دور دوم انتخابات مجلس ایران، در حالی به سرانجام رسید که روزهای منتهی به رأی‌گیری، “برجام” و نتایج حاصل از آن به مهم‌ترین محور درگیری جناح‌های سیاسی تبدیل شده بود.
در میانه این درگیری، رسانه‌های مدافع و منتقد برجام در ایران، هرکدام از نگاه خود به ارائه روایت‌هایی در مورد تحریم‌های هسته‌ای و فرایند رفع آنها در فضای پس از برجام پرداختند. این در حالی بود که در جریان چنین بحث‌هایی، با وجود بازخوانی گسترده سیاست‌های دولت‌های فعلی و سابق ایران در ارتباط با تحریم‌ها، تأثیر رهبر جمهوری اسلامی ایران در همین زمینه کمتر مورد توجه قرار گرفت.
اظهارنظرهای آیت‌الله خامنه‌ای در مورد تحریم‌ها، زوایای گوناگونی داشته است. اما با دسته‌بندی موضوعی این اظهارنظرها، احتمالاً می‌توان چهار محور مهم را در میان آنها تشخیص داد: ۱- انکار تأثیرگذاری تحریم‌ها، ۲- ابراز اطمینان از خنثی شدن تحریم‌ها، ۳- استقبال از وضع تحریم‌ها، و ۴- اعتراف به تأثیر تحریم‌ها.
اظهارنظرهای آقای خامنه‌ای در ارتباط با هر یک از این چهار محور، ارتباط زمانی معنی‌داری با تحولات پرونده هسته‌ای و گستردگی تحریم‌های بین‌المللی داشته است.
انکار تأثیرگذاری تحریم‌ها
در پی انتخابات ریاست جمهوری تیرماه ۱۳۸۴، محمود احمدی‌نژاد سیاست هسته‌ای انعطاف‌ناپذیری را در پیش گرفت و این سیاست، حمایت قاطع آیت‌الله خامنه‌ای را به همراه داشت. با تغییر سیاست هسته‌ای ایران در دولت نهم، پرونده ایران در ۱۸ اسفند ۱۳۸۴ از سوی شورای حکام آژانس بین‌المللی انرژی اتمی به شورای امنیت ارجاع شد که پیامد آن، وضع پی‌درپی قطعنامه‌های تحریم بود.
دو ماه پیش از ارجاع پرونده به شورای امنیت، آیت‌الله خامنه‌ای تأکید کرد که اگر تحریم‌های جدیدی وضع شود، اتفاق جدیدی برای ایران نخواهد بود چون قدرت‌های جهانی در گذشته هم “هر جا توانسته‌اند، این تحریم را اعمال کرده‌اند”. وی در ۱۹ دی ۱۳۸۴ توضیح داد: “همین الآن بعضی از دولت‌های اروپایی، هنوز وسایلی را که از زمان رژیم طاغوت خریداری شده و پول آنها را هم شاید چند برابر گرفته بودند، به ما نمی‌دهند! تحریم از این بالاتر؟” آقای خامنه‌ای همچنین در اول فروردین ۱۳۸۵، از قدرت‌های جهانی پرسید: “مگر تا حالا تحریم نکردید؟… ما را از تحریم می‌ترسانید؟”
او در اظهارنظر مشابهی در ۲۵ اردیبهشت ۱۳۸۶ تکرار کرد: “کِی بوده است که ما تحریم اقتصادی نداشته باشیم؟” و همزمان، افرادی که از عاقبت تحریم‌های بین‌المللی نگران بودند را این گونه سرزنش کرد: “در داخل متأسفانه، عده‌ای هستند که به قدری مجذوب و فریفته حرف غرب و تفکر غرب و مبانی غربند که حاضر نیستند بشنوند و قبول کنند.”
آقای خامنه‌ای در یک سخنرانی عمومی در ۲۰ مهر ۱۳۹۰ نیز گفت: “تحریم برای ما چیز تازه‌ای نیست. از سال اول پیروزی انقلاب، تحریم‌های یکجانبه از طرف آمریکا و کشورهای اروپایی شروع شد.” او مجدداً در ۲۱ تیر ۱۳۹۱ اعلام کرد که “ما واکسینه شده‌ایم در مقابل تحریم؛ تحریم به ما ضربه نمی‌زند”.
آیت الله خامنه‌ای، بعد از روی کار آمدن دولت جدید در ایران هم، از ارائه برداشت‌های مشابه در مورد تحریم‌ها، هرچند به دفعات کمتر، خودداری نکرد.
