سیامک نمازی، عماد شرقی، مراد طاهباز و دو زندانی دیگر که نامی از آنها برده نشده است، براساس توافق صورت گرفته میان ایران و ایالات متحده آمریکا از ایران خارج شدند و به دوحه رسیدند.

ایران و آمریکا با میانجی‌گری قطر توافق کرده‌ بودند که پنج ایرانی-آمریکایی زندانی در ایران را با پنج ایرانی «زندانی» در آمریکا مبادله کنند وحدود ۶ میلیارد دلار پول نفت ایران که در بانک‌های کره‌جنوبی به دلیل تحریم‌ها مسدود شده بود، به بانک‌های قطر منتقل و با نظارت این کشور و آمریکا، بدون دور زدن تحریم‌ها، برای خرید غذا و دارو استفاده شود.

این توافق «ماه گذشته» پس از یک سال مذاکرات غیرمستقیم بدست آمد.

آنتونی بلینکن روز دوشنبه با اعلام خبر آزادی و خروج ۷ آمریکایی ایرانی تبار از جمله پنج زندانی از ایران، از کشورهای عمان، سوئیس، قطر وبریتانیا به دلیل «ایفای نقش حیاتی» در آزادی این عده تشکر کرد.دو نفر از آمریکایی‌های ایرانی تباری که همراه با این پنج زندانی سابق از ایران خارج شده‌اند افی نمازی و ویدا طاهباز، ممنوع‌الخروج بوده‌اند.

مخالفان دولت در آمریکا این توافق را «باج‌ دادن به رژیم ایران» آن هم در سالگرد اعتراضات و کشته شدن مهسا امینی خوانده‌اند. مایکل مکال، رئیس کمیته روابط خارجی مجلس نمایندگان، گفته بود هرچند او از آزادی «گروگان‌ها» خوشحال است، اما این توافق بدعتی بد به جا می‌گذارد.

رضا پهلوی، ولیعهد سابق ایران، هم هفته گذشته توافق آمریکا و ایران برای تبادل پنج زندانی را «باج دهی» دولت جو بایدن خواند و به دولت آمریکا هشدار داد که «مردم ایران فراموش نمی‌کنند چه کسانی در کنار قاتلین‌شان ایستادند».

آقای پهلوی در ایکس (توییتر سابق) نوشت این «معامله تحت عنوان مبادله زندانیان»، نهایی و اجرایی شده «اما در حقیقت، باج‌دهی دست‌کم شش میلیارد دلاری دولت بایدن به جمهوری اسلامی برای آزاد کردن پنج گروگان دوتابعیتی است.»

صنم وکیل، مدیر برنامه خاورمیانه و شمال آفریقا در اندیشکده «چتم هاوس» هم در عین حال به بی‌بی‌سی گفته است که استفاده از کلمه «گروگان» برای توصیف این زندانیان که در ایران حبس بوده‌اند، «مناسب است.»

خانم وکیل گفته است: «جمهوری اسلامی یک گروگان‌گیر است… این تجارتی است که [دولت ایران] بیش از دو دهه است که انجام می‌دهد… آنها همچنین شهروندان خود را با روند ناعادلانه قضایی و نقض حقوق بشر گروگان می‌گیرند. به درستی که یک رژیم گروگان‌گیر در تهران سر کار است».

خانم وکیل به بی‌بی‌سی گفته است که از دیدگاه واشنگتن، این توافق نشان می‌دهد که دولت بایدن به قول خود [برای آزادی شهروندان آمریکایی] پایبند بوده است.

او در عین حال می‌گوید که «این یک اقدام اعتمادساز است و قدمی که دولت ایالات متحده ماه‌هاست روی آن کار کرده است. آقای بایدن قول داد که آمریکایی‌های بازداشت شده به ناحق را به خانه بازگرداند، و این اوست که به این وعده عمل می‌کند.»

جو بایدن رئیس جمهوری آمریکا با استقبال از بازگشت «۵ آمریکایی بی‌گناه» به کشورشان، از کشورهایی که در این راه به واشنگتن کمک کرده‌اند، به ویژه از شیخ تمیم بن حمد، امیر قطر و حیثم بن طارق، سلطان عمان تشکر کرد.

باب منندز، سناتور دموکرات ایالت نیوجرسی، و دبیر کمیته روابط خارجی سنا، از بازگشت این عده استقبال کرده اما تاکید کرده که «تمام آمریکایی‌ها باید متوجه  باشند که سفر به ایران یا کشورهای دیگری که برای امتیاز گیری سیاسی آمریکایی‌ها را دستگیر می‌کنند چه خطراتی را در پی دارد.»

دین فیلیپز، از نمایندگان مجلس آمریکا که دموکراتی میانه‌روست گفته است تبادل زندانیان با ایران «که خطری عیان و حاضر» است به نظر نگران کننده می‌رسد، اما نتیجه‌گیری در این زمینه «پیش از آنکه دولت آمریکا اطلاعات بیشتری  را در این زمینه فراهم کند غیرمسئولانه خواهد بود.»

