ایران وایر
مرکز حمایت از زنان و دختران خشونت‌دیده «مهر شمس‌آفرید» هم تعطیل شد. خانه مهر شمس‌آفرید، یک خانه امن برای زنان خشونت دیده یا در معرض خشونت بود که توسط «فاطمه باباخانی» در ارومیه، مرکز استان آذربایجان غربی تاسیس شده بود تا یاریگر زنان آسیب‌پذیر باشد.
***
خانم باباخانی ۹اردیبهشت۱۴۰۳ در حساب ایکس خود نوشت: «پناهگاه کوچک برای زنان خشونت‌دیده، پناهگاه عزیزتر از جانمان، خانه امن غیردولتی مهر شمس‌آفرید، با بدترین شکل ممکن، تعطیل شد.»
خانه مهر شمس‌آفرید از سال ۱۳۹۹ تاسیس و پس از یک سال، خانه امن زیر نظر موسسه نیز فعالیت خود را آغاز کرد.
خانم باباخانی پیش‌تر در حساب کاربری خود در این شبکه اجتماعی توضیح داده بود که «یک قشون‌کشی تمام عیار علیه پناهگاه راه انداخته‌اند و با کلی مسوول و مدیر و حراست ریختن توی پناهگاه.»
روایت خشونت‌بار یک تعطیلی
فاطمه باباخانی در رابطه با نحوه تعطیلی خانه مهر شمس‌آفرید به شبکه شرق گفته بود ۸-۹ نفر بدون اطلاع قبلی از اداره‌کل بهزیستی استان برای بازرسی به این خانه امن رفته و در جلسه‌ای شبیه بازجویی، در رابطه با چگونگی تامین مالی موسسه پرس و جو کردند.
ماموران بهزیستی اما بدون توجه به نتیجه این پرس‌وجو و ارائه شدن اسناد و مدارک مالی موسسه، همه زنانی که در آن خانه امن حضور داشتند را به‌رغم مخالفت‌های خانم باباخانی، به محل اورژانس اجتماعی انتقال دادند.
مدیرعامل این موسسه در گفت‌وگو با «شرق» همچنین توضیح داده بود: «در یک سال گذشته بهزیستی استان من را تحت فشار بسیاری قرار دادند. مدیرکل می‌گفت پوشش خوبی نداری، معاند هستی و در فضای مجازی رفتارهای خلاف عرف و شرع انجام داده‌ای و علیه نظام نوشته‌ای. تاکید داشتند چرا در مورد مسائل ناموسی می‌نویسی و تشویش اذهان عمومی انجام داده‌ای.»
چند روز پیش از تعطیل شدن خانه مهر شمس‌آفرید، حمله به این موسسه و خانم باباخانی در شبکه اجتماعی ایکس آغاز شده بود.
کاربران موسم به ارزشی در این شبکه اجتماعی پست‌های خانم باباخانی در رابطه با «آموزش مقابله با خشونت خانگی به زنان» را با توضیحاتی مانند اتهام «آموزش دروغ به نظام و مردان» بازنشر می‌کردند. حمله دسته‌جمعی کاربران ارزشی به فعالان مدنی و سیاسی پیش از صدور کیفرخواست٬ بازداشت، توقیف، … و حتی اعلام جرم علیه دیجی‌کالا، پیش‌از این نیز سابقه داشته است.
جنگ بر سر آموزش و رویکرد، تا منابع مالی
یکی از فعالان جامعه مدنی در رابطه با چرایی بسته شدن خانههای امن غیردولتی، در رابطه با تجربه سنگ‌اندازی‌های نهادهای نظارتی ازجمله بهزیستی به ایران‌وایر گفت: «یکی از چالش‌های هر روزه، ما موضوع آموزش به زنان بود.»
در خانههای امن غیردولتی در کنار «اسکان و نگهداری زنان و دختران»، «کارگاه‌های آموزشی تخصصی» برگزار می‌شود و به «تحصیل دختران» کمک می‌شود. همچنین برخی از این خانههای امن مانند خانه امن موسسه مهر شمس‌آفرید، قدم‌های بلندی راستای «توقف خشونت، به‌ویژه در روستاهای آذربایجان غربی» بر می‌دارد.
در مقابل این رویکرد خانههای امن غیردولتی، هدفی که بهزیستی دنبال می‌کند، «افزایش تاب‌آوری» زنان و دختران است.
براساس بیانیه روابط عمومی بهزیستی، تاب‌آوری برای بسیاری از زنان قدرت و مهارتی آموختنی و ضروری است، اگرچه این برای مردان هم ضروری به‌نظر می آید، اما زنان برای غلبه بر موانع و سازگاری و سازندگی خود و خانواده، به توانایی بیشتری نیازمندند.
