جولیت مک‌اینتایر، استاد حقوق دانشگاه استرالیای جنوبی می‌گوید پرونده آفریقای جنوبی «بسیار جامع» است و «با دقت زیادی تنظیم شده است».

او به بی‌بی‌سی گفت این پرونده طوری تنظیم شده که «به هر گونه ایراد بالقوه اسرائیل پاسخ دهد و هر گونه ادعایی را که ممکن است درباره عدم صلاحیت دیوان برای رسیدگی به این پرونده مطرح شود، در نظر گرفته است.»

آفریقای جنوبی می‌گوید قبل از اقامه دعوا به شیوه‌های گوناگونی موضوع را با اسرائیل در میان گذاشته است.

واکنش اسرائیل چه بوده؟

ایلون لوی، سخنگوی دولت اسرائیل گفته است که اسرائیل با این پرونده خواهد جنگید. او همچنین گفت که تمام مسئولیت اخلاقی به عهده حماس است که جنگ را شروع کرده است.

نسل‌کشی چیست؟

بر اساس کنوانسیون نسل‌کشی سازمان ملل متحد مصوب سال ۱۹۴۸، تلاش عمدی برای نابود کردن تمام یا بخشی از یک گروه بر اساس ملیت، قومیت،‌ نژاد یا مذهب آن نسل‌کشی محسوب می‌شود و شامل این موارد است:

نسل‌کشی یکی از اتهاماتی است که اثبات آن در محاکم بین‌المللی بسیار دشوار است.

چه کسی را می‌توان به نسل‌کشی متهم کرد؟

از نظر حقوقی یک دولت یا یک فرد را می‌توان به نسل‌کشی متهم کرد. مایکل بکر، استادیار حقوق در کالج ترینیتی دوبلین می‌گوید این که یک دولت ناقض کنوانسیون نسل‌کشی معرفی شود با این که یک شخص در اتهام ارتکاب نسل‌کشی مجرم شناخته شود، تفاوت زیادی دارد.

او می‌گوید: «این تفاوت پیچیده است و می‌تواند گیج‌کننده باشد.»

نقش دیوان بین‌المللی دادگستری چیست؟

دیوان بین‌المللی دادگستری یک دیوان عالی وابسته به سازمان ملل متحد است که به مناقشات و اختلافات بین کشورها رسیدگی می‌کند. تمام اعضای سازمان ملل متحد به صورت خودکار عضو این دیوان هم هستند.

دولت یک کشور باید پرونده مورد نظرش را به این دیوان ارائه دهد که متشکل از ۱۵ قاضی است که مجمع عمومی و شورای امنیت سازمان ملل آنها را برای یک دوره ۹ ساله انتخاب می‌کند. یکی از حوزه‌های کاری این دادگاه رسیدگی به مناقشات مربوط به کنوانسیون نسل‌کشی سال ۱۹۴۸ است.

در جریان جنگ جهانی دوم بین سال‌های ۱۹۳۹ تا ۱۹۴۵ شش میلیون یهودی در اروپا به دست نازی‌ها کشته شدند. بعد از آن رهبران جهان، برای جلوگیری از تکرار چنین وقایعی،‌ کنوانسیون نسل‌کشی را تصویب کردند.

اسرائیل، آفریقای جنوبی، میانمار، روسیه و آمریکا از جمله ۱۵۳ کشوری هستند که این کنوانسیون را به رسمیت شناخته‌اند.

پس کار دیوان بین‌المللی کیفری چیست؟

دیوان بین‌المللی کیفری سال ۲۰۰۲ تاسیس شد و مرکز آن هم در لاهه هلند است. این دیوان در مواردی که دادگاه‌های محلی در رسیدگی به یک پرونده ناکام می‌مانند، آخرین محل مراجعه و دادرسی است،. آمریکا، روسیه و اسرائیل عضو این دیوان نیستند.

این دیوان به پرونده‌های کیفری رسیدگی می‌کند و صلاحیت آن را دارد که افراد را به جنایات جنگی،‌ جنایت علیه بشریت یا نسل‌کشی محکوم کند. هر کدام از این اتهامات تعاریف متفاوتی بر اساس قانون دارد. پرونده‌های دیوان بین‌المللی کیفری را دادستان دیوان باز می‌کند.

