ایران وایر
سرکوب معترضان به بی‌آبی، دستگیری منتقدان خشک شدن دریاچه ارومیه و بی‌نتیجه ماندن وعده تامین آب به سیستانی‌ها، تنها بخشی از سرنوشت کسانی است که قربانی تصمیم‌های مدیریت «ابراهیم رئیسی» و دولتش در عرصه مدیریت منابع آب شدند.
شاید سیل چالوس، آخرین بحران آبی دولت سیزدهم باشد که دوره آن با برگزاری انتخابات زودهنگام ۸تیر۱۴۰۳، یکسال زودتر از زمان معمول به پایان می‌رسد. گرچه تا‌کنون هیچ یک از شش نامزد انتخابات دوره چهاردهم ریاست‌جمهوری مثل هفت نامزد دوره قبل، اظهارنظری درباره وضعیت تنش آبی در ایران نکرده‌اند، پرسش این است که چالش‌های آبی به جا مانده از دوره مدیریت «ابراهیم رئیسی»، برای دولت بعدی چیست؟
«رضا حاجی‌کریم»، رییس هیات مدیره فدراسیون صنعت آب ایران، به‌تازگی با اشاره به آخرین وضعیت منابع آب گفته «با مصرف ۹۰ درصد از منابع آب تجدیدپذیر، ایران در شرایط بسیار پرخطر آبی قرار دارد.»
کارشناسان مختلفی ازجمله «روزبه اسکندری»، مشاور ارشد سازمان آب بریتیش کلمبیا، درباره عملکرد دولت رئیسی در مدیریت منابع آب که «دولت او یکی از بدترین عملکردها در دولت‌های بعد از انقلاب ۱۳۵۷ را داشته»، اتفاق نظر دارند. با‌این‌حال باید دید میراث او برای رییس بعدی قوه مجریه چیست؟
***
دولتی که هیچ گفتمانی برای حل تنش آبی ایران نداشت
«مظاهرات سلمیه»، با صدای زنی که فریاد می‌زد «شما که آبتو نبردن … شما که زمینتو نبردن …»، یادآور روزهایی است که ابراهیم رئیسی مراسم تنفیذ و تحلیف خود را پشت سرمی‌گذاشت و در همان حال، سرکوب خوزستانی‌های معترض به نداشتن آب دست‌کم ۱۳ کشته برجای گذاشت. همان زمانی که رییس دادگستری خوزستان، معترضان به بی‌آبی را معاند و وابسته خواند.
در چنین شرایطی وقتی ابراهیم رئیسی ۱۹ وزیر پیشنهادی‌اش برای تشکیل کابینه را به مجلس معرفی کرد هیچ یک از وزرایش به تنش‌آبی ایران اشاره نکردند؛ حتی چهار وزیری که به‌طور مستقیم با مساله آب سروکار داشتند.
«علی اکبر محرابیان» درحالی وزیر نیرو شد که تنها در یک جمله از برنامه ۳۱ صفحهای خود گفته بود: «باید مصوبه‌های کمیته ملی سازگاری با کم‌آبی اجرایی شود.»
«جواد ساداتی‌نژاد»، برای سکانداری وزارتخانه‌ای که بیشترین مصرف آب در ایران را دارد، تنها با ۱۶ صفحه برنامه رای اعتماد گرفت، بی‌آنکه اشاره‌ای به سازگاری با کم‌آبی داشته باشد.
«رضا فاطمی‌امین»، گزینه پیشنهادی رئیسی برای وزارت صنعت، معدن، تجارت، حتی یک جمله در برنامه ۴۴صفحهای خود به نقش صنایع پُرآب‌بر نپرداخته بود.
همچنین «احمد وحیدی» برای آنکه وزیر کشور شود، تنها جایی در برنامه ۳۴ صفحهای خود از نگرانی درباره مساله آب گفت که مخاطرات و تبعات «انتقال آب» و «سیل» را یادآور شده‌بود.
تیم مدیران آبی دولت رئیسی با انتصاب دو نفر، یعنی «محمد مخبر» و «علیرضا رزم‌حسینی» و ابقای «سورنا ستاری»، معاون علمی و فن‌آوری رییس‌جمهور که پروژه «آب ژرف» را هدایت می‌کرد تکمیل شد.
«رزم‌حسینی» که پیش‌تر سابقه وزارت صنعت معدن تجارت و استانداری کرمان و خراسان رضوی داشت، به‌عنوان «مشاور معاون اول رییس‌جمهور در امور پروژه‌های انتقال آب از دریا» منصوب شد.
توصیف «رضا حاجی‌کریم»، عضو هیات مدیره فدراسیون صنعت آب ایران از ترکیب تیم مدیران آبی دولت قابل تامل بود که گفت: «با کابینه‌ای روبه‌رو هستیم که هیچ گفتمان آبی ندارد.»
