



به غیر از معاون امور زنان که بهطور سنتی در اختیار زنان است، «مسعود پزشکیان»، رییسجمهور جدید ایران، دو زن را بهعنوان معاون و دیگری را بهعنوان وزیر خود، وارد دولت جمهوری اسلامی ایران کرده است. این گزارش، درباره این زنان و پیشینهشان و همچنان مقایسهای با دیگر دولتزنان ایران در کابینههای قبلی دولت جمهوری اسلامی است.
از: ایران وایر
***
یک معاون برکنار شده در وزارت راهوشهرسازی برای نامهای که از فساد و تخلفات «علیرضا زاکانی» گفته بود و حالا «خدماترسانی بهتر» زائران اربعین در اولویت اوست وزیر راه شده و یک مدیرکل سابق محیطزیست در شهرداری تهران که گفته برای مدیریت پسماند برایش پوستر و پیام تبریک درست نکنند، معاون رییسجمهور و رییس سازمان محیطزیست. این، ماحصل وعدههای «مسعود پزشکیان» برای «ارتقای زنان در موقعیتهای مدیریتی» است.البته اگر از معاون رییسجمهور در امور زنان و خانواده بگذریم که از زمان تاسیس این معاونت تاکنون، همیشه در دست زنان بوده است، حتی در دولت «ابراهیم رئیسی.»
درباره زنان کابینه مسعود پزشکیان چه میدانیم؟
وزرای کابینه مسعود پزشکیان، ۳۱مرداد۱۴۰۳ از مجلس ایران تماموکمال رای اعتماد گرفت؛ آن هم در سایه تاکیدهای چندین و چندباره آقای پزشکیان درباره اینکه وزرایش در «سطوح بالای نظام» تایید شدهاند.
خودش البته بعدا گفت که در ذهنش «ایدهآلهایی» بوده، ولی وقتی دیده توافق نیست، «کوتاه» آمده است. شخصیت مطیع و گوش بهفرمان پزشکیان در قبال رهبر جمهوری اسلامی که از اردیبهشت که کاندیداهای ریاستجمهوری معلوم شدند تا به امروز خود را چند بار نشان داده، در کنار رای اعتماد مجلس به کل کابینه، باعث شده که بسیاری این کابینه را کابینه «علی خامنهای» و پزشکیان را، «نخستوزیر» او بخوانند.
اما با همه اینها، به رسم دورههای پیشین ریاستجمهوری، نام سه زن در کابینه مسعود پزشکیان به چشم میخورد؛ «فرزانه صادق مالواجرد»، وزیر راهوشهرسازی، «شینا انصاری»، معاون رییسجمهور و رییس سازمان حفاظت محیطزیست و «زهرا بهروزآذر»، معاون امور زنان خانواده پزشکیان.
از سمت معاونت زنان و امور خانواده و ریاست سازمان حفاظت از محیطزیست که در جمهوری اسلامی، بهویژه در دولتهای نزدیک به جریان اصلاحات، سنتی زنانه پیدا کردهاند که بگذریم، پیشنهاد فرزانه صادق مالواجرد بهعنوان وزیر راهوشهرسازی، در قامت جمهوری اسلامی یک سنتشکنی بوده است. پزشکیان در جلسه رای اعتماد گفت که شخص خامنهای او را پیشنهاد کرده بود.
پیشاز این در تاریخ ۴۵ ساله جمهوری اسلامی، فقط یک بار، آن هم «مرضیه وحید دستجردی» در دولت دوم «محمود احمدینژاد»، به وزارت رسیده است؛ وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی. حتی «حسن روحانی» هم باوجود وعدههایی که داده بود، نتوانست وزیر زن معرفی کند.
برخی بر این باورند که معرفی وزیر زن، احتمالا نوعی واکنش به جنبش «زن، زندگی، آزادی» است که با شعارهای مترقی، خواهان رفع تبعیض جنسیتی علیه زنان در ایران شده بود. حالا، ظاهرا انتصاب یک زن به یک وزارتخانه که کار آن عموما مردانه تلقی میشود، توانسته بیشمردانه بودن کابینه پزشکیان را دستکم در رسانههای داخل ایران و در میان اصلاحطلبان، تحتالشعاع قرار دهد.
