- کلی اینگ
- بی‌بی‌سی
باستان‌شناسان بقایای دو شهر قرون وسطایی را در کوه‌های شرق ازبکستان که پوشش گیاهی انبوهی دارند، کشف کرده‌اند. این اکتشاف می‌تواند درک ما را از جاده افسانه‌ای ابریشم دگرگون کند.
مدت‌ها تصور می‌شد که مسیرهای تجاری جاده ابریشم که به دلیل مبادله کالاها و اندیشه‌ها بین شرق و غرب مشهور است، تنها شهرهای واقع در مناطق پست را به یکدیگر پیوند می‌دادند.
اما اکنون باستان‌شناسان با بهره‌گیری از فناوری حسگری از راه دور، دست‌کم دو شهر کوهستانی را کشف کرده‌اند که در تقاطع مهمی از مسیرهای تجاری قرار داشتند.
یکی از این شهرها به نام توغون‌بلاغ، کلان‌شهری با مساحت دست‌کم ۱۲۰ هکتار، در ارتفاع بیش از ۲۰۰۰ متری از سطح دریا واقع شده بود. این ارتفاع حتی در روزگار ما نیز برای سکونت و زندگی نامساعد به شمار می‌رود.
فرهاد مقصودف، باستان‌شناس عضو این تیم پژوهشی، می‌گوید: «این کشف، تاریخ آسیای مرکزی را دگرگون می‌کند.»
به باور این تیم پژوهشی، توغون‌بلاغ و شهر کوچک‌تر تاش‌بلاغ، در فاصله قرن‌های هشتم تا یازدهم میلادی، یعنی در دوران قرون وسطی، سکونتگاه‌های پررونقی بوده‌اند. در آن زمان، این منطقه تحت حاکمیت یک سلسله قدرتمند ترک قرار داشت.
امروزه تنها سه درصد از جمعیت جهان در ارتفاعی بالاتر از این زندگی می‌کنند. شهرهایی مانند لهاسا در تبت و کوسکو در پرو از معدود نمونه‌های چنین سکونتگاه‌هایی هستند.
این کشف به رهبری آقای مقصودف، مدیر مرکز ملی باستان‌شناسی ازبکستان و مایکل فراچتی، باستان‌شناس دانشگاه واشنگتن در سنت لوئیس، با استفاده از پهپادها و فناوری حسگری از راه دور موسوم به «لیدار» صورت گرفت. لیدار از نور بازتابیده شده برای ایجاد نقشه‌های سه‌بعدی از محیط استفاده می‌کند.
نتایج پژوهش آنها در مجله علمی نیچر منتشر شد. کارشناسانی که در این پژوهش مشارکت نداشتند، اهمیت آن را در روشن کردن سبک زندگی جوامع کوچ‌نشین ستوده‌اند.
منبع تصویر،MICHAEL FRACHETTI
تیم پژوهشی نخستین بار در سال ۲۰۱۱ حین کوهنوردی در منطقه، شهر کوچک‌تر توغون‌بلاغ را کشف کرد. آنها در این محل، گورستان‌ها، هزاران قطعه سفال و دیگر نشانه‌هایی را یافتند که حاکی از مسکونی بودن این منطقه بود.
آقای مقصودف می‌گوید که اسناد تاریخی به وجود شهرهایی در این منطقه اشاره می‌کنند، اما تیم پژوهشی انتظار نداشت یک شهر قرون وسطایی ۱۲ هکتاری را در ارتفاع حدود ۲۲۰۰ متری از سطح دریا کشف کند.
آقای فراچتی به بی‌بی‌سی می‌گوید: «شگفت‌زده شدیم.»
او می‌افزاید که حتی صعود و رسیدن به آنجا هم بسیار دشوار بود و آنها با وزش بادهای شدید، طوفان‌ها و چالش‌های تدارکاتی روبرو شدند.
