ایران وایر
از زمان سقوط دولت «بشار اسد» در سوریه، موج بازداشتها از میان مردم عرب، بلوچ و کُرد و شهرهای عمدتا سنینشین ایران افزایش یافته است. بر اساس گزارشهای سازمانهای حقوقبشری فقط در استان خوزستان، صدها شهروند عرب که بسیاری از آن ها از شهروندان اهل سنت بودند، بازداشت و برخی آزاد شدهاند. تعداد زیادی نیز احضار و بازجویی شدهاند. در میان اسامی، فعالان فرهنگی، نویسندگان و شعرای شناختهشده و مورد احترام جامعه خوزستان نیز به چشم میخورند.
تعداد بازداشتیها در استان سیستان و بلوچستان البته به پرشماری خوزستان نیست. اما روز ۱۸دی۱۴۰۳، نیروهای امنیتی با محاصره مناطقی در نصرتآباد زاهدان، ۳۸ شهروند بلوچ، از جمله چند زن را بازداشت کردند. قرارگاه قدس نیروی زمینی سپاه نیز هفته پیش در اطلاعیهای از بازداشت ۱۵ شهروند بلوچ که در بیانیه سپاه از آنها تحت عنوان «تروریست» یاد شده، خبر داده است.
درباره این موج بازداشتها در بلوچستان چه میدانیم؟
***
از بازداشتهای فلهای در خوزستان و بلوچستان چه میدانیم؟
همچنان که موج بازداشتها در شهرهای مختلف استان خوزستان ادامه دارد و فعالان عرب آن را تحت عنوان بازداشتهای پیشگیرانه برای جلوگیری از شکلگیری هرگونه حرکت محتمل اعتراضی میخوانند، در بلوچستان نیز روز ۱۸ دی ۱۴۰۳، ۳۸ شهروند، از جمله چند زن اهل نصرت آباد در حوالی زاهدان بازداشت شدند.
«رسانک»، رسانه حقوقبشری که اخبار استان سیستان و بلوچستان را پوشش میدهد، روز سهشنبه ۱۸ دیماه در گزارشی ضمن اعلام خبر بازداشت این شهروندان نوشت که نیروهای امنیتی و نظامی با دهها خودروی نظامی و پلاک شخصی به نصرت آباد حمله کردهاند. رسانه «حالوش» نیز در گزارشی به همطایفه بودن این شهروندان و تعلق آنها به خانواده ناروییها اشاره کرده است. اسامی و سنوسال ۲۰ نفر از این شهروندان که برای رسانههای حقوقبشری بلوچستان احراز شده است، به شرح زیر است:
«میرخان نارویی، حدودا ۴۶ ساله؛ ایمان نارویی، ۲۹ ساله؛ میلاد نارویی، ۲۰ ساله؛ مهرشاد نارویی، ۱۹ ساله؛ ایمان نارویی، ۲۱ ساله؛ محمد نارویی، ۳۲ ساله؛ فضلاحمد نارویی، ۳۹ ساله؛ فرشید نارویی، ۲۸ ساله؛ سفر نارویی، ۳۵ ساله؛ یاسین نارویی، ۲۹ ساله؛ مهدی نارویی، ۳۰ ساله؛ آذین نارویی، ۲۸ ساله؛ امینالله نارویی، ۳۹ ساله؛ محسن نارویی، ۲۶ ساله؛ امینالله نارویی، ۴۱ ساله؛ موسی نارویی، ۴۴ ساله؛ مجید نارویی، ۴۷ ساله؛ عبدالحکیم بندور، ۴۰ ساله؛ عبدالحمید بندور، ۲۶ ساله؛ ایمان دهمرده، ۱۹ ساله.»
گفته شده که همگی این اشخاص به همراه هر ۱۸ نفر دیگر، حول و حوش ساعت ۲ صبح و با حضور ماموران امنیتی در خودروهای «هایلوکس» تویوتا و خودروهای پلاک شخصی متعلق به نیروهای لباس شخصی و نیروهای نظامی ملبس به لباس فرم نظامی، بازداشت شدهاند.
