاه‌ها و نیز سکونت در محدوده معینی از آن برای سلامت انسانی زیان بخش است لذا برای حفاظت در برابر اشعه زیان آور، کنوانسیون در ماده ۱۵ کشورهای دارای نیروگاه‌های هسته ای را ملزم ساخته که : “.. با اتخاذ اقدامات مقتضی مطمئن شوند در تمام وضعیت بهره برداری، پرتو گیری کارکنان و مردم از تأسیسات هسته ای در پایین ترین حد نگه داشته و پرتوگیری هیچ فردی از تعداد مجاز ملی تجاوز نکند”
فاجعه فوکوشیما یاد آور این نکته است که وقوع حادثه در یک نیروگاه هسته ای غیر محتمل نیست. بنا براین هر کشوری که دارای نیروگاه هسته ای است باید آماده گی کامل برای اوضاع اضطراری داشته باشد و در این خصوص ماده ۱۶ کنوانسیون مقرر می‌‌دارد که: “باید مطمئن شد که طرح های اضطراری در داخل محل و بیرون از محل وجود دارند که بطور مرتب برای تاسیسات هسته ای مورد آزمایش قرار گرفته و فعالیت هایی را که در صورت وقوع وضعیت اضطراری قرار است انجام شود، تحت پوشش قرار می‌‌دهد. طرح های مزبور برای تأسیسات هسته ای جدید باید قبل از شروع بهره برداری آماده و آزمایش شده باشد” – چون طراحی و انجام اقدامات ایمنی مستلزم بودجه و نیز تربیت متخصص است لذا ماده ۱۱ کنوانسیون کشورهای دارای نیروگاه را مکلف ساخته است که “..منابع مالی کافی برای حمایت از ایمنی هر یک از تأسیسات هسته ای در طول مدت عمر آن” – را قبلاً تهیه و ذخیره نمایند و هم چنین به تعداد کافی کارکنان واجد صلاحیت با تحصیلات، آموزش و باز آموزی مناسب ، برای تمام فعالیت‌های مرتبط با ایمنی در هر یک از تاسیسات هسته ای خود فراهم نمایند.
با این ترتیب می‌‌بینیم که “کنوانسیون ایمنی هسته ای” ارتباطی با مسائل سیاسی روز جهان نداشته و صرفا برای ایجاد اطمینان خاطر از ایمنی نیروگاه های هسته ای و برای جلوگیری از حوادث دلخراشی چون چرنوبیل است و در صورت بروز حادثه، آمادگی کامل برای مقابله با آن را طراحی و توصیه می‌‌نماید و مشخص نیست چرا دولت جمهوری اسلامی ایران از الحاق به چنین کنوانسیون مفید و با اهمیتی سرباز زده و حاضر نیست از امکانات فنی و عملی که کنوانسیون در اختیار اعضایش قرار می‌‌دهد استفاده کند بنا برین با توجه به این که:
۱- طراحی و ساخت نیروگاه هسته ای بوشهر، سالها طول کشیده و در نتیجه تیم‌های مهندسی متفاوتی روی آن کار کرده اند و ممکن است در این دست به دست شدن ها، مسائل مهمی سهوا به فراموشی سپرده شود که بعدها جبران آن غیر ممکن گردد.
۲- ایران روی خط زلزله است و در یک سال گذشته چندین بار شاهد زلزله‌های سنگینی بودیم که یک بار آن در شهر بوشهر بود و خوشبختانه به علت خاموشی راکتورها آسیبی به نیروگاه وارد نشد، اما تضمینی برای آینده وجود ندارد و هر لحظه با وقوع زلزله دیگری امکان تکرار فاجعه فوکوشیما در ایران می رود.
۳- نیروگاه هسته ای بوشهر در نزدیکی منطقه مسکونی قرار گرفته و لزوم اطمینان از رعایت استانداردهای بالای ایمنی ضرورت تام دارد و این موضوع ارتباطی با مسائل سیاسی روز و شیوه مذاکراه با غرب ندارد، بلکه صرفا جنبه ایمنی داشته و برای حفظ سلامت شهروندان است.
۴- چون دولت جمهوری اسلام ایران اعلام کرده است که قصد احداث نیروگاه هسته ای دوم را در جنوب کشور دارد بنا براین به مصداق “علاج واقعه قبل از وقوع باید کرد” با الحاق به کنوانسیون ایمنی هسته ای، می توان از تجارب بین المللی در زمینه مکان یابی مناسب و رعایت استانداردهای ایمنی برخوردار شد.
شیرین عبادی
از: سایت مرکز پشتیبانی از حقوق بشر
به کانال تلگرام سایت ملیون ایران بپیوندید