در بخش دیگری از این بیانیه آمده است: «تاب‌آوری زنان شامل سرفصل‌هایی مانند یادگیری رشد در شرایط پرتنش، تمرین و مدیریت خشم و استرس، پرورش و کاربست شوخ‌طبعی و طنز، یافتن معنا در بحران‌ها، تحمل تنهایی و شکست‌های اجتماعی و اما وجه غالب تاب‌آوری زنان زندگی معنوی است.»
این فعال مدنی به ایران‌وایر گفت: «مقایسه بین رویکرد خانههای امن غیردولتی و آنچه بهزیستی به‌عنوان هدف تعریف کرده است، نشان می‌دهد که چرا بهزیستی به‌عنوان بازوی اجرایی نظام در رابطه با زنان آسیب‌دیده و زنان آسیب پذیر، به‌دنبال تعطیل کردن خانههای امن غیر دولتی هستند.»
او افزود: «درحالیکه ما به‌دنبال توانمند کردن زنان، آگاه کردنشان از قانون و حقوق‌شان و مقاومت در مقابل خشونت خانگی هستیم، سیاست کلان جمهوری اسلامی به‌بهانه‌های مختلف مثل پاسداشت خانواده یا کاهش نرخ طلاق، به‌دنبال بازتولید تعاریف سنتی از نقش و جایگاه زن به‌عنوان فردی است که تحمل و تاب‌آوری را باید سرلوحه حیاتش قرار دهد.»
فشارها بر فعالان جامعه مدنی و رویکردشان در رابطه با حقوق زنان، کودکان و …، پس از اعتراضات «زن٬زندگی٬آزادی» افزایش یافت.
این فعال مدنی به ایران‌وایر گفت: «طبیعتا در جریان اعتراضات سال ۱۴۰۱، به‌عنوان فعالان جامعه مدنی، در مواجهه با خشونت عریان نسبت به زنان و کودکان واکنش نشان دادیم، همین موضوع باعث شد که اداره‌های بهزیستی شهرهای مختلف، مدیران خانههای امن، خانههای کار کودکان و … را احضار کنند و تهدید کنند که در صورت ادامه این روش، مجوزهای‌شان لغو خواهد شد.»
به گفته او، از آنجایی که برای برخی از فعالان مدنی ادامه به کار خانههای امن و خانههای کار کودکان مهم‌تر بود، مجبور شدند حتی پست‌های اعتراضی‌شان را در رابطه با نقض آشکار حقوق زنان و کودکان در شبکه‌های اجتماعی حذف کنند یا از به کار بردن هشتگ «زن٬زندگی٬آزادی» در گزارش‌های مربوط به زنان و کودکان، خودداری کنند.
یکی دیگر از دلایل برخورد حذفی بهزیستی و حتی شهرداری با نهادهای مدنی خودگردان یا غیردولتی فعال در رابطه با زنان و کودکان، موضوع منابع مالی است. خانههای امن مانند خانه مهر شمس‌آفرید و خانههای کار کودکان مانند خانه کودکان دروازه غار، خودگردان و وابسته به کمک‌های مردمی هستند.بهزیستی اما برای پذیرش هر زن آسیب‌دیده یا کودک کار و خیابان، ردیف بودجه دارد. در بسیاری از شهرها پناهگاه‌ها و محل‌های اسکان این افراد وابسته به شهرداری است و زیرنظر بهزیستی اداره می‌شود.
این فعال مدنی به ایران‌وایر گفت: «دو نهاد دولتی بهزیستی و شهرداری، به‌واسطه تاسیس پناهگاه و خانههای مثلا امن، بودجه‌های کلان دولتی دریافت می‌کنند. بودجه‌هایی که عموما خارج از حیطه نظارتی است. از سوی دیگر چند سالی‌ست که پای خیریه‌های دولت‌ساخته به این حوزه باز شده است. خیریه‌هایی که زیرعنوان حمایت از اقشار آسیب‌پذیر پول‌شویی می‌کنند، یا بودجه‌های مربوط به این حوزه را جاهای دیگری مصرف می‌کنند.»
سابقه تاسیس یک نهاد مدنی، خانه امن
تا سال ۱۳۹۳، خانه امنی وجود نداشت و صرفا مراکز مداخله در بحران بهزیستی برای کمک به زنان در معرض خشونت خانگی به ارائه خدمات می‌پرداختند و این دسته از زنان در کنار زنان آسیب‌دیده و زنان خیابانی، مورد پذیرش این مراکز قرار می‌گرفتند. درحالیکه زنان در معرض خشونت خانگی، اغلب به‌همراه فرزندانشان مجبور به ترک منزل شده و نباید با افراد دارای آسیب‌های اجتماعی در یک مرکز نگهداری شوند. ازاین‌رو در همان سال در سازمان بهزیستی، مراکزی برای زنانی که در معرض خشونت خانگی قرار داشتند مهیا شد.