دولت سیزدهم با وعده ساخت سالانه یک میلیون واحد مسکونی بر سر کار آمد، موضوعی که حاجی‌کریم درباره تحقق همین وعده پرسیده‌بود: «وعده داده می‌شود سالانه یک میلیون واحد مسکونی در حاشیه شهرها قرار است ساخته شود، ولی هیچ‌کس نمی‌پرسد با کدام آب؟ آن هم در شرایطی که اکثر شهرهای ایران در شرایط تنش آبی قرار دارند.»
دولت رئیسی هنوز ۱۰۰ روز فعالیت نخست خود را پشت‌سر گذاشته بود که تجمع آرام و در سکوت کشاورزان اصفهان در بستر خشک زاینده‌رود در ۵آذ۱۴۰۰ به خشونت کشیده شد و حمله سرکوبگران با شلیک گلوله‌های ساچمه‌ای، بینایی دست‌کم ۱۹ تن دچار مشکل شد. اعتراض به بی‌آبی محدود به خوزستان و اصفهان نشد و در شهرکرد و مرز میلک نیز شاهد آن بودیم.
اصرار بر انتقال آب از دریای عمان
دولت سیزدهم درحالی انتقال آب به اصفهان را در دستور کار خود قرار داد، که مدعی بود بودجه آن از سوی صنایع در جهت احیای زاینده‌رود تامین شده‌است. با‌این‌حال باز هم بارگذاری جمعیت را در اصفهان با ساخت شهر جدید «شیخ‌بهایی» آن هم در منطقه‌ای که فرونشست آن ۴۵ برابر نرخ جهانی است پیش‌برد.
دولت سیزدهم فاز دوم «انتقال آب از دریای عمان» را با صرف ۱۳۹.۵ هزار میلیارد تومان و احداث ۹۸۰ کیلومتر لوله و تاسیسات پمپاژ برای تامین ۴۰۰ میلیون مترمکعب آب اجرا کرد، در‌حالی‌که به گفته «علیرضا الماسوندی»، سرپرست حوضه آبریز رودخانه زاینده‌رود در بالادست این رودخانه، «بیش از ۵۰۰ میلیون متر مکعب آب اضافه، در حوزه کشاورزی برداشت می‌شود.»
وقتی دولت سیزدهم حقابه را جاری نکرد تا دریاچه ارومیه خشک شد
دولت سیزدهم با کمک مجلس انقلابی، سرنوشت دریاچه ارومیه را پس از ۱۲هزار سال با خشکی همنشین کرد. بسیاری از فعالان مدنی و محیط‌زیستی را نیز که نسبت به خشک شدن این اکوسیستم مهم اعتراض داشتند دستگیر کردند، به ویژه آنکه این وضعیت در آستانه نخستین سالگرد مرگ «مهسا (ژینا) امینی» در بازداشت گشت ارشاد پلیس بود.
فشار نمایندگانی چون «علی نیکزاد» برای ساخته شدن سد «لیلان‌چای» که پیش‌تر توسط ستاد احیای دریاچه ارومیه متوقف شده بود، یا طرح تحقیق و تفحص از این ستاد، موجب اخلال در روند حیات‌بخشی به دریاچه ارومیه شد.
جالب اینجاست قرارگاه خاتم‌الانبیاء که ۳ هزار و ۵۰۰ میلیارد تومان از بودجه ۶ هزار و ۱۲ میلیارد تومانی ستاد احیای دریاچه ارومیه را برای ساخت تونل کانی‌سیب دریافت کرده‌بود، در موعد مقرر این پروژه را تحویل نداد و با روی کار آمد دولت سیزدهم، ۱هزار و ۸۰۰ میلیارد تومان دیگر برای تکمیل تونل بودجه طلب کرد.
در همین حال، تخصیص بودجه ستاد متوقف و «عیسی کلانتری» نیز از دبیری آن برکنار شد. ابراهیم رئیسی دبیری ستاد را به استاندار آذربایجان غربی محول کرد که این اقدام تنزل دادن موقعیت اداری ستاد احیای دریاچه ارومیه تلقی می‌شود.
از سوی دیگر بنا به تصریح سخنگو صنعت آب وزارت نیرو، تنها یک هزار و یکصد میلیون مترمکعب آب از سدها به سمت دریاچه در سال آبی ۱۴۰۰-۱۴۰۱ جاری شد که با توجه به مساله آب‌دزدی زمین‌های کشاورزی و باغ‌ها، معلوم نیست چه میزان آن به دریاچه رسید. این درحالی بود که در سال‌های خشکسالی، دست‌کم باید ۲هزا رو ۵۷۸ مترمکعب آب به دریاچه می‌رسید.
باوجود وعده‌های متعدد دولت سیزدهم و به‌طور مشخص رییس سازمان حفاظت محیط‌زیست، هیچ حقابه‌ای به دریاچه نرسید. نتیجه این روند باتوجه به جاری نشدن حقابه آن و تبخیر بالا در نهایت به خشک‌شدن دریاچه در تابستان ۱۴۰۲ منجر شد.
