موجی از پرچم‌های فلسطین روز یکشنبه در مادرید به استقبال دوچرخه‌سواران مسابقه ووئلتا اسپانیا رفت. مرحله نهایی این مسابقه پس از آن لغو شد که مسیر توسط معترضانی که به حمله اسرائیل به غزه اعتراض داشتند، اشغال شد.

در هفته‌های گذشته، در شهرها و روستاهای مختلفی که ووئلتای اسپانیا به آن‌ها رسید، اعتراضاتی برگزار شد و فریادهای «فلسطین آزاد» و «نسل‌کشی» با تشویق دوچرخه‌سواران در هم آمیخت.

لغو مرحله پایانی مسابقه، در اسپانیا به جنجالی حزبی دامن زد، به‌ویژه به دلیل اظهارات پدرو سانچز، نخست‌وزیر این کشور، که پیش از رسیدن مسابقه به مادرید و بروز اعتراضات، گفته بود: «به مردمی چون مردم اسپانیا که برای آرمان‌های عادلانه‌ای مانند فلسطین بسیج می‌شوند، افتخار می‌کنم.»

اپوزیسیون راست‌گرا و راست افراطی او را به تحریک خشونت و سوءاستفاده از این فرصت برای دخالت در سیاست متهم کردند.

خوزه لوئیس مارتینس-آلمیدا، شهردار مادرید از حزب محافظه‌کار مردم، گفت: «آنچه امروز در مادرید رخ داد، نتیجه نفرت و خشونتی است که در روزهای اخیر، به‌ شکلی غیرمسئولانه توسط رهبران چپ‌گرا، رهبران دولت و به‌ویژه توسط پدرو سانچز دامن زده شده است.»

در همین حال، گیدئون سعار، وزیر امور خارجه اسرائیل، سانچز را متهم کرد که اعتراضات را «شعله‌ور» کرده و با «حماس هم‌صف» شده است.

با این حال، دریای پرچم‌های فلسطینی که در خیابان‌های مادرید دیده شد، بازتاب‌دهنده یافته‌های یک نظرسنجی اخیر موسسه سلطنتی الکانو است: ۸۲ درصد از مردم اسپانیا آنچه را اسرائیل در غزه انجام می‌دهد، «نسل‌کشی» توصیف کرده‌اند. این در حالی است که با دولت اسرائیل تأکید دارد در حال پاسخ به حملات ۷ اکتبر ۲۰۲۳ و مبارزه برای پایان دادن به «تهدید تروریستی» از سوی حماس است.

و این تنها نکته نیست. آنچه روز یک‌شنبه رخ داد، بر رابطه‌ای تاریخی تأکید دارد که به دهه‌ها قبل بازمی‌گردد.

به گفته لوس گومس، استاد مطالعات عربی و اسلامی در دانشگاه مستقل مادرید (UAM)، همبستگی بسیاری از مردم اسپانیا با فلسطین «مرزهای گرایش‌های سیاسی یا ایدئولوژی را در می‌نوردد، چون این مسئله، چپ و راست ندارد».

در واقع این حمایت به‌طور تنگاتنگی با تاریخ کشوری مرتبط است که تا سال ۱۹۸۶ اسرائیل را به رسمیت نشناخت.

فرانسیسکو فرانکو، دیکتاتوری که از ۱۹۳۹ تا ۱۹۷۵ بر اسپانیا حکومت کرد، روابط نزدیکی با کشورهای حوزه مدیترانه جنوبی و شرقی داشت.

اسپانیا در آن زمان به دلیل حمایتی که رژیم فرانکو در جنگ جهانی دوم از نیروهای محور شامل آلمان نازی، پادشاهی ایتالیا و امپراتوری ژاپن کرده بود، در انزوای شدید بین‌المللی قرار داشت. سازمان ملل در واقع تا سال ۱۹۵۵ اجازه عضویت به اسپانیا نداد و بسیاری از کشورهای غربی سفیران خود را از مادرید فراخواندند.

به گفته حیزم امیره فرناندس، مدیر اجرایی مرکز مطالعات معاصر عرب، فرانکو از طریق کشورهای عربی که بسیاری‌شان در آن سال‌ها به استقلال دست یافته بودند، «راهی برای نفس‌کشیدن در عرصه بین‌المللی» یافت.

کشورهای عرب به متحدی قدرتمند برای اسپانیا تبدیل شدند و در نهایت حمایت لازم را برای عضویت اسپانیا در سازمان ملل و عادی‌سازی تدریجی روابط بین‌المللی رژیم او فراهم کردند.

دوستی با کشورهای عربی

در این سال‌ها، بسیاری از جوانان عرب، از جمله فلسطینیان، برای تحصیل به دانشگاه‌های اسپانیا سفر کردند. این امر به لطف تسهیلاتی که رژیم فرانکو فراهم کرد و نیز پایین بودن نسبی هزینه‌های زندگی در اسپانیا نسبت به دیگر کشورهای غربی ممکن شد.

