به گزارش ایرنا گرد و غبار پدیده غالب در آلودگی هوای خراسان جنوبی است به طوری که وزش باد همراه با خیزش گرد و خاک در اواخر اردیبهشت امسال باعث شد کیفیت هوای شهرستان مرزی زیرکوه با شاخص ۵۰۰ در وضعیت خطرناک قرار بگیرد و همزمان هوای بیرجند با شاخص ۱۵۵ ناسالم شد.

خراسان جنوبی به خاطر شرایط اقلیمی و کاهش بارندگی و رطوبت خاک، افت سفره‌های زیرزمینی، قرار داشتن در معرض بادهای ۱۲۰ روزه سیستان که اکنون به ۱۸۰ روز افزایش یافته و سایر عوامل که سال به سال به افزایش کانون‌های فرسایش بادی دامن می‌زنند، گرفتار ریزگردهاست که خسارات مختلفی در پی دارد.

دبیر ستاد ملی مقابله با پدیده گرد و غبار اردیبهشت امسال در وبینار «آینده‌پژوهشی برنامه‌های حفاظت و احیای دریاچه‌ها و تالاب‌های کشور» با بیان اینکه ۲۳ استان کشور دارای کانون گرد و غبار هستند گفت: به ترتیب ۶ استان خراسان جنوبی، کرمان، سیستان و بلوچستان، خراسان رضوی، خوزستان و هرمزگان ۸۵ درصد غبارخیزی کشور را دارند.

علی‌محمد طهماسبی بیرگانی افزود: خراسان جنوبی با ۶ میلیون هکتار غبارخیزی در صدر جدول مناطق گرد و غبار قرار دارد و بالاترین میزان غبارخیزی در این استان در مرز ایران و افغانستان در «یزدان‌آباد» است.

ماه قبل از آن یعنی فروردین ۱۴۰۲ اولین جلسه کارگروه مدیریت شرایط اضطرار وقوع پدیده گرد و غبار در خراسان جنوبی با حضور مدیرکل مدیریت بحران استانداری برگزار و عنوان شد که تاکنون ۳۵ کانون گرد و غبار در استان شناسایی شده است.

میزگردی برای بررسی بیشتر این موضوع در ایرنا خراسان جنوبی برگزار شد که مدیرکل منابع طبیعی و آبخیزداری خراسان جنوبی، رئیس اداره امور بیابان اداره کل منابع طبیعی و آبخیزداری، معاون محیط زیست انسانی اداره کل حفاظت محیط زیست خراسان جنوبی، مدیر سلامت محیط و کار معاونت بهداشتی دانشگاه علوم پزشکی بیرجند و کارشناس برنامه آلودگی هوا مرکز بهداشت استان در آن شرکت کردند.

مدیرکل منابع طبیعی و آبخیزداری خراسان جنوبی در این نشست مهمترین عامل بروز گرد و غبار را مشکلات اقلیمی و کمبود بارندگی عنوان کرد که پیامد مهم آن خشکسالی بوده است.

علیرضا نصرآبادی افزود: کمبود آب سرمنشاء همه مشکلات اقلیمی و موضوعی است که دلیل برگزاری ۲ نشست جهانی در حوزه تخریب سرزمینی شد و الزاماتی هم برای کشورهای تحت تاثیر به دنبال داشت.

وی افزایش سرانه فضای سبز را مهمترین تکلیف برای قانون هوای پاک دانست و گفت: البته یکی از اهداف اصلی، رویکرد فکری مسئولان تصمیم‌گیر و تاثیرگذار است که باید به درک لازم برسند و تا این حساسیت ایجاد نشود نمی‌توان طرحی را اجرا کرد.

مدیرکل منابع طبیعی و آبخیزداری خراسان جنوبی گفت: خیزش یک گرد و غبار همه زیرساخت‌های صنعتی، کشاورزی و بهداشتی را می‌تواند به تعطیلی بکشاند و رویکرد در این زمینه تعاملی است لذا باید به نقطه‌ای برسیم که در توسعه پایدار، مدیران خط قرمزهای منابع طبیعی را درک کنند.

وی بیان کرد: انتخاب کانون‌های بحرانی برای این است که اولویت‌هایی مشخص شود و در آن محدوده فعالیت خاص صنعتی و معدنی صورت نگیرد لذا توجه به عرصه‌ها و حساسیت به منابع طبیعی موجب می‌شود که پایداری مناسب توسعه را تجربه کنیم.