چه کسانی تاکنون به نسل‌کشی متهم شده‌اند؟

اولین فردی که به نسل‌کشی محکوم شد، ژان پل آکایسو، از قوم هوتو در رواندا بود که در سال ۱۹۹۸ در دادگاه بین‌المللی کیفری برای رواندا، تحت حمایت سازمان ملل متحد، محاکمه شد و به دلیل نقشی که در کشتار جمعی مردمان قوم توتسی داشت، مجرم شناخته شد. در آن رخدادها ۸۰۰ هزار نفر کشته شدند.

در سال ۲۰۱۷ دادگاه بین‌المللی کیفری برای یوگسلاوی سابق، راتکو ملادیچ، فرمانده سابق صرب‌های بوسنی را در کشتار سال ۱۹۹۵ سربرنیتسا مجرم شناخت. در آن واقعه ۸۰۰۰ مرد و پسر مسلمان کشته شدند.

اما دیوان بین‌المللی دادگستری این ادعای دولت بوسنی را رد کرد که صربستان، یا یوگسلاوی سابق، به عنوان یک کشور مستقیما مرتکب نسل‌کشی در سربرنیتسا شده است. این دیوان به این نتیجه رسید که صربستان در پیشگیری از نسل‌کشی و تحویل یک ژنرال بلندپایه ناکام بوده است.

آقای بکر که زمانی در دیوان بین‌المللی دادگستری مشاور حقوقی بوده، می‌گوید که این دیوان برای اثبات «قصد نسل‌کشی» یک کشور، سخت‌گیری زیادی به خرج می‌دهد.

جنگ اسرائیل- غزه چیست؟

این جنگ روز ۷ اکتبر سال ۲۰۲۳، بعد از آن شروع شد که نیروهای حماس با نفوذ به جنوب اسرائیل ۱۲۰۰ نفر را کشتند و بیش از ۲۰۰ نفر را گروگان گرفتند و با خود به غزه بردند.

از آن زمان اسرائیل در غزه حملات هوایی انجام داده، عملیات زمینی خود را گسترش داده و به فلسطینی‌ها دستور داده است که به جنوب نوار غزه بروند. اسرائیل همچنین تحویل غذا و سوخت را هم محدود کرده است.

بر اساس آمار وزارت بهداشت غزه که در اختیار حماس است، بیش از ۲۲ هزار نفر تا کنون در غزه کشته شده‌اند که بیشتر آنها زن و کودک بوده‌اند. اسرائیل، آمریکا، بریتانیا و دیگر قدرت‌های غربی حماس را یک سازمان تروریستی می‌دانند.

در ۱۱ و ۱۲ ژانویه ۲۰۲۴ چه اتفاقی می‌افتد؟

آفریقای جنوبی در کنار پرونده نسل‌کشی، درخواستی هم برای در نظر گرفتن تدابیر موقت یا پیشگیرانه به دیوان بین‌المللی دادگستری ارائه داده است. این کشور از دیوان می‌خواهد حکم دهد که اسرائیل تمام اقدامات نظامی خود را در غزه متوقف کند. این یک روند دادرسی اضطراری است که دیوان ابتدا به آن رسیدگی خواهد کرد.

خانم مک‌اینتایر می‌گوید: «در این مرحله درباره اتهام نسل‌کشی نتیجه‌گیری نخواهد شد… سوالی که پرسیده می‌شود این است که آیا آسیب برگشت‌ناپذیر وارد شده است یا نه.»

به گفته خانم مک‌اینتایر آفریقای جنوبی استدلال می‌کند که «ریسک محتملی برای نسل‌کشی در حال وقوع» وجود دارد که در رسیدگی به آن زمان نقش حساسی ایفا می‌کند.

اوکراین هم بعد از حمله روسیه در روز ۲۴ فوریه سال ۲۰۲۲ درخواست مشابهی ارا‌ئه داد و چند هفته بعد دیوان بین‌المللی دادگستری حکم داد که روسیه باید عملیات نظامی خود را متوقف کند. روسیه این حکم را نادیده گرفت.

خانم مک‌اینتایر انتظار دارد که دیوان تا آخر ماه ژانویه درباره این درخواست آفریقای جنوبی حکم بدهد.