البته انتصاب شینا انصاری که گفته میشود به شهرداراصلاحطلب سابق تهران، «پیروز حناچی» نزدیک است نیز، در برهم شکستن دوگانه مولاوردی-ابتکار و غافلگیر کردن افکارعمومی بیتاثیر نبوده است.
درحالیکه پیش از معرفی کابینه، گمانههایی از حضور چندباره «معصومه ابتکار»، سیاستمدار اصلاحطلب و معاون دولتهای «محمد خاتمی» و «حسن روحانی» و «شهیندخت مولاوردی»، معاون امور زنان خانواده دولت اول روحانی مطرح بود، این بار حمایت این دو از تنها وزیر زن کابینه پزشکیان خبرساز شده است.
خانمها مولاوردی و ابتکار در توییتی مشترک، نوشتند: «فرزانه صادق مالواجرد با تخصص و تجربه مدیریتی موفق، نماد مشارکت زنان در دولت وفاق ملی است. رای اعتماد بالای مجلس به تنها بانوی کابینه پیشنهادی، اعتماد به زن توانمند و توافق سازِ ایرانی است.» ابتکار همچنین حضور شینا انصاری بهعنوان معاون و رییس سازمان محیطزیست را، پیامآور «امید و بالندگیهای نو» دانسته است و شهیندخت مولاوردی نیز به وزارت رسیدن یک زن در دولت پزشکیان را، «ترک برداشتن سقف شیشهای» خوانده است.
فرزانه صادق مالواجرد؛ اولین وزیر راهوشهرسازی تاریخ ایران
احتمالا مهمترین موضوع در کارنامه فرزانه صادق مالواجرد، وزیر راهوشهرسازی جدید، نامهای است که در تیر۱۴۰۱ بهعنوان معاون شهرسازی و معماری وزارت راه، به شهردار تهران، «علیرضا زاکانی» نوشته بود و نسبت به تخلفات او درباره پروانههای ساختوساز هشدار داده بود. رسانههای ایران معتقدند همیننامه بهعلاوه یک مصاحبه ویدیویی از او که درباره «جمعیت شهر تهران و سند آمایش سرزمین» صحبت میکند، مدتی بعد به برکناری او از این سمت معاونت در وزارت راه بدل شد.
نهایتا در مرداد۱۴۰۲، وزیر وقت راهوشهرسازی، «مهرداد بذرپاش»، با چند درجه تنزل، او را از سمت معاونت برکنار و بهعنوان مشاور در امور شهرسازی و معماری منصوب کرد.
یکی دیگر از مصاحبههای او که قبلا برایش دردسرساز شده، در یک برنامه تلویزیونی بهنام «ثریا» بوده که در آن به اثر تخریبکننده طرحهای توسعه حرم امام هشتم شیعیان در بافت تاریخی شهر مشهد تاکید دارد. او در این مصاحبه که مربوط به سال ۱۳۹۸ و در زمان تصدیگری او بر معاونت معماری و شهرسازی در وزارت راه انجام شده، بهوضوح از اقداماتی که تحتعنوان توسعه حرم امام هشتم شیعیان و تحت مدیریت آستان قدس رضوی صورت میگیرد، بهعنوان مخرب بافت تاریخی مشهد در اطراف حرم اشاره و به ساختوساز مراکز تجاری و هتلهایی با ظاهر غیرمتعارف و ناهمگون با بافت تاریخی و سنتی منطقه نیز تاکید کرده است.
خانم صادق مالواجرد، کارشناس ارشد پیوسته معماری از دانشگاه تهران و دکترای معماری از دانشگاه آزاد اسلامی دارد. او اصالتا اهل اصفهان است و ۴۸ سال سن دارد. تنها وزیر زن دولت پزشکیان، تاکنون سمتهای مدیریتی و معاونتی متعددی در وزارت راه و شهرسازی داشته و حالا هم از هفتخان آنچه مسعود پزشکیان «توافق» نهادهای امنیتی، سپاه پاسداران و رهبر جمهوری اسلامی میخواند و نهایتا مجلسی که سرسپرده رهبر جمهوری اسلامی است، گذشته است.