پس از بارش‌های شش ماهه اخیر، سازمان حفاظت محیط‌زیست مدعی شد که ادعاها درباره خشک‌شدن دریاچه ارومیه کذب است.
روزنامه «پیام ما»، به‌تازگی و در پی ادعا سازمان حفاظت محیط‌زیست مبنی‌بر کذب‌بودن خشک شدن دریاچه ارومیه نوشته است: «تراز دریاچه ارومیه در ۱۶خرداد۱۴۰۳ نسبت به زمان مشابه سال ۱۴۰۰، کاهش ۶۲ سانتی‌متری داشته است.»
حقابه هامون و سرابی به نام چاه ژرف
دولت ابراهیم رئیسی تامین آب برای مردم سیستان را به موضوع حقابه هیرمند، حفر چاه ژرف و انتقال آب از دریای عمان گره زد. برای تامین حقابه مقامات طالبان را با ادبیاتی تهدیدآمیز خطاب قرار داد و گفت : «اخطار می‌کنم حق مردمان سیستان‌و‌بلوچستان را سریعا بدهند بعدا گله نکنند.»
همین جملات، موجب دستمایه تمسخر او از سوی ژنرال مبین، از مسوولان طالبان شد که در ویدیویی می‌‌گفت: «این بشکه آب را بگیر و حمله نکن. تهدید نکن، ما می‌ترسیم.»
از سوی دیگر و با فشار نماینده‌ای چون «حبیب‌الله دهمرده» که خود را «بنیانگذار آب‌های ژرف ایران» می‌خواند، وعده تامین آب برای سیستانی‌ها از طریق چاه ژرف داد و دست‌کم یک هزار میلیارد تومان بودجه به آن تخصیص داد.
دیری نپایید که «رضا مکنون»، رییس شاخه مهندسی عمران فرهنگستان علوم ایران، دراین‌باره گفت: «آب‌های ژرف استخراج‌شده برای آنالیز به آلمان ارسال شد و نتایج نشان می‌دهد هشت عنصر سنگین در این آب وجود دارد.»
سیل‌هایی که دولت سیزدهم را با خود برد
سیل‌هایی که در دوره دولت سیزدهم روی داد، نشان داد این دولت به تجربه دولت‌های پیش از خود، توجه نشان نداده و دچار غافلگیری شده‌است. قطع آب پایتخت در نتیجه سیل ۱۸خرداد۱۴۰۲ و تکرار سیل در سیستان‌و‌بلوچستان در ماه‌های پایانی سال ۱۴۰۲ و آغاز ۱۴۰۳ که دست‌کم ۱۹ تن قربانی گرفت، از این دست بود.
ادعای تغییر الگوی کشت
جواد ساداتی‌نژاد، ۱۸مهر۱۴۰۱ با ادعای اینکه کاری که طی ۵۰ سال هیچ‌کس توان انجامش را نداشته، از سند تغییر الگوی کشت رونمایی کرد و برای اجرای آن ۴۰ هزار میلیارد تومان مطالبه کرد. براساس سند ارائه شده، او باید در سال اول اجرا کاهش ۶ درصدی مصرف آب را تجربه می‌کردیم، اما در برملا شدن فساد ناشی از رانت واردات نهاده‌های دامی برکنار شد و هیچ‌کس نتوانست دریابد اثربخشی این سیاست به کشور، تا چه اندازه اثربخش‌بود.
نقشه راه آب کشور
دولت سیزدهم باوجود مصوبه‌های کارگروه ملی سازگاری با کم‌آبی از تصویب «نقشه راه آب کشور» در شورای عالی آب خبر داد. موضوعی که واکنش بسیاری از کارشناسان صنعت آب و محیط‌زیست را به‌همراه داشت.
وزارت‌نیرو پیش‌تر با روی کار آمدن «علی‌اکبر محرابیان»، دفتر آب و انرژی این وزارتخانه را منحل کرده بود و عملا با ارائه نقشه راه آب کشور، تلاش برای بی‌اثرکردن مصوبه‌های دولت قبل را در دستور داشت.
این موارد نمونه‌های از وقایع و تصمیمات دولت سیزدهم در مدیریت کلان آب بود. آنچه سبب شد شرایطی پیش روی مردم قرار گیرد که «محمد مجابی»، رییس کمیته محیط‌زیست مجمع تشخیص مصلحت ایران در گفت‌و‌گو با «ایسنا» در توصیف آنچه دولت بعدی پیش رو داد بگوید: «باتوجه به اینکه میزان استفاده از منابع آب زیرزمینی موجب شده که تراز آن ۱۵۰ میلیارد متر مکعب منفی شود و در بسیاری از دشت‌ها شاهد فرونشست زمین باشیم؛ در دولت آینده به حوزه آب باید توجه جدی شود.
حال باید دید آنکه از ۸تیر۱۴۰۳ سکاندار قوه مجریه ایران می‌شود، چه تصمیم یا تصمیماتی درباره آینده ایران با وضعیت منابع آب آن می‌گیرد.
به کانال تلگرام سایت ملیون ایران بپیوندید