چهار سال بعد، یک مدیر جنگلداری محلی به تیم پیشنهاد کرد که محل دیگری را در نزدیکی تاش‌بلاغ بررسی کنند.
«آن مقام مسئول گفت، ‘فکر می‌کنم من هم از این نوع سفال‌ها در حیاط پشتی خانه‌ام دارم.’»
آقای فراچتی می‌گوید: «پس به خانه‌اش رفتیم … و متوجه شدیم که خانه‌اش روی یک دژ قرون وسطایی بنا شده است. او در واقع روی یک شهر بزرگ زندگی می‌کرد.»
چالش‌برانگیزترین بخش این اکتشافات، متقاعد کردن جامعه دانشگاهی به وجود این شهرها بود.
آقای فراچتی می‌گوید: «وقتی به دیگران می‌گفتیم که چنین مکان شگفت‌انگیزی را کشف کرده‌ایم، با شک و تردید آنها روبرو می‌شدیم. آنها می‌گفتند شاید آنقدرها هم بزرگ نباشد، یا فقط یک تپه یا قلعه باشد … چالش اصلی این بود که چگونه این شهر را به شکلی علمی مستند کنیم تا نشان دهیم در واقع چه بوده است.»
منبع تصویر،MICHAEL FRACHETTI
در سال ۲۰۲۲، تیم تحقیقاتی با یک پهپاد مجهز به حسگر لیدار به منطقه بازگشت. این فناوری به آنها امکان داد تا لایه‌های سطحی را کنار زده و دیوارها، برج‌های نگهبانی، ویژگی‌های معماری پیچیده و سایر سازه‌های دفاعی را در توغون‌بلاغ آشکار سازند.
پژوهشگران بر این باورند که جوامع انسانی احتمالاً توغون‌بلاغ و تاش‌بلاغ را برای سکونت انتخاب کرده‌اند تا از بادهای شدید منطقه برای ایجاد آتش لازم برای ذوب سنگ‌های آهن – که در این ناحیه فراوان بود – بهره ببرند. کاوش‌های اولیه نیز وجود کوره‌های تولیدی را آشکار ساخته است.
مقصودف می‌گوید: «در دوران قرون وسطی، هر کس که آهن در دست داشت، از قدرت زیادی برخوردار بود.»
او می‌گوید اما همین مسئله می‌توانست به فروپاشی این جوامع نیز منجر شود. این منطقه قبلاً پوشیده از جنگل‌های انبوه سرو کوهی بود، اما احتمالاً این درختان برای تأمین سوخت تولید آهن قطع شده‌اند. مقصودف می‌گوید: «در نتیجه، منطقه از نظر زیست‌محیطی بسیار ناپایدار شد و در معرض سیل‌های ناگهانی و بهمن قرار گرفت.»
پیتر فرانکوپان، استاد تاریخ جهان در دانشگاه آکسفورد، می‌گوید معمولاً پژوهشگران انتظار داشتند شواهد سکونت را در مناطق پایین‌تر دره بیابند، «از این رو این یافته‌ها بسیار چشمگیر هستند.»
او می‌گوید «چه گنجینه شگفت‌انگیزی … که ارتباطات عمیق در سراسر آسیا و همچنین پیوند میان بهره‌برداری از منابع طبیعی در بیش از هزار سال پیش را نشان می‌دهند.»
زکریا سیلویا، باستان‌شناس دانشگاه براون، می‌گوید سکونتگاه‌های شهری در ارتفاعات بالا در اسناد باستان‌شناسی «بسیار بسیار نادر هستند»، زیرا جوامع برای استقرار و اسکان در چنین مناطقی با چالش‌های منحصر به فردی روبرو می‌شوند.
سیلویا در یادداشتی در مجله نیچر نوشت که کار این تیم «سهم بزرگی در مطالعه شهرنشینی قرون وسطی در آسیای مرکزی» دارد.
به کانال تلگرام سایت ملیون ایران بپیوندید