مجوز راه‌اندازی خانههای امن دولتی در ایران در سال ۱۳۹۳ صادر شد. بنا به گفته مسوولان بهزیستی، در ابتدای کار صرفا هشت مرکز اسکان موقت بهزیستی تبدیل به هشت خانه امن دولتی در کشور شد، اما باتوجه به ظرفیت محدود پذیرش خانه‌ها، این تعداد کافی نبود و نیاز به ورود بخش غیردولتی و موسسه‌های خیریه احساس می‌شد. در سال ۱۳۹۵، با تصویب ماده ۲۶ قانون تنظیم‌بخشی از مقررات مالی دولت، با واگذاری این خدمت به موسسه‌های غیردولتی و خیریه‌های واجد شرایط موافقت شد و در ابتدای کار حدود ۱۵ خانه امن توسط بخش غیردولتی راه‌اندازی و تا سال ۱۳۹۶، ۲۸خانه راه‌اندازی شد.
سازمان بهزیستی در ایران، خانههای امن را این‌طور تعریف می‌کند: «مرکزی است که توسط سازمان بهزیستی کشور برای اسکان موقت زنان خشونت‌دیده یا در معرض خشونت خانگی تاسیس شده است. به‌طوری‌که این زنان حداکثر تا یک سال در این مرکز از امکانات و خدمات تخصصی فردی، خانوادگی و اجتماعی، به‌منظور رفع مساله خشونت و آسیب‌های وارد شده، به‌صورت رایگان بهره‌مند می‌شوند. در‌صورتی‌که زنان مذکور دارای فرزند پسر کمتر از دوازده سال یا فرزند دختر باشند، فرزندان آن‌ها نیز در این مرکز اسکان داده می‌شوند.»
پذیرش در این مراکز بیشتر از طریق ارجاع اورژانس اجتماعی ۱۲۳ امکان‌پذیر است. همین موضوع باعث بسته شدن دست خانههای امن در پذیرش زنانی می‌شود که از منظر نهادهای تصمیم‌گیری مانند بهزیستی که کارفرمای اورژانس اجتماعی است، نیاز به حمایت ندارند و به خانواده بازگردانده می‌شود.
یکی از فعالان مدنی که سابقه طولانی کار در حوزه زنان آسیب دیده را دارد، در این رابطه به ایران‌وایر گفت: «عموما در رابطه با پذیرش دختران با مشکلات بیشتر مواجه بودیم، پس از سال‌ها اطلاع‌رسانی جامعه و نهادهای تصمیم‌گیر در رابطه با زنانی که توسط همسرانشان مورد خشونت قرار می‌گرفتند، با همدلی بیشتر مواجه بودند. در مقابل اما دخترانی که توسط پدر یا برادرانشان مورد خشونت قرار می‌گرفتند، معمولا توسط نهادهای تصمیم‌گیر به خانواده، یعنی محل اعمال خشونت بازگردانده می‌شدند.»
او افزود: «می‌گویم معمولا چرا که قانون مشخصی در این رابطه وجود ندارد، در یک شهر ممکن است اورژانس اجتماعی زنی را که تحت خشونت آشکار فیزیکی همسر معتادش است را به صبر و تحمل قانع کند و به منزل مشترک بازگرداند و در شهری دیگر، دختری که با ادامه تحصیلش مخالفت شده را،به یک خانه امن بفرستد.»
جنگ نظام با نهادهای مدنی
برخورد با نهادهای مدنی و مشخصا خانههای امن، به چند سال پیش برمی‌گردد. خانه امن «خانه خورشید»، سازمان مردم‌نهاد کاهش آسیب اعتیاد در میان زنان ایران، اسفند ۱۴۰۰ تعطیل شد. آن زمان «لیلا ارشد» و «سرور منشی‌زاده»، بنیانگذاران خانه خورشید اعلام کرده بودند که به‌‌دلیل «فشارها و به‌اجبار»، فعالیت این خانه امن غیردولتی را متوقف کرده‌اند.
پیش‌از آن نیز خانه کار کودکان شوش تعطیل و تخریب شده بود؛ همچنین جمعیت امام علی در سال ۱۴۰۱ با حکم دادگاه منحل شد. در مرداد۱۴۰۱ نیز «سپیده علیزاده»، از فعالان مدنی و مدیر مرکز جامع «کاهش آسیب بانوان نور سپید هدایت» که در زمینه کمک به زنان آسیب دیده در منطقه شوش در جنوب تهران فعالیت می‌کرد، با انتشار یادداشتی، از تعطیلی این موسسه خبر داده بود.
جمهوری اسلامی در راستای تلاشش برای سیطره بر کل شؤن حیات شهروندان، نهادهای مدنی را سدی در این راه می‌داند.
به کانال تلگرام سایت ملیون ایران بپیوندید