پیشروی بیابان در خراسان جنوبی

نصرآبادی افزود: در مورد بیابان نگرانی‌هایی وجود دارد چون هر ماه وسعت بیابانی استان در حال افزایش است که زنگ خطری برای کشور و استان محسوب می‌شود و بخشی از آن دست ما نیست اما بخشی که در آن مسئولیت داریم را باید دقت کنیم.

وی گفت: در نهایت راهکار اساسی برای مقابله با ریزگردها این است که مدیران استانی در تصمیم‌گیری‌ها دقت داشته باشند که اجرای هر طرح در هر بخشی آسیبی به عرصه‌های طبیعی وارد نکند و از طرفی در تراز ملی هرچه بیشتر اعتبار گذاشته شود سرعت بیابان‌زایی کاهش خواهد یافت.

رئیس اداره امور بیابان اداره کل منابع طبیعی و آبخیزداری خراسان جنوبی هم در تکمیل این توضیحات اظهار داشت: شناسایی کانون‌های فرسایش بادی در استان از سال ۱۳۸۳ شروع شد و هر پنج سال مطالعات بازنگری می‌شود.

مهدی یوسفی با اشاره به آخرین مطالعاتی که در استان خراسان جنوبی برای شناسایی کانون‌های فرسایش بادی در سال ۱۳۹۸ انجام شد، گفت: براساس این مطالعات از مجموع ۱۵ میلیون هکتار مساحت استان، ۴.۸ میلیون هکتار مناطق تحت تاثیر فرسایش بادی است که از این سطح تحت تاثیر، ۲.۱ میلیون هکتار کانون بحران شناخته و فرسایش بادی در آن منجر به خسارت شده است.

وی افزود: این خسارت‌ها در زیرساخت‌های حیاتی، مسکونی، کشاورزی و صنعتی سالانه ۸۵ میلیارد تومان برآورد شده که برای خراسان جنوبی رقم بسیار بالایی است.

کانون‌های بحرانی که مولد گرد و غبار هستند

رئیس اداره امور بیابان اداره کل منابع طبیعی و آبخیزداری خراسان جنوبی عنوان کرد: ۳۲ کانون بحران فرسایش بادی در سطح استان تاکنون شناسایی شده است که مولد گرد و غبار در استان هستند ولی شدت ریزگرد در هر منطقه متفاوت است.

وی گفت: فعالیت‌ترین کانون‌های بحرانی شامل ریگ بشرویه، حلوان طبس، سهل آباد نهبندان، سه قلعه سرایان و شاهرخت زیرکوه است که در تولید گرد و غبار سهم بیشتری دارند.

یوسفی با اشاره به منشاء گرد و غبار در خراسان جنوبی گفت: به جز نوار مرزی شرق استان که علت اصلی گرد و غبار ناشی از وزش بادهای ۱۲۰ روزه سیستان است در سایر مناطق استان طوفان‌های گرد و غبار غالبا منشاء داخلی داشته و ناشی از اختلاف فشار روز و شب یا همجواری با ۲ کویر بزرگ ایران است.

وی افزود: فعالیت‌های بیابان‌زدایی در خراسان جنوبی از سال ۱۳۵۸ آغاز شد و حتی قبل از شناسایی کانون‌های بحرانی بالغ بر یک میلیون و ۹۰۰ هزار هکتار طرح‌های بیابان‌زدایی تهیه شده است.

رئیس اداره امور بیابان اداره کل منابع طبیعی و آبخیزداری خراسان جنوبی به وجود ۸۰۰ هزار هکتار جنگل طبیعی و دست کاشت در استان اشاره کرد که اغلب گونه تاغ است و ادامه داد: ۲۵۰ هزار هکتار تاغزار دست کاشت هم داریم و از سال ۱۳۹۷ که اعتبارات صندوق توسعه ملی به استان اختصاص یافت هفت هزار هکتار عملیات احیای نهالکاری انجام شد که عمده آن در کانون‌های بحرانی بود لذا با گذشت سه سال از عمر تاغزارها نقش خوبی در کنترل کانون‌های بحرانی داشته است.

وی گفت: تله رسوب‌گیر به طول ۱۰ کیلومتر برای جلوگیری از ورود ماسه‌های روان به جاده طبس – یزد در مسیر راه آهن نیز نقش موثری در کاهش تصادفات داشته است.