جیم هیمز، نماینده دموکرات از کنتیکت، ایالتی که مراد طاهباز در آن زندگی می‌کرد، از آزادی این شهروند آمریکا بعد از ۶ سال زندان و بازگشت به ایالت کنتیکت ابراز خرسندی کرده است.

تام کاتن، سناتور جمهوری‌خواه در واکنش به این رویداد در حساب خود در شبکه ایکس (توئیتر سابق) نوشته است «مماشات شرم‌آور جو بایدن نه تنها ایران را قوی‌تر می‌کند که به  ناامن‌تر شدن آمریکا هم منجر خواهد شد.»

دونالد ترامپ رئیس جمهوری سابق آمریکا نیز در شبکه اجتماعی خود جو بایدن را به دلیل آزادسازی پول‌های ایران «ابله» خوانده و نوشته است این کار «رویه‌ای بسیار بد» را برای آینده بنیان می‌گذارد.

شش میلیارد دلار؛ هنگفت ولی اندک

بهرنگ تاج‌دین – خبرنگار اقتصادی بی‌بی‌سی فارسی

در راستای تبادل زندانیان بین ایران و آمریکا، بانک مرکزی ایران اعلام کرده است که ۵ میلیارد و ۵۷۳ میلیون یورو به حساب ۶ بانک‌ ایرانی در دو بانک الاهلی و الدخان قطر واریز شد.

پنج میلیارد و ۵۷۳ میلیون یورو (یا شش میلیارد دلار) به هیچ وجه رقم کمی نیست. تقریبا دو سوم درآمد ایران از صادرات نفت در کل سال ۱۳۷۷ است؛ زمانی که نه نفت ایران تحریم بود و نه بانک مرکزی و نظام بانکی‌اش.

ولی اگر این مبلغ را با ارزش صادرات پارسال ایران مقایسه کنیم، ابهتش را تا حدی از دست می‌دهد. طبق گزارش بانک مرکزی، ایران پارسال روی هم ۹۷ میلیارد دلار کالا (شامل ۵۵ میلیارد دلار صادرات نفتی و ۴۲ میلیارد دلار اقلام غیرنفتی) صادر کرد. به عبارت دیگر، این شش میلیارد دلار کمتر از ارزش صادرات یک ماه ایران است.

ولی کلمه کلیدی در این‌جا «ارزش» است. چرا که ارزش صادرات به معنی مبلغ دریافتی نیست و تحریم‌های آمریکا باعث شده پول صادرات یا به دست دولت نرسد یا با تأخیر و دردسر به این درآمدها دسترسی پیدا کند.

به همین خاطر این شش میلیارد دلار که منبعش مشخص است و با وجود شرایط تعیین‌شده، برای هزینه کردنش نیازی به واسطه‌یابی و دور زدن تحریم ندارد، ارزشی دوچندان پیدا می‌کند.

زندانیان ایرانی-آمریکایی کیستند؟

از میان ۵ شهروندی ایرانی – آمریکایی که در تهران زندانی‌ هستند تا پیش از این تنها نام ۳ نفر علنی شده و گفته می‌شود دو شهروند دیگر تمایلی به رسانه‌ای شدن نام‌شان ندارند.

یکی از آنها مراد طاهباز تاجر و فعال محیط زیست ۶۷ ساله ایرانی‌تباراست که شهروندی آمریکا و بریتانیا را هم دارد.

آقای طاهباز در زمستان۱۳۹۶ به همراه هشت فرد دیگر از همکاران مؤسسهٔ حیات وحش میراث پارسیان دستگیر شد.

با وجود آن که وزارت اطلاعات ایران صراحتا اتهام جاسوسی درباره آقای طاهباز و دیگر فعالان محیط زیست را رد کرده بود، او برای «همکاری با دولت متخاصم آمریکا» به ده سال حبس محکوم شد.

سیامک نمازی بازرگان ایرانی-آمریکایی احتمالا سرشناس‌ترین نام در میان این ۵ نفر است. او که در دوران ریاست جمهوری حسن روحانی به عنوان یکی از چهره‌های جوان مجمع جهانی اقتصاد از طرف «بنیاد نخبگان» به ایران دعوت شد، در سال ۱۳۹۴ بازداشت و به ده سال حبس محکوم شد.

پدر او، باقر نمازی در سال ۱۳۹۵ برای دیدن پسرش به ایران رفت و او هم بازداشت شد. باقر نمازی پیش از انقلاب ایران استاندار خوزستان و معاون وزیر کشور بود و بعدها به عنوان نماینده یونیسف در کشورهایی چون سومالی، کنیا و مصر کار کرده است. باقر نمازی پس از دو سال به مرخصی درمانی رفت، اما ممنوع الخروج بود. او در سال ۱۴۰۱ با وساطت عمان از ایران خارج شد.

عماد شرقی تاجر ۵۸ ساله ایرانی-آمریکایی است که در ایران به جاسوسی متهم شده است.

آقای شرقی در سال ۱۳۹۷ بازداشت و پس از مدتی آزاد، اما گذرنامه‌اش توقیف شد. او دوباره در سال ۱۳۹۹ بازداشت شد.