او در سخنرانی اخیر خود برای گرفتن رای اعتماد از مجلس خطاب به «زن خانهداری که پیچ رادیویش باز است» و صدای او را میشنود و راننده تاکسی و راننده کامیونی که او را میشنوند قول میدهد که زمینی که به مردم واگذار میشود، مشکل زیرساخت نداشته باشد. او همچنین در همین نطق، «معماری ایرانی و اسلامی»، را هویت خود و تمام مردم ایران خوانده و وعده میدهد که شان خانواده در این معماری رعایت شود. او نکات قوت خود را «صداقت»، «تخصص» و «شفافیت» و «مبارزه با رانت و سوداگری» خوانده و میگوید: «شفاف، بدون لکنت و با صدای بلند میگویم، کسی که به شما معرفی شده، متعلق و وابسته به حزب، شخص و گروهی نیستم.»
باءاینحال، اولین اقدام خانم صادق، سفر به ایلام و پایانه مرزی «مهران» در غرب ایران بوده است. بهنظر میرسد که دلیل این مسافرت، استفاده از این مرز برای عبور زائران اربعین به سمت عراق است که فرزانه صادق خواستار «خدمات رسانی» بهتر به زائران در آن شده است.
فرزانه صادق در این سفر همچنین در قالب اولین سخنان خود بهعنوان وزیر گفته است: «مقام معظم رهبری فرمودند زائران کربلا باید بدون دغدغه و آسان سفر کنند و تمام تلاش استاندار محترم و همکاران من و پیگیری نمایندگان هم در این راستاست.»
شینا انصاری؛ رییس سازمان حفاظت از محیطزیست
در پی انتقادها از مسعود پزشکیان درباره وجود تنها دو زن در کابینهاش، شینا انصاری، روز اول شهریور بهعنوان رییس سازمان حفاظت محیطزیست معرفی شد. خانم انصاری، ۵۰ ساله است و دکترای مدیریت محیط زیست دارد.
وبسایت دولت جمهوری اسلامی، «ایرنا» نوشته است که او دورههای تخصصی را در زمینه محیطزیست در ژاپن، اتریش و امارات گذرانده است. براساس این گزارش، او از رشته مهندسی کشاورزی وارد حوزه محیطزیست شده است؛ یعنی حوزهای که به باور بسیاری از اندیشمندان محیطزیست، غیراصولی و سنتی انجام شدن آن، مخربترین اثر را بر محیطزیست ایران، بهویژه منابع آبی آن داشته است.
خانم انصاری روی «مانیتورینگ آلایندههای محیط زیستی» کار کرده و در واکنش به استقبال از این انتصاب گفته است که «برای مدیریت سبز در کاهش پسماند و پرهیز از هزینههای غیرضروری، از ارسال هرگونه تاج گل و نصب بنر و پارچه نوشت» برایش خودداری شود.
وبسایت «جماران» نزدیک به خانواده «روحالله خمینی»، درباره سوابق و فعالیتهای او در پستهای پیشین او نوشته است: «ایجاد سامانه پایش کیفی هوای کشور، بسط و گسترش پایش آلایندههای محیطزیست، ارتقای وضعیت آزمایشگاههای معتمد محیطزیست، بهبود عملکرد خوداظهاری صنایع و تدوین چندین استاندارد شاخص محیطزیست و مشارکت در تهیه قانون هوای پاک و آییننامههای اجرایی آن، قانون حفاظت از خاک و …، از اهم فعالیتهای انصاری در طول دوره ۶ ساله مسوولیت مدیرکلی دفتر پایش فراگیر بوده است.»
او همچنین گفته است که در حوزه محیطزیست، «مدیریت پسماند، فاضلاب، تقویت جایگاه صندوق ملی محیطزیست و افزایش سرمایه گذاری در کسبوکارهای سبز»، مهمترین حوزههایی هستند که در زمان تصدیگری در سازمان حفاظت از محیطزیست مورد توجه او خواهند بود.
بااینهمه، بر هیچکس پوشیده نیست که محیطزیست ایران در شکنندهترین حالت ممکن خود تاکنون، درحالیکه خشکیدگی بخشهای بزرگی از سرزمین ایران را با خطر نابودی زیست انسانی تهدید میکند و آلودگی هوا در شهرهای بزرگ سالانه جان هزاران نفر را میگیرد، به خانم انصاری تحویل داده میشود. او که راه سختی در پیش رو دارد، پیشاز این گفته بوده که «یکی از مهمترین مسائل ناترازی آب و انرژی است همچنین تامین پایدار سوخت پاک، اجرای کامل قانون هوای پاک و کنترل گرد و غبار از مهمترین مشکلات کنونی است.»