رسانک نوشته است که این نیروها با «محاصره و حمله به منازل شهروندان، اقدام به ضربوشتم و فحاشی به ساکنان کرده» و بازداشتشدهها را به مکان نامعلومی منتقل کردهاند.
همچنین گفته شده که ماموران برای ایجاد ارعاب، وسایل منزل این شهروندان را نیز تخریب کردهاند.
رسانههای حقوقبشری نوشتهاند که از دلیل این یورش گسترده و بازداشت دستهجمعی شهروندان بلوچ، اطلاعی در دست نیست و تنها ماموران به خانوادههای بعضی از بازداشتشدگان به صورت کلامی، بدون نشان دادن حکم کتبی، گفتهاند که اتهام آنها، «فعالیت تبلیغی علیه نظام» است. اتهامی که در جمهوری اسلامی تحت عنوان یکی از جرایم امنیتی طبقهبندی شده و بهصورت کلیشهای به بسیاری از فعالان، شهروندان معترض و حتی شهروندان اهل سنت یا آنهایی که باورهایی متفاوت از نظام باوری جمهوری اسلامی دارند، زده میشود.
تنها ۹ روز پس از بازداشت این شهروندان که حدودا ۳۰ نفر از آنها تاکنون آزاد شدهاند، سپاه پاسداران در اطلاعیهای که در رسانههای وابسته به حکومت عینا بازنشر شده، اعلام کرده که در ادامه یک «رزمایش عملیاتی» که آن را رزمایش «شهدای امنیت» خوانده، در استان سیستان و بلوچستان، «۱۵تروریست که قصد انجام اقدامات خرابکارانه» داشتند را «قبل از هرگونه اقدام»، بازداشت کرده است.
برای ایرانوایر مشخص نیست که آیا این اطلاعیه به بازداشت فلهای شهروندان در نصرتآباد زاهدان مرتبط است یا خیر. در اطلاعیه سپاه نیز به «محدوده عمقی میل ۱۹۹ تا ۲۰۵ در مرز ایران و پاکستان» بهعنوان محل بازداشت اشاره شده، اما جزییات بیشتری درباره این محل و هویت اشخاص بازداشت شده، ارایه نشده است.
فعالان حقوقبشر و رسانههای حقوقبشری بلوچستان بر این باورند که این شکل از اطلاعیهها برای توجیه جو فوق نظامی و امنیتی در استان سیستان و بلوچستان است. آنها بر این تاکید دارند که قرارگاههای سپاه در این استان به منظور جذب بودجههای بیشتر امنیتی و نظامی، بدون ارایه حداقل جزییات، مدعی بازداشت اعضای گروههای نظامی می شوند.
این در حالیست که برخی دیگر با اشاره به پوشش رسانهای این اطلاعیه توسط رسانههایی که پیش از این بارها در امر پرونده سازی علیه شهروندان دخیل بودهاند، از جمله «خبرگزاری دفاع مقدس»، وابسته به سپاه پاسداران، بابت پرونده سازیهای بیشتر برای شهروندان، ابراز نگرانی کردهاند.
این اخبار در حالی منتشر شده که بر اساس گزارشها، از سرنوشت دستکم سه شهروند بلوچ بازداشتی در ماههای گذشته، هیچ خبری در دست نیست. گفته شده که برخی از این شهروندان، افراد بدونشناسنامه بلوچ بودهاند و بیم آن وجود دارد که به افغانستان ردمرز شوند.
رسانک، مشخصا درباره «بلال نارویی»، جوان ۲۰ ساله بلوچ این نگرانی را با مخاطبان خود در میان گذاشته است. هویت یک شهروند دیگر به نام «میرزا رحمتزهی» که از آبانماه در پی بازداشت، خبری از او نیست نیز توسط «کمپین فعالین بلوچ» رسانهای شده است.