عماد شرقی متولد ایران است اما از کودکی در آمریکا بزرگ شده و از دانشگاه مریلند لیسانس اقتصاد و از دانشگاه جورج واشنگتن در واشنگتن دی سی، مدرک فوق لیسانس دارد.

آقای شرقی پیش از سفر به ایران سال‌ها در امارات متحده عربی و در دوبی در یک شرکت فروش هواپیماهای جت خصوصی کار و همکاری می‌کرده است.

پیش از مبادله رسمی زندانیان آقایان نمازی، شرقی و طاهباز و دو شهروند دیگر ایرانی- آمریکایی که نام و هویت‌شان علنی نشده بود، از زندان اوین به حبس خانگی منتقل شده بودند.

پیشتر روزنامه شرق چاپ تهران نیز از فرد دیگری به نام شهاب دلیلی نام برده بود که «عضو دیگر فهرست زندانیان» است.

اما ویدات پاتل، معاون سخنگوی وزارت خارجه آمریکا ۲۳ مرداد گفت که «هنوز نمی‌توان با قاطعیت گفت که شهاب به دلیلی ناحق بازداشت شده باشد». به گفته او هر شهروند آمریکا یا کسی که دارای اقامت دائم باشد و به ناحق بازداشت شده باشد در فهرست تبادل زندانیان قرار خواهد گرفت.

گزارش شده است که آقای دلیلی شهروندی آمریکا را ندارد و دارای اقامت دائم است.

او تاکید کرد که هر پنج شهروند دو تابعیتی که «به ناحق حبس شده بودند» از زندان به حبس خانگی انتقال پیدا کرده‌اند.

آقای پاتل در عین حال افزود که آبرام پیلی، معاون نماینده ویژه آمریکا در امور ایران، با خانواده آقای دلیلی گفت‌وگو کرده است.

۵ نفری که ایران خواستار آزادی آنها شده کیستند؟

هفته گذشته اسامی ۵ ایرانی که جمهوری اسلامی خواستار «آزادی و تبادل» شده منتشر شد.

۱۲ سپتامبر، خبرگزاری آسوشیتدپرس به نقل از علی کریمی مقام، سخنگوی دفتر نمایندگی دائمی ایران در سازمان ملل متحد، گزارش کرد کاوه افراسیابی، مهرداد انصاری، امین حسن‌زاده، رضا سرهنگ‌پور و کامبیز عطارکاشانی افرادی هستند که کاخ‌ سفید در برابر آزادی ۵ شهروند خود به ایران تحویل خواهد داد.

چهار ایرانی این فهرست یعنی مهرداد انصاری، امین حسن‌زاده، رضا سرهنگ‌پور و کامبیز عطارکاشانی به علت جرایمی چون نقض تحریم‌های هسته‌ای تهران، تلاش برای ارسال تجهیزات حساس و یا اطلاعات نظامی، در دادگاه‌های آمریکا محاکمه و به تحمل حبس محکوم شده‌ بودند.

اما کاوه افراسیابی، استاد روابط بین‌الملل در دانشگاه بوستون، از حدود ۴ سال پیش رسما با اتهام «تبلیغ» و «لابی‌گری» برای دولت ایران و بدون طی کردن تشریفات قانونی در آمریکا روبه‌رو بوده است.

وزارت دادگستری آمریکا مدعی شده است که آقای افراسیابی بدون پر کردن فرم رسمی لابی‌گر برای یک دولت خارجی، در داخل خاک آمریکا برای دولت ایران فعالیت کرده و حتی از دفتر نمایندگی این کشور در سازمان ملل متحد «وجهی دریافت» کرده است؛ اتهاماتی که اثبات نشده و آقای افراسیابی آنها را قویا رد می‌کند.

آقای افراسیابی در گفت‌گویی که سه‌شنبه ۱۲ سپتامبر با برنامه ۶۰ دقیقه بی‌بی‌سی داشت، ضمن تاکید بر این موضوع که او «زندانی» نیست و فعلا برنامه ای برای بازگشت به ایران ندارد، گفت مایل است با ماندن در آمریکا از خود در برابر آنچه «بی‌عدالتی» دولت آمریکا علیه «یک محقق دانشگاهی» خواند، دفاع کند و با توجه به داشتن کارت سبز اقامت آمریکا در این کشور بماند و به تدریس در دانشگاه ادامه دهد.

آقای افراسیابی همچنین تاکید کرد که اگر چه در ابتدای طرح اتهامات علیه او از طرف دولت آمریکا محدودیت‌هایی داشته اما طی دو سال گذشته توانسته آزادانه در دانشگاه به تدریس و تحقیق خود ادامه دهد و تاکید می‌کند که «زندانی» نیست.

همزمان ناصر کنعانی، سخنگوی وزارت خارجه ایران، امروز (دوشنبه ۱۸ سپتامبر-۲۷ شهریور) تایید کرده است که از بین این زندانیان دو نفر از آنها به ایران باز می‌گردند، دو نفر در آمریکا می‌مانند و یک نفر به کشور دیگری می‌رود.

از: بی بی سی