در واقع، بسیاری از این دانشجویان در اسپانیا خانواده تشکیل دادند و تصمیم به ماندن گرفتند.

به گفته لوس گومس، همچنین از آنجا که اسپانیایی‌ها در جنگ جهانی دوم شرکت نکرده بودند، «احساس مسئولیت خاصی در قبال ایجاد دولت اسرائیل به عنوان راه‌حلی ممکن برای هولوکاست و وضعیت یهودیان اروپا که تحت نازیسم و فاشیسم رنج برده بودند، نداشتند».

بنابراین هنگامی که دوران گذار و نهایتاً دموکراسی در اسپانیا آغاز شد، فلسطینیان برخلاف بسیاری از کشورها، مردمی شناخته‌شده و مورد احترام بودند؛ چنان‌که سفر یاسر عرفات به اسپانیا در سال ۱۹۷۹ نشان داد.

در همان مادریدی که این یکشنبه خواستار پایان جنگ در غزه شد، ۴۶ سال پیش، یاسر عرفات، رهبر سازمان آزادی‌بخش فلسطین، در آغوش آدولفو سوآرز، نخست‌وزیر نخستین دولت دموکراسی تازه‌تأسیس اسپانیا، قرار گرفت.

اسپانیا با این اقدام، نخستین کشور غربی شد که میزبان رهبر فلسطینیان شد؛ رهبری که در آن زمان در انزوای بین‌المللی به سر می‌برد.

فرا حزبی

با وجود جنجال‌های اخیر، حمایت از آرمان فلسطین و راه‌حل دو کشوری در اسپانیا به‌طور تاریخی مسئله‌ای حزبی نبوده است.

امیره فرناندس یادآور می‌شود که این یک دولت سوسیالیست، به رهبری فیلیپه گونزالس بود که سرانجام در سال ۱۹۸۶ اسرائیل را به رسمیت شناخت؛ شرطی که جامعه اقتصادی اروپا (که اکنون اتحادیه اروپا است) برای عضویت اسپانیا در این نهاد تعیین کرده بود.

اما همچنین این یک دولت محافظه‌کار، به رهبری ماریانو راخوی بود که در مجمع عمومی سازمان ملل به اعطای موقعیت ناظر غیرعضو به فلسطین رأی داد.

سال گذشته، اسپانیا سرانجام رسماً کشور فلسطین را به رسمیت شناخت، که به گفته سانچز در آن زمان «یک مسئله عدالت تاریخی در پرتو آرمان‌های مشروع مردم فلسطین» و «یک ضرورت فوری برای دستیابی به صلح» بود.

از این رو، و علی‌رغم انتقادات روزهای اخیر از سوی حزب محافظه‌کار مردم و حزب راست افراطی ووکس، نظرسنجی موسسه سلطنتی الکانو نشان می‌دهد که حمایت از فلسطینیان در سراسر اسپانیا گسترده است: ۶۲ درصد از پاسخ‌دهندگان که خود را راست‌گرا توصیف کردند، معتقدند اسرائیل در غزه مرتکب نسل‌کشی می‌شود؛ این رقم در میان پاسخ‌دهندگان میانه‌رو ۸۵ درصد و در میان چپ‌گراها ۹۷ درصد است.

مدیر مرکز مرکز مطالعات معاصر عرب می‌گوید: «این نشان می‌دهد که جامعه اسپانیا، در کل، وقتی یک فاجعه را می‌بیند، واکنش نشان می‌دهد؛ همان‌طور که در سال ۲۰۰۲ یکی از پرصداترین مخالفان جنگ غیرقانونی عراق بود.»

گومز اضافه می‌کند که طیف گسترده جنبش‌های همبستگی با فلسطین در اسپانیا، با تمرکز بر مسائلی متنوع مانند حقوق قانونی و حقوق بشر، مراقبت‌های پزشکی، روابط دانشگاهی و تجارت، این تنوع را تقویت می‌کند و «با سایر مسائلی که به دلایل دیگری برای شهروندان نیز جالب است، ارتباط برقرار می‌کند.»

او می‌گوید به این ترتیب، آن‌ها با گروه‌های بسیار متنوعی در جامعه ارتباط برقرار می‌کنند؛ گروه‌هایی بسیار گوناگون، و همین باعث می‌شود تلاش کسانی که می‌خواهند جنبش همبستگی با فلسطین را بدنام کرده و به هر شکل ممکن تضعیف کنند، بسیار دشوار باشد؛ چرا که نقطه‌ واحد یا هسته‌ی مشخصی برای تمرکز وجود ندارد».

با این حال، این ویژگی در سال‌های اخیر چندان در طیف سیاسی انعکاس نیافته، زیرا برخی چهره‌های برجسته حزب مردم منکر نسل‌کشی در غزه شده‌اند و استدلال می‌کنند که اسرائیلی‌ها می‌کوشند جلوی حمله‌ای مشابه ۷ اکتبر را بگیرند.