فرق زنان کابینه پزشکیان با کابینههای دیگر چیست؟
بهرغم هیاهوی رسانهای اصلاحطلبان، ازجمله دو زنی که تاکنون در کابینههای جریانهای اصلاحات و اعتدالگرایان حضور داشتهاند، مقایسه این کابینه با کابینههای دولتهای پیشین نشان میدهد که مسعود پزشکیان هرچند در مقایسه با دولتهای اصلاحطلب پیش از خود پیشروتر است، اما در مقایسه با دولت محمود احمدینژاد، از نظر آمار و ارقام فعلا در شرایط پایینتری قرار دارد.
بر این اساس، حسن روحانی در هر دو دولت خود، سه زن در کابینه خود داشت، ولی هیچ زنی را به سمت وزارت منصوب نکرده بود. مولاوردی، ابتکار، «لعیا جنیدی» و «الهام امینزاده»، زنانی بودند که در سمت دستیار و معاونان روحانی در دولت او مشغولبهکار بودند.
ابراهیم رئیسی هم با حضور «انسیه خزعلی»، بهعنوان معاون امور زنان و خانواده و «سکینه سادات پاد»، بهعنوان دستیار رییسجمهور در پیگیری حقوق و آزادیهای اجتماعی و همسرش «جمیله علم الهدی» که گفته میشود پشت پرده در اداره امور نقش داشته و برای همین «بانوی اول» خطاب میشد، سهمیه سه زن را پر کرده بود.
موضوع اما درباره دولت محمود احمدنژاد متفاوت است. احمدی نژاد برای اولین بار بعد از تاسیس جمهوری اسلامی و سی سال بعد از اعدام «فرخرو پارسا»، وزیر زن آموزشوپرورش دوران محمدرضا شاه پهلوی که اوایل انقلاب اعدام شد، سدشکنی کرد. او برای نخستین بار در تاریخ جمهوری اسلامی، مرضیه وحید دستجردی، یک پزشک زن را بهعنوان وزیر بهداشت معرفی کرد.
احمدینژاد البته در کنار یک وزیر زن در دولت دوم خود، «فاطمه بداغی» را نیز بهعنوان «معاون حقوقی» و «نسرین سلطانخواه» را بهعنوان معاون علم و فناوری خود منصوب کرده بود. او قصد داشت ریاست سازمان ملی جوانان را نیز به یک پزشک متخصص زنان و زایمان، بهنام «فرحناز ترکستانی» بدهد، ولی حاشیههایی که این انتصاب در رسانهها ایجاد کرد، به انصراف خانم ترکستانی از این مقام منجر شد.
احمدی نژاد همچنین «فاطمه آجرلو» را نیز برای وزارت رفاه و «سوسن کشاورز» را نیز برای وزارت آموزشوپرورش در دولت دوم خود در نظر داشت که مجلس هشتم از دادن رای اعتماد به آنها سرباز زد.
با این اوصاف، احمدینژاد دستکم از نظر تابوشکنی حضور زنان بهعنوان وزیر و پیشنهاد شمار بیشتری از وزرای زن که مجلس هشتم که بهمراتب اصلاحطلبتر از مجلس امروز بود به دو تن از آنها رای نداد، بیشتر از مسعود پزشکیان بهوعده او مبنیبر ارتقای حضور زنان در کابینه و موقعیتهای مدیریتی، جامه عمل پوشانده بود.