او می‌گوید تصمیم مشابه در این پرونده فشار بیشتری روی اسرائیل خواهد گذاشت، اما اضافه می‌کند که این تصمیم نهایی نخواهد بود و دیوان بین‌المللی دادگستری ابزاری برای واداشتن اسرائیل به اجرای آن در دست نخواهد داشت.

«دیوان ممکن است در مرحله بعد با بررسی ادعاها و اسناد پرونده به این نتیجه برسد که نسل‌کشی صورت نگرفته است.»

آقای بکر می‌گوید که رای موقت دیوان بین‌المللی دادگستری علیه روسیه بسیار قابل توجه بود، چون تا آنجا پیش رفت که از روسیه بخواهد عملیات نظامی خود را متوقف کند.

او می‌گوید تردید دارد که دیوان از اسرائیل بخواهد که اقدام نظامی خود را متوقف کند، بلکه از نظر او خواهان «محدود کردن» عملیات نظامی خواهد شد.

او می‌گوید معنای چنین خواسته‌ای این است که «اسرائیل باید به تعهدات قانونی بین‌المللی خود پایبند باشد» که البته می‌گوید پایبند است.

خانم مک‌اینتایر می‌گوید نزدیک‌ترین پرونده‌ قابل مقایسه مربوط به پرونده‌ای است که گامبیا علیه میانمار به دیوان ارائه داد.

فلسطینی‌های غزه و مردم روهینگیا خود نمی‌توانند به دیوان مراجعه کنند، چون کشوری ندارند که این کار را انجام دهد. به همین دلیل کشورهای دیگر از طرف آنها اقدام می‌کنند.

گامبیا به نمایندگی از کشورهای مسلمان، میانمار را به ارتکاب نسل‌کشی علیه مسلمانان روهینگیا متهم کرد. حدود یک میلیون نفر از مردم روهینگیا سال ۲۰۱۷ به اجبار به بنگلادش گریخته بودند.

اواخر سال ۲۰۲۳ کشورهای بریتانیا، دانمارک، فرانسه، آلمان و هلند، با همراهی کانادا برای پیوستن به این پرونده درخواست دادند تا بتوانند در اقامه دعوا نقش داشته باشند.

خانم مک‌اینتایر می‌گوید: «این سیگنالی به جهان و دیوان بود که نشان می‌داد آنها از رسیدگی و اقدام در این پرونده حمایت می‌کنند.»

کشورهای غربی اقدام مشابهی هم برای پشتیبانی از اوکراین در دیوان بین‌المللی دادگستری انجام دادند.

اما خانم مک‌اینتایر پیش‌بینی می‌کند که غرب به احتمال زیاد در پرونده آفریقای جنوبی علیه اسرائیل دخالتی نخواهد کرد.

او می‌گوید: «قرار نیست شاهد این باشیم که کشورهای غربی برای حمایت از آفریقای جنوبی وارد شوند. مسئله این است که آیا شاهد دخالت کشورهای عربی در این پرونده خواهیم بود یا نه.»

رای نهایی چه زمانی صادر می‌شود؟

گامبیا درخواستش را در ماه نوامبر سال ۲۰۱۹ ارائه کرد اما جلسه استماع آن پرونده هنوز برگزار نشده است. صدور رای نهایی دیوان ممکن است سال‌ها طول بکشد.

خانم مک‌اینتایر می‌گوید اگر دیوان بین‌المللی دادگستری به این نتیجه برسد که اسرائیل در غزه مرتکب نسل‌کشی شده، رای آن می‌تواند در پیگیری‌های بعدی افراد در دادگاه بین‌المللی کیفری به عنوان مدرک به کار برود.

هر دو کارشناس حقوقی اتفاق نظر دارند که چنین حکمی علیه اسرائیل باعث افزایش فشار روی کشورهای دیگر، به ویژه حامیان اسرائیل خواهد شد تا در روابط خود با تل‌آویو تجدید نظر کنند.

با وجود این آمریکا همین الان هم در ارتباط با پرونده آفریقای جنوبی به شدت از اسرائیل حمایت کرده و جان کربی، سخنگوی شورای امنیت ملی کاخ سفید این پرونده را «فاقد ارزش» و «بدون هیچ‌گونه اساس و مدرکی» توصیف کرده است.