در همین حال حزب راست افراطی ووکس علنا با مواضع اسرائیل هم‌راستا شده و رهبرش، سانتیاگو اباسکال، در آوریل ۲۰۲۴ با بنیامین نتانیاهو دیدار کرد.

رابطه با اسرائیل

روابط نزدیک با جهان عرب، اسپانیا را در موقعیتی ممتاز برای ایفای نقش میانجی میان فلسطینیان و اسرائیلی‌ها قرار داد.

این امر موجب شد پایتخت اسپانیا از سوی جرج بوش پدر، رئیس‌جمهور وقت آمریکا، به‌عنوان محل برگزاری کنفرانس صلح مادرید در سال ۱۹۹۱ انتخاب شود؛ نشستی که مقدمه‌ای بر توافقات اسلو تلقی می‌شود.

از آن زمان، اسپانیا رابطه‌ای صمیمانه و عادی با اسرائیل حفظ کرده است، از جمله در زمینه تجارت، امنیت و تبادل اطلاعات.

در سال ۲۰۱۵، قانون اعطای تابعیت به سفاردی‌ها، نوادگان یهودیانی که در قرن پانزدهم از شبه‌جزیره ایبری اخراج شدند، به بسیاری امکان دریافت تابعیت داد (آمار دقیقی وجود ندارد، اما برآورد می‌شود که شمار آن‌ها به ۱۵۰ هزار نفر برسد).

برخی این قانون را حرکتی در راستای حسن نیت نسبت به اسرائیل دانستند، زیرا قانونی مشابه برای اعطای تابعیت به موریسکوها، مسلمانان اندلس که به زور به کاتولیک تبدیل و سپس از اسپانیا اخراج شدند، اجرا نشده است.

با این حال، روابط با اسرائیل در سال‌های اخیر، به‌ویژه در دوران دولت اخیر بنیامین نتانیاهو، که ائتلافی از گروه‌های راست‌گرا، ملی‌گرای دینی و فوق‌ارتدوکس است، رو به تیرگی گذاشته است.

موضع دولت اسپانیا که اوایل همین ماه، ۹ اقدام برای فشار علیه اسرائیل، از جمله تحریم تسلیحاتی را برای «توقف نسل‌کشی در غزه» اعلام کرد، این تنش را تشدید کرده است.

نخست‌وزیر اسپانیا همچنین خواستار اخراج اسرائیل از تمامی رقابت‌های ورزشی شد تا «وحشی‌گری متوقف شود» و تلویزیون دولتی این کشور اعلام کرد که در مسابقه سنتی یوروویژن شرکت نخواهد کرد، اگر اسرائیل اجازه حضور در آن را پیدا کند.

نخست‌وزیر اسپانیا همچنین خواستار اخراج اسرائیل از تمامی رقابت‌های ورزشی شد تا زمانی که «وحشیگری پایان یابد»، و تلویزیون دولتی این کشور اعلام کرد که در مسابقه‌ موسیقی یوروویژن سال بعد اگر به اسرائیل اجازه‌ حضور داده شود شرکت نخواهد کرد.

واکنش اسرائیل به این تحولات بسیار شدید بوده است. دولت این کشور، اسپانیایی‌ها را یهود‌ستیز خوانده و حتی ادعا کرده که اسپانیا می‌خواهد دست به نسل‌کشی اسرائیلی‌ها بزند.

روز یک‌شنبه، پس از حوادث مرحله پایانی ووئلتا، گیدئون سعار، وزیر خارجه اسرائیل، سانچز را متهم کرد که با «تحریک جمعیت طرفدار فلسطین»، موجب لغو مسابقه شده است.

او در بیانیه‌ای نوشت: «چند روز پیش، نخست‌وزیر اسپانیا ابراز تأسف کرد که بمب اتمی ندارد تا «اسرائیل را متوقف کند». امروز، او معترضان را تشویق کرد که به خیابان‌ها بیایند» و باعث شد «جمعیت طرفدار فلسطین پیام‌های تحریک‌آمیز را بشنود و مسابقه دوچرخه‌سواری را به آشوب بکشاند».

در این بیانیه آمده است: «سانچز و دولتش: شرم بر اسپانیا!»

حیزم امیره فرناندس، مدیر مرکز مرکز مطالعات معاصر عرب می‌گوید: «آنچه اسرائیل انجام می‌دهد، غیرقابل دوام است.»

و نتیجه می‌گیرد: «بزرگ‌ترین ترس آن‌ها این است که دیگر به عنوان کشوری عادی، کشوری که در مسابقات شرکت می‌کند یا در یوروویژن می‌خواند، شناخته نشوند، بلکه به‌عنوان کشوری طردشده دیده شوند. و آن سد در حال فروپاشی است.»

بی بی سی