حملات پهپادی و موشکی ایران علیه اسرائیل در شامگاه شنبه ۱۳ آوریل و پاسخی که به نظر می‌رسد اسرائیل روز جمعه ۱۹ آوریل به آن داد، بار دیگر نگرانی‌ از گسترش میدان جنگ در خاورمیانه را افزایش داد. با این که حملات ایران تلفات یا خسارات خاصی در اسرائیل به جا نگذاشت اما به‌کارگیری بیش از ۳۰۰ پرتابه انفجاری، قابلیت ایران را در حمله از راه دور به نمایش گذاشت. اقدام اسرائیل هم تاکنون به نظر می‌رسد پاسخی نمادین باشد تا به ایران نشان دهد که می‌تواند به عمق خاک آن کشور نفوذ کند، جایی که تاسیسات اتمی و یکی از مهمترین پایگاه‌های هوایی در آن مستقر است.

این حملات رویارویی دو طرف را، که تا قبل از آن درگیری نیابتی بود، وارد مرحله تازه‌ای کرد. پیش از آن گروه‌های متحد و مورد حمایت ایران به اسرائیل حمله می‌کردند و در مقابل حملاتی که علیه اهداف مرتبط با ایران در منطقه انجام می‌شد، به اسرائیل نسبت داده می‌شد.

اسرائیل هنوز درگیر جنگ غزه است و تبادل آتش مرزی با حزب‌الله لبنان هم تشدید شده است، به همین دلیل وسعت دادن به میدان نبرد ممکن است پیامدهای جدی برای اسرائیل داشته باشد.

کدام طرف دست بالا را دارد؟

بی‌بی‌سی برای یافتن پاسخ این سوال از منابعی که پایین‌تر ذکر شده، استفاده کرده است. اما باید در نظر داشت که هر کشوری ممکن است قابلیت‌های نظامی قابل توجهی داشته باشد و آشکار نکند.

موسسه بین‌المللی مطالعات استراتژیک (IISS) قدرت آتش نیروهای نظامی دو طرف را با به کار بردن شیوه‌های مختلف -از بررسی اظهار نظرهای رسمی تا مدل منابع باز (اوپن سورس)- مقایسه کرده است تا به بهترین برآورد ممکن برسد.

سازمان‌های دیگر، مانند موسسه بین‌المللی پژوهش‌های صلح استکهلم ،هم ارزیابی خود را ارائه کرده‌اند.

دقت اطلاعات برای کشورهایی که آمار و ارقام رسمی ارائه نمی‌دهند، شاید متفاوت باشد. نیکلاس مارش، از انستیتو تحقیقات صلح اسلو (PRIO)، می‌گوید موسسه بین‌المللی مطالعات استراتژیک به عنوان معیار سنجش قدرت نظامی کشورها شناخته می‌شود.

این موسسه می‌گوید بودجه دفاعی اسرائیل بیشتر از ایران است، و هزینه‌ای که اسرائیل برای مخارج نظامی خود اختصاص می‌دهد، باعث می‌شود که در هر گونه درگیری احتمالی، از قدرت زیادی برخوردار باشد.

به گفته این موسسه، بودجه دفاعی ایران در سال‌‌های ۲۰۲۲ و ۲۰۲۳ حدود ۷/۴ میلیارد دلار بوده، در حالی که بودجه دفاعی اسرائیل بیش از دو برابر این میزان، یعنی حدود ۱۹ میلیارد دلار بوده است. نسبت مخارج دفاعی اسرائیل به تولید ناخالص داخلی آن هم -که محکی است برای سنجش قدرت اقتصادی یک کشور- دو برابر ایران است.

برتری‌های فنی

بر اساس آمار موسسه بین‌المللی مطالعات استراتژیک اسرائیل با در اختیار داشتن ۳۴۰ هواپیمای نظامی آماده، در حملات هوایی دقیق دست بالاتر دارد.

جنگنده‌های اف-۱۵ با قابلیت انجام حملات دوربرد، جت‌های جنگنده‌ها «پنهان‌کار» یا رادارگریز پیشرفته اف-۳۵ و بالگردهای تهاجم سریع، از جمله این هوانوردهای نظامی هستند.

برآورد این موسسه نشان می‌دهد که ایران حدود ۳۲۰ هواپیمای جنگنده دارد. عمر جت‌های جنگنده ایران به دهه ۱۹۶۰ میلادی برمی‌گردد و شامل اف-۴، اف-۵ و اف-۱۴ است؛ جنگنده‌ای که با فیلم تاپ‌گان در سال ۱۹۸۶ شهرت جهانی پیدا کرد.

نیکلاس مارش از انستیتو تحقیقات صلح اسلو می‌گوید مشخص نیست که چند فروند از این هواپیماهای قدیمی واقعا قادر به پرواز هستند، چون به گفته او پیدا کردن قطعات آنها کار بسیار دشواری است.

پدافندهای گنبد آهنین و پیکان

سامانه‌های دفاع موشکی گنبد آهنین و پیکان، مهم‌ترین ستون‌های دفاعی اسرائیل هستند.