این سازمان حقوقبشری درباره آقای رحمتزهی نوشته که او روز ۱۳آبان۱۴۰۳ در تعمیرگاه خودرویی که محل کارش است، بازداشت شده و تاکنون درباره او اطلاعاتی از سوی مقامات قضایی و امنیتی به خانوادهاش داده نشده است. گفته شده که او ۴ ماه پیش از بادزاشت ازدواج کرده بوده و خانوادهاش به شدت نگران وضعیت او هستند.
بازداشتهای ارعابی و ردمرزهای پیشگیرانه
بر اساس اطلاعاتی که به «ایرانوایر» رسیده، بازداشت شهروندان بلوچ پس از سقوط رژیم اسد و در آستانه روی کار آمدن «دونالد ترامپ» و احتمال بالا گرفتن تنش با ایالات متحده، فقط منحصر به موارد ذکر شده در بالا نیست.
یک منبع مطلع در خاش به ایرانوایر گفته است که روز چهارشنبه ۴ بهمن ۱۴۰۳، ماموران نظامی با حمله به روستای «افتخارآباد» در نزدیکی خاش، دهها شهروند بدونشناسنامه را بهصورت فلهای بازداشت کردند.
این فرد آگاه همچنین از از احتمال قریبالوقوع ردمرز آنها به افغانستان خبر داده و گفته است: «در خاش الان چند روز است که از همه مدرک شناسایی میخواهند و اگر نداشته باشی میگیرند و میبرند. هنوز هیچکس هم برنگشته است که بدانیم چه خبر است.»
شهروند دیگری از خاش نیز به ایرانوایر گفته است: «یکی ازدوستانم را دیروز ( چهارشنبه) با همین بازداشتهای فلهای دستگیر کردند. بلوچ است و همینجا در خاش متولد شده. بهش گفتند کارت ملی بده و چون نداشته بردندش.»
او ادامه داده است: «خانوادهاش رفتهاند اردوگاه دنبالش و به خانواده گفتهاند که رد مرزش میکنند. اما مثل اینکه امروز گفتهاند یک میلیون و هفتصد هزار تومان میگیرند و رهایش میکنند. اما صبح زود باید پول را ببرند.»
به گفته این شهروند اهل خاش، «البته با خیلیها لج میکنند و در نهایت ردمرز میکنند. مثلا آنهایی که به بازداشت خودشان اعتراض کنند، حتی اگر پول هم بدهند، باز رد مرز میشوند. قبلا از این موارد اینجا زیاد داشتیم.»
یکی دیگر از شهروندان از راسک نیز به ایرانوایر میگوید: «چند روز پیش یکی از دوستانم را دستگیر کردند، هنوز آزاد نشده. بهانه دوملیتی بودن است. با اینکه این شخص بلوچ است و شناسنامه و کارت ملی ایرانی دارد، موقع دستگیری هم کارت ملیاش همراهش بوده، او را بازداشت کردهاند. امروز شنیدم که باید برای آزادیاش وثیقه بگذارند.»
«معین ارجمند»، فعال حقوق بشر و مدیر «کمپین فعالین بلوچ» به ایرانوایر میگوید که شواهد نشان میدهد که بازداشتهای هفتههای اخیر، «باتوجه به شمار شهروندان بازداشت شده، سن و عدم فعالیتهای خاص آنها»، سیاسی نیستند و بیشتر با هدف «ایجاد رعب و وحشت و کنترل جامعه است تا در صورت شلوغی و یا اعتراضات سراسری، شهروندان اقدام به تجمعات نکنند.»
به گفته این فعال حقوقبشر، اغلب افراد بازداشت شده در نصرتآباد که همگی از اقشار ضعیف جامعه بودند، ظرف چند روز آزاد شدهاند. اما این تنها موج بازداشتهای هفتههای اخیر نیست و برخی از بازداشتها بهدلیل مدارک هویتی بودهاند. به باور آقای ارجمند، کارکرد اصلی این بازداشتها اعم از بازداشتهای فلهای یا بازداشتها مرتبط با مدارک هویتی شهروندان بلوچ بیشناسنامه، به قصد ترساندن جامعه بوده و از جمله بازداشتهای موسوم به پیشگیرانه بوده است.