کاهش اعتبارات تخصیصی از صندوق توسعه ملی

یوسفی افزود: بیشترین اعتبارات بیابان‌زدایی در سال ۱۳۹۸ بود که بالغ بر ۱۲۰ میلیارد تومان به استان اختصاص یافت و حدود ۹۰ میلیارد تومان سال ۱۳۹۹ به استان رسید اما از سال ۱۴۰۰ اعتبارات صندوق توسعه ملی کاهش پیدا کرد و عملا به استان‌های خاص تخصیص یافت.

وی گفت: از سال ۱۴۰۰ اعتبارات کاهش داشت به طوری که ۱۷ میلیارد و ۹۰۰ میلیون تومان از مبلغ مصوب ۳۲ میلیارد تومان اعتبار تخصیصی داشتیم که صرف مراقبت و نگهداری عملیات‌های سنوات گذشته شد.

رئیس اداره امور بیابان اداره کل منابع طبیعی و آبخیزداری خراسان جنوبی افزود: سال ۱۴۰۱ هم اعتبار مصوب ۲۱ میلیارد تومان بود که ۱۲ میلیارد تومان تخصیص پیدا کرد و در شرایط گرمای شدید با دمای ۵۰ درجه باید صرف نگهداری گیاهان در طرح بیابان‌زدایی شود.

وی بیان کرد: در حال حاضر یک میلیارد تومان طرح مصوب در حوزه بیابان‌زدایی داریم که ۸۰ درصد مطالعات مصوب شده و هنوز به مرحله اجرا نرسیده است و اگر اعتبار باشد شاید بتوان گرد و غبار را مهار کرد.

یوسفی با این اعتقاد که تعاملات سیاسی مدیران بر جذب بیشتر اعتبارات ملی اثرگذار است گفت: توزیع اعتبارات براساس شاخص جمعیت است نه وسعت لذا باید تلاش بیشتری برای جذب اعتبارات از ردیف‌های ملی کرد.

وی با بیان اینکه اقدامات مربوط به سلامت جامعه دیر بازده است افزود: مدیران دنبال اقدامات زودبازده هستند و چون طرح‌های مقابله با ریزگرد دیربازده است تخصیص اعتبار به این پروژه برای مدیرانی که مدت کوتاهی مدیریت می‌کنند توجیه ندارد و ریسک نمی‌کنند.

رئیس اداره امور بیابان اداره کل منابع طبیعی و آبخیزداری خراسان جنوبی گفت: اعتبار استانی در سال گذشته برای بیابان‌زدایی ۷۰۰ میلیون تومان بود که با وضعیت فعلی این رقم کار خاصی نمی‌توان انجام داد.

وی با توضیح این نکته که بیابان‌زایی و خشکسالی پدیده‌های خزنده هستند که آرام آرام همه مناطق را در بر می‌گیرد گفت: در آخرین مطالعه، وسعت کانون‌های گرد و غبار طی پنج سال، یک میلیون هکتار افزایش یافت و متاسفانه پیامدهایی همچون فقر، بیکاری و مهاجرت را به دنبال دارد.

تولید سالانه ۷۲۰ هزار تن گرد و غبار

معاون محیط زیست انسانی اداره کل حفاظت محیط زیست خراسان جنوبی هم گفت: در ۱۹ درصد کانون‌های بحرانی استان، شدت غبارخیزی زیاد است لذا سالانه ۷۲۰ هزار تن گرد و غبار از این کانون‌ها تولید می‌شود که نشست و برخاست آن در همین استان است.

فاطمه دعاگویان با این حال معتقد است بادهای ۱۲۰ روزه سیستان که اکنون به ۱۸۰ روز افزایش یافته به عنوان منشاء خارجی گرد و غبار مشکلات استان را مضاعف کرده است.

وی کاهش بارندگی و رطوبت خاک را از دیگر عوامل موثر بر گرد و غبار دانست و افزود: براساس آخرین گزارش هواشناسی ۹۹.۵ درصد مساحت استان خراسان جنوبی تحت تاثیر خشکسالی است که موجب بروز پدیده گرد و غبار در استان می‌شود.