جدول زیر، اطلاعات جامعی و تطبیقی را نهتنها رباره زنان کابینه پزشکیان، بلکه زنان کابینه دولتهای دیگر نیز مهیا میکند؛ اطلاعاتی که شاید بر میزان اثرگذاری آنها بر اوضاع آشفته ارگانهای تحت مدیریتشان نور بیاندازد و سرنوشت این زنان وزیر و معاون را بعد از واگذاری سمتشان از همین ابتدای کار روشن کند:
توضیحات | سرنوشت بعد از اتمام دوران تصدیگری | نقشآفرینی در عدالت جنسیتی | اثرگذاری در کابینه | تحصیلات | سمت در کابینه | نام |
اگرچه این جدول شامل سمت معاون امور زنان دولتهای مختلف نمیشود، اما باتوجه به اهمیت تاسیس این معاونت و حضور شهلا حبیبی به عنوان اولین معاون امور زنان، اطلاعات مربوط به او اینجا درج شده است. | بعد از معاونت زنان، حبیبی وارد سازماندهی شبکه سازمانهای غیردولتی و خیریه برای زنان شد. او در سال ۱۳۹۶ درگذشت. اما در سال ۱۳۸۸، به گفته روزنامه جوان، طرف نظام ایستاد. |
از مهمترین اتفاقات دوران تصدی او بر این پست، حضور در چهارمین کنفرانس جهانی زنان در سال ۱۹۹۵ در پکن بود. او در این نشست بههمراه یک روحانی مرد بهعنوان مشاور مذهبی خود شرکت کرده بود. اعلامیه این نشست با هدف برابری، توسعه و صلح برای عموم زنان در جهان به امضای ایران هم رسید. |
درباره تاسیس این معاونت و انتصاب او گفته میشود که فاطمه هاشمی، فرزند اکبر هاشمی رفسنجانی نقش بسزایی داشته است. | لیسانس زیستشناسی | اولین معاون امور زنان دولت اول هاشمی رفسنجانی (۱۳۷۰) | شهلا حبیبی |
ابتکار بعد از دولت حسن روحانی، به تدریس در دانشگاه تربیت مدرس تهران بازگشته است. | خبرگزاری تسنیم، وابسته به سپاه پاسداران نقش او را «ویترین دولتهای اصلاحات» توصیف کرده است. | ابتکار فرزند تقی ابتکار، دومین رییس سازمان محیطزیست ایران بعد از انقلاب است. نقش او در کابینه تاکنون بیشتر نمایشی بوده، زیرا در زمان تصدیگری چندین باره او بر این سازمان، وضعیت محیطزیست ایران بهمراتب بدتر از پیش شده است. |
دکترای ایمونولوژی از دانشگاه تربیت مدرس |
رییس سازمان محیطزیست در دولت اول و دوم خاتمی و دور اول روحانی |
معصومه ابتکار | |
مشاور رییس قوه قضاییه در زمان ابراهیم رئیسی و غلامحسین محسنی اژهای | وحید دستجردی از سال ۱۳۹۲ مشاور رییس قوهقضاییه است، نهادی که از آن زمان بسیاری از فعالان زنان را محاکمه و به زندانهای بلندمدت و حتی اعدام محکوم کرده است. | وحید دستجردی در پی یک چرخش عجیب محمود احمدی نژاد بههمراه دو زن دیگر بعد از اعتراضات سال ۸۸ به مجلس معرفی شد و برخلاف دو هم قطار دیگر خود رای اعتماد آورد.. احمدی نژاد در دور اول هیچ زنی را به کابینه خود راه نداده بود. در اثرگذاری او در کابینه همین بس که در سال ۱۳۹۱، در پی مقاومت در برابر دستور احمدی نژاد برای برکناری باقر لاریجانی، برادر علی و صادق لاریجانی که احمدی نژاد با آنها مشکل داشت، برکنار شد. | پزشک و جراح متخصص زنان و زایمان | وزیر بهداشت دوره دوم محمود احمدی نژاد | مرضیه وحیددستجردی | |
