شورای حقوق‌بشر سازمان ملل متحد، در یک تصمیم تاریخی در ۳آذر ۱۴۰۱، تصمیم به تاسیس یک هیات حقیقت‌یاب مستقل بین‌المللی برای بررسی وضعیت حقوق‌بشر در ایران، و سرکوب‌های مرگبار جمهوری اسلامی از ۲۵شهریور۱۴۰۱ به بعد گرفت. این هیات چیست؟ چه وقت آغاز به کار می‌کند؟ با جمهوری اسلامی چه خواهد کرد؟

***

https://youtube.com/watch?v=ZU9l9XG95lg%3Fwmode%3Dopaque

هیات حقیقت‌یاب بین‌المللی درباره ایران چیست؟

هیات حقیقت‌یاب، یک گروه مستقل بین‌المللی متشکل از حقوقدانان خواهد بود که براساس قطعنامه ۳آذر ۱۴۰۱ شورای حقوق‌بشر تاسیس شده است. این هیات با بررسی شواهد شامل عکس‌ها، ویدیوها، مصاحبه با قربانیان بازداشت‌های خودسرانه، شکنجه، ضرب‌و‌شتم، ربایش، آزار و اذیت‌های جنسی و بازماندگان کشته شدگان، مشخص خواهد کرد که آیا مقام‌های جمهوری اسلامی ایران و ماموران آن، مرتکب نقض حقوق‌بشر و نقض تعهدات داخلی و بین‌المللی ایران شده‌اند یا نه؛ و اگر این قوانین را نقض کردند چه مواردی بوده و میزان و ابعاد آن تا چه حد است؟

قطعنامه تاریخی درباره ایران چه می گوید؟

قطعنامه ۳آذر ۱۴۰۱، دارای ۸ بند مقدماتی و ۱۰ بند اجرایی است. قطعنامه در بندهای مقدماتی، موارد ادعایی نقض حقوق‌بشر از سوی جمهوری اسلامی به مرگ صدها معترض مسالمت‌جو، از جمله کودکان و افراد زیر ۱۸ سال، دستگیر‌های خودسرانه، شکنجه، تجاوز و آزار جنسی در زندان‌ها در مورد بزرگسالان و کودکان و حبس افراد در مراکز درمانی روانی اشاره کرده، و در بندهای اجرایی با تاسیس یک هیات حقیقت‌یاب، برای اولین‌بار در تاریخ جمهوری اسلامی، گروهی را مامور کشف موارد نقض حقوق‌بشر توسط ایران کرده است.

هیات حقیقت‌یاب چه وقت تشکیل می‌شود؟

شورای حقوق‌بشر به زودی اعلام می‌کند تا از میان متقاضیانی که صلاحیت لازم برای عضویت در این هیات را دارند، گروهی انتخاب و با حکم رییس شورای حقوق‌بشر، برای انجام ماموریت محول شده براساس قطعنامه ۳آذر ۱۴۰۱ استخدام شوند.

اولین گزارش هیات حقیقت‌یاب چه وقت خواهد بود؟

مطابق امریه قطعنامه آذر ۱۴۰۱، هیات تحقیق باید اولین گزارش خود را به صورت شفاهی، به نشست پنجاه و سوم شورای حقوق‌بشر که اواخر بهار تا اوایل تابستان سال ۱۴۰۲ در ژنو برگزار می‌شود، ارائه کند. این هیات موظف است گزارش مفصل و جامع خود را به صورت مکتوب تا اسفند همین سال، یعنی ۱۴۰۲ تحویل شورا دهد.

هیات حقیقت‌یاب نقض حقوق‌بشر، همه دوران جمهوری اسلامی را بررسی خواهد کرد؟

خیر. ماموریت این هیات حقیقت‌یاب، صرفا کشف و گزارش موارد نقض حقوق‌بشر از تاریخ ۲۶شهریور۱۴۰۱ به بعد است. این تاریخ، شروع اعتراضات به مرگ «مهسا امینی» و سپس آغاز سرکوب‌های مرگبار جمهوری اسلامی است.