معاون محیط زیست انسانی اداره کل حفاظت محیط زیست خراسان جنوبی گفت: مقابله با ریزگردها در سطح پنج میلیون هکتار کانون غبارخیز نیاز به اعتبارات کلان و امکانات کافی دارد که در گذشته فقط بر دوش منابع طبیعی بود اما ستاد ملی مقابله با گرد و غبار با الزام مشارکت بین بخشی برای تمامی دستگاه‌های اجرایی تکلیف را روشن کرد.

وی بیان کرد: برنامه‌ای در افق ۱۴۰۰ تا ۱۴۱۰ به استان خراسان جنوبی اعلام و برای ۱۸ دستگاه اجرایی تکالیفی مشخص شده که عمده کار بر عهده حفاظت محیط زیست، منابع طبیعی و جهاد کشاورزی است.

دعاگویان گفت: این برنامه جامع به تصویب شورای برنامه‌ریزی استان رسیده اما اعتبارات استانی پاسخگوی نیاز آن نیست و باید در سطح ملی به آن توجه خاص شود.

وی با اشاره به اینکه اهمیت نگهداشت جمعیت در کانون‌های گرد و غبار و پیشگیری از مهاجرت نیازمند توجه ملی است گفت: سال‌های گذشته اعتبارات خوبی از صندوق توسعه ملی به استان خراسان جنوبی داده شد اما نگاه ویژه‌تری برای مقابله با ریزگرد نیاز داریم.

این مقام مسوول با بیان اینکه آمار روزهای گرد و غباری هر سال رو به افزایش است ادامه داد: امسال حتی در کانون بحرانی شمال شرق زیرکوه روزهای گرد و غباری خطرناک برای اردیبهشت و فروردین داشتیم.

۵۰۰ میلیارد تومان خسارت سالانه گرد و غبار

وی گفت: مقابله با گرد و غبار نیازمند همدلی و همکاری بین دستگاه‌های اجرایی در انجام پروژه‌هاست که البته مشارکت بخش خصوصی و جوامع محلی هم در این خصوص اهمیت دارد.

دعاگویان با اشاره به مطالعه‌ای که سال ۱۳۹۷ درخصوص خسارت گرد و غبار انجام شد افزود: براساس هزینه‌های آن زمان گرد و خاک سالانه بیش از ۵۰۰ میلیارد تومان به منابع زیستی، اقتصادی و زیرساختی استان خسارت وارد می‌کند که بیشتر بخش کشاورزی، بهداشت و سلامت، جاده و تاسیسات برق از آن متاثر می‌شود.

وی عنوان کرد: این اعداد و ارقام نشان می‌دهد که هرچه در پروژه‌های مقابله‌ای به استان کمک شود خسارت وارده به منابع اقتصادی و زیستی کمتر خواهد بود.

معاون محیط زیست انسانی اداره کل حفاظت محیط زیست خراسان جنوبی گفت: حفاظت محیط زیست هم امسال ۲ میلیارد تومان در زمینه مقابله با ریزگرد اعتبار دارد که باید در مناطق تحت مدیریت خود برای نهال‌کاری و راهبری ایستگاه‌ها هزینه کند.

وی با اشاره به گزارش روزهای ناسالم در خراسان جنوبی اظهار داشت: براساس آخرین گزارش، روند روزهای ناسالم در استان افزایشی بوده به طوری که سال ۱۴۰۰ در ایستگاه‌های سنجش کیفی هوا ۸۱ روز ناسالم و سال ۱۴۰۱ هم ۸۷ روز ناسالم گزارش شد که عمده آلودگی به خاطر گرد و غبار است.

دعاگویان با بیان اینکه شهرستان‌های نهبندان، زیرکوه و سرایان بیشتر از سایر مناطق روزهای ناسالم را تجربه می‌کنند گفت: زیرکوه، سرایان، نهبندان و سربیشه چهار کانون مهم گرد و غبار در استان هستند لذا در عرصه وسیعی باید طرح‌های بیابان‌زدایی اجرا شود و نیازمند اعتبارات کلان است.

وی با بیان اینکه ایجاد کمربند فضای سبز یک الزام برای شهرهای تحت تاثیر است که باید با همکاری منابع طبیعی و شهرداری‌ها انجام شود افزود: براساس قانون هوای پاک افزایش سرانه فضای سبز در شهرهای بالای ۵۰ هزار نفر جمعیت باید به ۱۵ متر مربع برسد.