او به تدریس در دانشکده حقوق و علوم سیاسی دانشگاه تهران بازگشته است. | تسنیم انتصاب او را «ژست و پُز» دولت روحانی خوانده است. اما در زمان فعالیت او در کابینه روحانی، لایحه حفظ کرامت و حمایت از زنان در برابر خشونت در دولت تنظیم شد و به مجلس فرستاده شد. این لایحه هنوز به تصویب نرسیده است. | در دوران تصدی امینزاده در معاونت حقوقی، منشور حقوق شهروندی در ایران نوشته شد. متن این منشور هنوز در سایت دولت جمهوری اسلامی قابل مشاهده است. بااینحال، دستکم در اعتراضات ۱۳۹۶، ۱۳۹۸ و ۱۴۰۱ شهروندان ایرانی با سرکوب، قتل و ناقصسازی مواجه شدهاند و آب و هوای سالم و خدمات عمومی و دسترسی به اینترنت به عنوان بدیهیترین حقوق هر شهروند در اقصی نقاط ایران در دسترس نیست. | دکترای حقوق بین الملل از دانشگاه کلاسکو اسکاتلند، یعنی همان دانشگاهی که حسن روحانی نیز در رشته حقوق از آن فارغ التحصیل شده است. | معاون حقوقی دور اول روحانی و دستیار رییسجمهور در حقوق شهروندی در دور دوم روحانی | الهام امینزاده | |
خانم جنیدی که اصلا مانتو و روسری سر میکرد، در زمان حضور در کابینه روحانی چادر به سر کرد. او همچنین باور دارد که «در اسلام، مانعی برای حضور زنان در مقامهای قضایی وجود ندارد.» | در سایت دولت جمهوری اسلامی آمده که او در طراحی اقامه دعوا علیه دولت آمریکا بهدلیل تحریمهای سختگیرانه دولت دونالد ترامپ نقش داشته است. این دعاوی تاکنون راه به جایی نبردهاند و برنامه هستهای ایران و حمایت آن از سازمانهای تروریستی و بهتازگی مشارکت در جنگ روسیه علیه اوکراین به وضع تحریمهای بیشتری منجر شده است. | دکترای حقوق خصوصی و اسلامی از دانشگاه تهران | معاون حقوقی دولت دوم حسن روحانی | لعیا جنیدی | ||
او پیشتر به خبرآنلاین گفته بود که بعد از اتمام ماموریتاش به شغل وکالت خود در مشهد باز میگردد. |
در زمان تصدیگری او بر این مقام دستیار ویژه، زنان بسیاری با محدودیت و نقض حقوق و ازادیهای اجتماعی خود روبهرو شدند. در حقیقت جان باختن «مهسا (ژینا) امینی» در زمان تصدیگری او خاک پاشیده شد و دهها زن و دختر نوجوان دیگر بهخاطر مطالبات خود در خیابانها به دست سرکوبگران به قتل رسیدند. او البته گفته که با الهه محمدی و نیلوفر حامدی دیدار کرده است، اما هرگز در برابر خشونتی که علیه زنان انجام شده، حتی استعفا نداده است. |
او در مصاحبهای بعد از مرگ رئیسی گفته که بقیه اعضای دولت در انتقاد به نصب او در این سمت، به رئیسی میگفته اند که «تهتغاری دولت تان را جمع کنید» و او را «هندوانه سربسته» میخواندهاند. گفته میشود که او با درخواست جمیله علمالهدی به کابینه رئیسی راه یافته است. خود او این موضوع را منکر شده است. |
دانشجو دکترای حقوق عمومی و وکیل دادگستری | دستیار ویژه رییس جمهوری در پیگیری حقوق و آزادیهای اجتماعی در دولت نیمهکاره ابراهیم رئیسی | سکینه (سارا) ساداتپاد | |
درباره فعالیتهای او در زمینه عدالت جنسیتی اطلاعاتی در دسترس نیست. | اولین اقدام او سفر به مرز مهران در ایلام برای تضمین خدمات رسانی بهتر به زائران اربعین، مراسمی حکومتی که سپاه پاسداران از ان استفاده تبلیغاتی بسیاری می برد، بوده است. پزشکیان در زمان رای اعتماد او در مجلس گفته بود که خامنهای خود او را پیشنهاد داده است. | دکترای معماری از دانشگاه آزاد اسلامی | وزیر راه و شهرسازی دولت تازهنهاد مسعود پزشکیان | فرزانه صادق مالواجرد | ||
بهدلیل بحرانهای متعدد محیط زیستی که زندگی زنان و دختران، خصوصا در استانهای عقب نگهداشته شده را مستقیما تحتتاثیر قرار میدهد، تحلیل جنسیتی در مدیریت او، امر بسیار مهمی خواهد بود. هنوز اطلاعاتی درباره نحوه عملکرد او در این زمینه منتشر نشده است. | او به مسائل مختلف محیطزیست ایران بهعنوان اولویتهایش تاکید کرده است. در اولین اقدام اما، در ژستی که بیشتر تبلیغاتی بهنظر میرسد، خواسته که برای مدیریت پسماند سبز از نصب بنر و پارچه نوشته تبریک برای او خودداری کنند. |