هیات حقیقت‌یاب از چه کسی فرمان می‌گیرد؟

از هیچکس. این هیات گرچه با قطعنامه شورای حقوق‌بشر تاسیس شده و با حکم رییس شورا تشکیل می‌شود، اما در انجام وظایف خود «مستقل» است و از کسی یا نهادی فرمان و دستور نمی‌گیرد. هیات حقیقت‌یاب، دادستانی نیست، اما همانند یک دادستانی مستقل و دموکراتیک و براساس معیارهای حقوق‌بشری سازمان ملل متحد و قوانین  ین‌المللی مرتبط با حقوق‌بشر، فعالیت مستقل و بی‌طرف انجام خواهد داد و نهایتا، گزارش خود را با هر نتیجه و محتوایی که باشد، به شورای حقوق‌بشر تحویل می‌دهد.

جمهوری اسلامی باید با هیات حقیقت یاب چه همکاری‌هایی کند؟

شورا در قطعنامه سوم آذر از جمهوری اسلامی ایران خواسته تا با اجازه ورود اعضای هیات حقیقت‌یاب و دادن دسترسی‌های لازم، امکان انجام ماموریت هیات را فراهم کند. بنابراین، وظیفه جمهوری اسلامی ایران است که با این هیات همکاری کند؛ اما وزارت خارجه جمهوری اسلامی گفته قصد همکاری ندارد و این یعنی به اعضای هیات اجازه ورود به ایران و انجام تحقیق را نخواهد داد.

همکاری نکردن جمهوری اسلامی باعث اخلال در کار هیات حقیقت‌یاب می‌شود؟

به هیچ وجه. اگر جمهوری اسلامی به هیات اجازه سفر ندهد، کار آن مختل نخواهد شد. اعضای هیات حقیقت‌یاب، با بررسی شواهد و مدارک و مصاحبه با بازماندگان و قربانیان، گزارش نهایی خود را خود آماده خواهد کرد. خودداری از همکاری باعث می‌شود اگر جمهوری اسلامی ایران استدلالی برای بیان دارد، در گزارش نهایی درج نشود و در واقع فرصت خود را از دست خواهد داد.

آیا جمهوری اسلامی اساسا با هیات حقیقت‌یاب در سایر امور مخالف است؟

جمهوری اسلامی پیش از این با تشکیل هیات حقیقت‌یاب در سال ۱۳۸۸ برای بررسی نقض‌های احتمالی از سوی اسراییل در جریان جنگ غزه حمایت کرده، و گزارش نهایی آن را معتبر دانسته است. «حمید بعیدی‌نژاد» که بعدها عضو هیات مذاکره کننده اتمی و سپس سفیر جمهوری اسلامی در لندن شد، در آن زمان، نماینده جمهوری اسلامی در شورای حقوق‌بشر بود. 

او براساس محتوای گزارش هیات، که اسراییل را به ارتکاب جنایت در غزه متهم کرده بود، اعلام کرد که «مرتکبان جنایات یاد شده به دلیل ارتکاب جنایت جنگی و جنایت علیه بشریت در قبال مردم بی‌دفاع فلسطین، به‌ویژه زنان و کودکان بی‌گناه، می‌بایست از طریق مراجع بین‌المللی محاکمه و مجازات شوند.» یعنی نماینده جمهوری اسلامی نه تنها هیات حقیقت‌یاب را مشروع، که گزارش آن را برای پیگرد بین‌المللی عاملان نقض حقوق‌بشر کافی می‌دانسته است.

 چه سازمان هایی باید با هیات حقیقت‌یاب همکاری کنند؟

قطعنامه سوم آذر، دبیر کل سازمان ملل متحد را موظف کرده است که از همه اختیارات خود برای تامین امکانات و نیازمندی‌های تخصصی هیات حقیقت‌یاب استفاده کند، و کمیساریای عالی حقوق‌بشر هم مکلف شده تا نیازهای اداری، از قبیل امکانات دفتری را برای هیات تامین کند. به بیان دیگر، کل سازمان ملل متحد و سازمان‌های تابعه و آژانس‌ها و نهادهای آن از جمله «یونیسف»، صندوق کودکان این سازمان، در خدمت ماموریت این هیات خواهند بود.

پس از ارائه گزارش هیات حقیقت‌یاب چه خواهد شد؟

براساس شواهد موجود از سرکوب مرگبار، خونین و بی‌رحمانه معترضان توسط جمهوری اسلامی ایران، احتمال اینکه مقام‌ها و ماموران نظام حاکم بر ایران متهم به نقض فاحش حقوق‌بشر شوند، وجود دارد. در این صورت، سازمان ملل ممکن و محتمل است وارد مرحله تاسیس دادگاه‌های منطقه‌ای یا بین‌المللی، برای تعقیب کیفری متهمان شود.

از: ایران وایر