یوزی روبین، بنیان‌گذار سازمان دفاع موشکی اسرائیل در وزارت دفاع این کشور است. او که اکنون پژوهشگر ارشد موسسه استراتژی و امنیت در بیت‌المقدس است، به بی‌بی‌سی گفت وقتی شاهد آن بوده که چگونه گنبد آهنین با همراهی متحدان اسرائیل تقریبا تمام موشک‌ها و پهپادهای ایران را منهدم کرده، تا چه حد «احساس امنیت» کرده است.

«به‌شدت احساس اطمینان و رضایت داشتم… این سامانه بسیار تخصصی و دقیق در مقابل اهدافش عمل می‌کند. این یک سامانه دفاع موشکی برد کوتاه است. هیچ چیز مشابه آن در هیچ سیستم دیگری وجود ندارد.»

فاصله ایران تا اسرائیل چقدر است؟

فاصله هوایی اسرائیل از ایران حدود ۲۱۰۰ کیلومتر است. تیم ریپلی، سردبیر نشریه «دیفنس آی» (چشم دفاعی) به بی‌بی‌سی گفت که موشک‌های اسرائیل، راه و ابزار اصلی حمله این کشور به ایران است.

برنامه موشکی ایران به عنوان بزرگ‌ترین و متنوع‌ترین برنامه در خاورمیانه شناخته می‌شود. ژنرال کنت مکنزی، فرمانده سابق ستاد فرماندهی مرکزی آمریکا (سنت‌کام) در سال ۲۰۲۲ گفته بود که ایران «بیش از ۳ هزار» موشک بالستیک دارد.

به گزارش مرکز مطالعات استراتژیک و بین‌المللی (CSIS) پروژه دفاع موشکی اسرائیل هم به چند کشور موشک صادر می‌کند.

موشک‌ها و پهپادهای ایران

ایران از زمان جنگ عراق تلاش و هزینه بسیاری برای توسعه سامانه‌های موشکی و پهپادی خود کرده است.

این کشور موشک‌ها و پهپادهای برد کوتاه و بلند مختلفی ساخته که بعضی از آنها در حمله اخیر به اسرائیل به کار گرفته شدند.

پژوهشگرانی که درباره حملات موشکی حوثی‌های یمن به عربستان تحقیق می‌کنند، به این نتیجه رسیده‌اند که این موشک‌ها ساخت ایران است.

بسیاری از کارشناسان نظامی، از جمله سردبیر نشریه «دیفنس آی»، بر این باور هستند که بسیار بعید است که اسرائیل به جنگ زمینی با ایران فکر کند: «امتیاز بزرگ اسرائیل قدرت هوایی و سلاح‌های هدایت‌پذیر آن است. به همین دلیل این توانایی بالقوه را دارد که علیه اهدافی در داخل ایران حمله هوایی انجام دهد.»

به باور او تجربه عملیات اسرائیل علیه دشمنانش نشان می‌دهد که «تنبیه» محور استراتژی این کشور است: «ارتش اسرائیل و رهبران سیاسی آن مدام از این کلمه استفاده می‌کنند. این بخشی از فلسفه وجودی آنها است؛ این که چنان ضربه‌ای وارد کنند که طرف مقابل قبل از هر اقدام دیگری، خوب به آن فکر کند.»

در گذشته عده‌ای از چهره‌های مهم نظامی و غیرنظامی ایران در حملات هوایی کشته شده‌اند، از جمله در حمله هوایی روز اول آوریل به کنسولگری جمهوری اسلامی در دمشق که حمله تلافی‌جویانه ایران را به دنبال داشت.

اسرائیل مسئولیت آن حمله یا حملات دیگری را که در آن مقام‌ها یا نظامیان ایران کشته شده‌اند، بر عهده نگرفته است. هر چند که دست داشتن در این حملات را تکذیب هم نکرده است.

نیروی دریایی

نیروی دریایی ایران با تجهیزاتی قدیمی و نسبتا فرسوده،‌ حدود ۲۲۰ کشتی در اختیار دارد. به گفته موسسه بین‌المللی مطالعات استراتژیک، نیروی دریایی اسرائیل صاحب حدود ۶۰ کشتی است.

حملات سایبری

در صورت وقوع یک حمله سایبری، اسرائیل نسبت به ایران، چیزهای بیشتری برای از دست دادن دارد.

سیستم دفاعی ایران از نظر فناوری به اندازه اسرائیل پیشرفته نیست و به همین دلیل تهاجم الکترونیک به ارتش اسرائیل ممکن است ضربه بزرگتری وارد کند.

اداره ملی فضای مجازی اسرائیل می‌گوید: «در حال حاضر شدت حملات سایبری بسیار بیشتر از قبل است -دست کم سه برابر بیشتر- و این حملات تمام بخش‌های اسرائیل را هدف قرار می‌دهد. همکاری ایران و حزب‌الله در دوره جنگ [غزه] افزایش یافته است.»

به گزارش این نهاد از ۷ اکتبر (روز حمله حماس به اسرائیل) تا پایان سال ۲۰۲۳ میلادی، ۳۳۸۰ مور حمله سایبری علیه اسرائیل رخ داده است.