بازداشتهای بلوچستان؛ یک چالش بزرگ انسانی گزارشنشده
«عبدالستار دوشوکی»، فعال سیاسی و مدیر مرکز مطالعات بلوچستان در لندن به ایرانوایر میگوید که بازداشت شهروندان بلوچ و بهخصوص قشر ضعیف جامعه در بلوچستان امر جدیدی نیست. او با توضیح اینکه بعد از کشتار شهروندان در جمعههای خونین زاهدان و خاش، بازداشتهای خودسرانه مردم بلوچ ابعادی دیگری به خود گرفته، میگوید که بلوچستان در بیش از دو سال گذشته، چند دسته بازداشت را شاهد بوده است: «اول یورش و دستگیریهای فلهای و دستهجمعی، بهخصوص در محلات حاشیهنشین شهرهای بلوچستان که رژیم عمدتا آنها را تحت عناوین اتباع بیگانه و مهاجرین غیرقانونی بازداشت میکند.»
این پژوهشگر بلوچ در ادامه به بازداشت بیش از ۱۵۰۰ نفر، از جمله صدها شهروند بلوچ بیشناسنامه در اواخر شهریور ۱۴۰۳ اشاره کرده و میگوید: «نیروی انتظامی به بهانه “جمعآوری اتباع بیگانه”، شهروندان مناطق حاشیهنشین را بازداشت و رد مرز میکند. این بازداشتها ممکن است به فروپاشی خانواده بیانجامد و منازل این شهروندان تخریب و اراضی خانههایشان تصرف شود.»
بنا به گفتههای آقای دوشوکی، این نوع بازداشتها در مکانهای مختلف صورت میگیرد؛ از منازل و محلات فقیرنشین گرفته تا محل کار، جاده و مدارس.
به گفته او، بازداشتهای فلهای به بهانه مبارزه با گروههای مسلح، از جمله «جیشالعدل» نیز که با اعمال خشونت شدید همراه است، نوع دیگری از بازداشت گسترده شهروندان بلوچ است.
او همچنین به بازداشت فعالان مدنی نیز اشاره کرده و میگوید: «فعالان سیاسی و یا مذهبی بلوچ به دلایل واهی و مشخصا برای ایجاد رعب و وحشت و به اتهام ارتکاب جرمهای امنیتی و یا حتی برای به اصطلاح پیشگیری از آنچه که جمهوری اسلامی جرم احتمالی می خواند.»
آقای دوشوکی در پایان به تجربه دوران نوجوانی خود که در آن برخی شهروندان کشور بنگلادش را که از پاکستان با لنج قصد ورود به امارات متحده عربی را داشتند در چابهار بازداشت و مورد تحقیر قرار داده بودند، میگوید: «صحنه بسیار اندوهناکی بود. آنها را برای دو روز محبوس کردند، اما سپس آزاد شدند و با همان لنجها سفر خود را به امارات از سر گرفتند. آن اتفاق بیش از ۵۳ سال پیش برای اتباع بنگلادش رخ داد. اما اکنون همان صحنههای مشابه غمانگیز و زجرآور برای شهروندان بلوچ تکرار میشود که توسط نیروهای مسلح غیربومی تحت اتهام دروغین غیربومی (بیگانه) بودن، بهصورت فلهای بازداشت و محبوس در اردوگاههای اتباع خارجی و سپس اخراج میشوند و دنیا در مقابل آن سکوت میکند.»
آقای دوشوکی میگوید جامعه ایرانی خارج از کشور «متاسفانه عکسالعمل مقتضی را در مقابل این نوع نقض فاحش حقوق بشر از خود نشان نمیدهند.» او بر این باور است که بازداشتهای گسترده و ایجاد رعب و وحشت در سیستان و بلوچستان «در حقیقت چالش بزرگ انسانی است که گزارش نشده است.»