معاون محیط زیست انسانی اداره کل حفاظت محیط زیست خراسان جنوبی تاکید کرد: در کنار طرح‌های توسعه‌ای، مشارکت مردم هم اهمیت دارد زیرا حساسیت در بین مدیران ایجاد شده و مقابله، پیشگیری و سازگاری سه راهکار در برابر پدیده گرد و غبار است.

افزایش آلرژی و بیماری در زمان گرد و غبار

آن طور که مدیر سلامت محیط و کار معاونت بهداشتی دانشگاه علوم پزشکی بیرجند در این میزگرد از اثرات ریزگرد بر سلامت جامعه گفت کمی نگران کننده است زیرا براساس ارزیابی یک نرم‌افزار جهانی سال ۱۴۰۰ فقط در شهر بیرجند خسارت ناشی از مرگ و میر آلودگی هوا متاثر از گرد و غبار ۱۸.۲ همت ارزیابی شده است.

مهدی پاک‌نیک با این حال ۲ وظیفه برای بخش بهداشت و درمان در حوزه مقابله با ریزگرد را یادآور شد؛ اینکه اقداماتی در حوزه پیش بیمارستانی و بیمارستانی برای زمانی که پدیده گرد و غبار را داریم باید انجام شود زیرا وضعیت آلرژی در این شرایط تشدید و مراجعه به بیمارستان بیشتر می‌شود لذا بیمارستان‌ها و اورژانس‌ها آمادگی کامل را در این شرایط دارند و مشکلی در پذیرش نیست.

اما از دیدگاه وی مهمترین موضوع مربوط به سلامت در پدیده گرد و غبار “خودمراقبتی” است که در این زمینه اطلاع‌رسانی انجام می‌شود و هدف این است که مردم در زمان گرد و غبار توصیه‌های ارایه شده را برای حفظ سلامتی خود جدی بگیرند.

مدیر سلامت محیط و کار مرکز بهداشت استان خراسان جنوبی افزود: مهمترین اثر گرد و غبار بر بیماران تنفسی و قلبی است اما برخی بیماری‌ها نیز با این عامل تشدید شده و گروه‌هایی همچون زنان باردار و کودکان هم در معرض خطر هستند که نیاز به خودمراقبتی بیشتری دارند.

استفاده از ماسک‌های مناسب مهمترین توصیه پاک‌نیت برای افراد جامعه در شرایط آلودگی ناشی از گرد و غبار است و اقدام دیگری که در این شرایط به عهده دانشگاه علوم پزشکی است تعویض سامانه‌های هوارسان مراکز درمانی بوده زیرا وقتی گرد و غبار غالب می‌شود هزینه‌های زیادی را به این بخش تحمیل می‌کند.

وی گفت: سال ۹۸ از محل صندوق توسعه ملی ۸۵۰ میلیون تومان به دانشگاه علوم پزشکی بیرجند تخصیص یافت و برای ۲ ایستگاه سنجش آلایندگی هوا، تجهیزات فیلتراسیون و آموزش هزینه شده است.

مدیر سلامت محیط و کار معاونت بهداشتی دانشگاه علوم پزشکی بیرجند عنوان کرد: البته نظارت بر آب شرب در شرایط گرد و غبار هم جزو وظایف دانشگاه علوم پزشکی است و چون در استان منابع تامین آب سطحی نداریم مشکل خاصی در این زمینه گزارش نمی‌شود.

وی با اشاره به اهمیت اختصاص اعتبار در راستای مقابله با گرد و غبار گفت: تعویض فیلتر هوای بیمارستانی، تامین زیرساخت‌های لازم برای پذیرش بیماران و خرید اقلام خودمراقبتی برای کادر درمان هر سال هزینه گزافی بر دانشگاه علوم پزشکی تحمیل می‌کند و از هزینه‌های جاری تامین می‌شود که لازم است در بخش اعتباری ویژه دیده شود.

کارشناس برنامه آلودگی هوا مرکز بهداشت استان خراسان جنوبی هم در این میزگرد با این اعتقاد که باید ریشه مقابله با گرد و غبار در خشکسالی دیده شود گفت: موضوع مدیریت برداشت آب از منابع زیرزمینی در کاهش رطوبت خاک مهم است.

مرتضی زاهدی‌گل افزود: برای حفظ رطوبت خاک باید میزان بارندگی سالانه را افزایش داد یا پیگیر انتقال آب از خارج استان بود که به عنوان طرح ملی باید به طور جدی پیگیری شود.