غلامرضا جلالی، رئیس سازمان پدافند غیرعامل ایران، هم گفته است که در یک ماه منتهی به انتخابات اخیر مجلس، حدود ۲۰۰ حمله سایبری علیه ایران خنثی شده است.

در یکی از خبرسازترین حملات سایبری اخیر، در ماه دسامبر گذشته، پمپ بنزین‌ها و سامانه سراسری توزیع سوخت ایران هدف قرار گرفت و در آن زمان جواد اوجی، وزیر نفت ایران، هم ایجاد اختلال در شبکه توزیع سوخت را تایید کرد.

تهدید هسته‌ای

کارشناسان هسته‌ای و بین‌المللی عمدتا بر این باورند که اسرائیل از معدود کشورهایی است که تسلیحات هسته‌ای در اختیار دارد. اما دولت اسرائیل هرگز این مسئله را تایید نکرده و همواره موضعی مبهم در قبال آن پیش گرفته است.

ایران، بر اساس گزارش‌ها، سلاح هسته‌ای در اختیار ندارد، هر چند که با اتهام تلاش برای دستیابی به چنین تسلیحاتی در پوشش یک برنامه صلح‌آمیز هسته‌ای روبرو است. جمهوری اسلامی همواره این اتهام را رد کرده است.

ویژگی‌های جغرافیایی و جمعیتی

ایران از نظر مساحت بسیار بزرگتر از اسرائیل است و جمعیت آن با حدود ۸۹ میلیون نفر، تقریبا ۹ برابر اسرائیل است با نزدیک به ۱۰ میلیون نفر جمعیت.

شمار نیروهای آماده به‌خدمت در ایران چندین برابر اسرائیل است. به گفته موسسه بین‌المللی مطالعات استراتژیک آمار آنها در ایران حدود ۶۰۰ هزار نفر و در اسرائیل ۱۷۰ هزار نفر است.

«ناکامی» اسرائیل

اریک رونتسکی، پژوهشگر مطالعات خاورمیانه در دانشگاه تل‌آویو، می‌گوید اسرائیل با اعلام وضعیت هشدار فوق‌العاده برای حملات ایران، در واقع نوعی ناکامی در این رویارویی را پذیرفته است.

گروه‌های شبه‌نظامی مورد حمایت ایران در کشورهای همسایه به صورت مرتب حملاتی را علیه منافع اسرائیل ترتیب می‌دهند و خود این گروه‌ها هم هدف حملات متقابل اسرائیل قرار می‌گیرند.

او تردید دارد که جنگ متعارف تمام‌عیار درگیرد. «نیروی زمینی قرار نیست وارد جنگ شود. نیروی دریایی هم همین‌طور. آنها (ایران و اسرائیل) فاصله زیادی از یکدیگر دارند.»

«شاهد موقعیتی هستیم که در آن دو طرف توان پرتاب موشک‌های دوربرد و همین طور پدافند هوایی دارند. یک طرف آن را دیدیم که رویارویی موشک‌های دوربرد ایران با سامانه دفاع موشکی اسرائیل شنبه و یکشنبه گذشته بود.»

او می‌گوید اسرائیل برای رسیدن به ایران باید از حریم هوایی کشورهایی مثل سوریه،‌ اردن و عراق عبور کند.

اما اسرائیل سرویس اطلاعاتی کارکشته دارد که می‌تواند در داخل ایران عملیات سری انجام دهد.

«جنگ نیابتی» ایران و اسرائیل چیست؟

با این که ایران و اسرائیل تا الان جنگ رو‌در‌رو و مستقیم نداشته‌اند، اما هر دو درگیر نبردی غیر رسمی بوده‌اند. چهره‌های مهم ایرانی در حملات هوایی منتسب به اسرائیل در کشورهای دیگر کشته شده‌اند یا در داخل ایران ترور شده‌اند. ایران هم اسرائیل را از طریق گروه‌های وابسته و مورد حمایت خود هدف قرار داده است.

حزب‌الله لبنان سهمی عمده در جنگ نیابتی ایران علیه اسرائیل دارد و جمهوری اسلامی حمایت از این گروه را انکار نمی‌کند.

ایران از حماس در غزه هم آشکارا حمایت می‌کند. حماس حملات ۷ اکتبر علیه اسرائیل را انجام داد و دهه‌ها است که از داخل نوار غزه به طرف اسرائیل راکت پرتاب می‌کند.

اسرائیل و قدرت‌های غربی می‌گویند ایران مهمات و تسلیحات در اختیار حماس قرار می‌دهد و در آموزش نظامی این گروه نقش دارد.

حوثی‌های یمن هم به عنوان یکی دیگر از گروه‌های نیابتی ایران شناخته می‌شوند. عربستان سعودی می‌گوید موشک‌هایی که حوثی‌ها به سوی عربستان پرتاب می‌کردند، ساخت ایران بود.

گروه‌های وابسته به ایران در عراق و سوریه هم حضور و قدرت قابل توجهی دارند. ایران از دولت بشار اسد در سوریه هم حمایت می‌کند و گفته می‌شود که از خاک سوریه برای حمله به اسرائیل استفاده می‌کند.

از: بی ب سی