مثلاً، در ۲۹ آبان ۱۳۹۲ با تاکید بر “کارساز نبودن” تحریم‌ها برای آمریکا افزود: “گمان می‌کنم خودشان هم می‌دانند”. او همچنین در سخنرانی اول فروردین ۱۳۹۳ خود، در پاسخی غیرمستقیم به اظهارات مقام‌های دولت حسن روحانی در مورد تأثیرات تحریم‌ها بر اقتصاد، به ظرفیت‌های کشور اشاره کرد و گفت “این حرف درست نیست” که عده‌ای می گویند “اگر تحریم نبود از این ظرفیت‌ها می‌توانستید خوب استفاده کنید، امّا [چون] تحریم هست نمی‌توانید از این ظرفیت‌ها استفاده کنید”.
در همین ارتباط، به نظر می‌رسد یکی از دلایل اصلی آیت الله خامنه‌ای در خوش بینی نسبت به سرانجام تحریم‌ها، اعتقاد به ناتوانی تحریم کنندگان در ادامه فشار بر ایران بوده است.
به عنوان نمونه، او در ۱۶ مرداد ۱۳۹۰ و در شرایطی که هنوز تحریم‌های نفتی و بانکی شروع نشده بود، گفت: “آنها ایران را تحریم کردند، اما بحران اقتصادی گریبان خودشان را گرفت.” رهبر جمهوری اسلامی در ۶ شهریور ۱۳۹۰ نیز در دیدار با اعضای دولت پیش‌بینی کرد: “این جور نیست که اینها بتوانند و طاقت بیاورند که این حرکت و این رفتار [تحریم] را مدت طولانی ادامه بدهند؛ این امکان‌پذیر نیست؛ یعنی دنیا این را نمی‌پذیرد. امروز دنیا، دنیایی نیست که به حرف آمریکا گوش کنند.”
وی در ۳ مرداد ۱۳۹۱، با این استدلال بر قابل استمرار نبودن تحریم‌ها تأکید کرد که آمریکا و اسرائیل کشورهای دیگر را “با زور و با فشار و با رودربایستی” وادار به مشارکت در این مسیر کرده اند و “زور و فشار و رودربایستی نمی‌تواند خیلی ادامه پیدا کند”.
آقای خامنه‌ای در ۱۷ اسفند ۱۳۹۱ هم با تکرار اینکه “کشورهایی که امروز ملت ایران را تحت تحریم قرار داده‌اند، خودشان گرفتار مشکلات اقتصادی به‌مراتب سخت‌تر، سنگین‌تر و غیر قابل حل هستند” اعلام کرد: “غربی‌ها علاوه بر مشکلات اقتصادی خود، گرفتار برخی مشکلات ناشی از تحریم ایران نیز شده‌اند. این در حالی است که آنها برای مشکلات خود راه حل ندارند، اما ایران برای مشکلات اقتصادی خود راه حل دارد.”
ابراز اطمینان از خنثی شدن تحریم‌ها
رهبر جمهوری اسلامی ایران در بیشتر سال‌های مسئولیت آقای احمدی‌نژاد، نسبت به توانایی‌های این دولت و دیگر نهادهای حکومتی برای خنثی کردن تحریم‌ها خوش‌بین به نظر می‌رسید.
این خوش‌بینی در حدی بود که او در ۲۱ مهر ۱۳۸۶ راه حل‌هایی چون “اسراف نکردن” را برای مقابله با تحریم‌ها موثر می‌دانست: “ممکن است تحریم برای آدم مسرف و ولنگار سخت تمام بشود؛ اما ملتی که… اسراف نمی‌کند [را] خوب تحریم کنند. بر یک چنین ملتی از تحریم ضرری وارد نمی‌شود.”
با افزایش تدریجی تحریم‌های ایران، ابراز اطمینان نسبت به “دور زدن تحریم‌ها” به یکی از مضامین آشنای سخنرانی‌های آیت‌الله خامنه‌ای تبدیل شد. به عنوان نمونه او در ۱۶ شهریور ۱۳۸۹، سه ماه بعد از صدور ششمین قطعنامه شورای امنیت علیه ایران، گفت: “دوستان درست گفته‌اند که ما تحریم‌ها را دور می‌زنیم؛ بنده هم یقین دارم. ملت ایران و مسئولین کشور تحریم‌ها را دور می‌زنند، تحریم‌کنندگان را ناکام می‌کنند.”
آقای خامنه‌ای در ۲۶ مرداد ۱۳۹۰ تحلیل مشابه دیگری از شرایط ارائه کرد: “ما در مقابل تحریم‌ها تدریجاً یک حالت ضدضربه پیدا کردیم؛ می‌توانیم به شکل‌های مختلف با تحریم‌ها مقابله کنیم؛ یا با دور زدن تحریم‌ها – که شگرد خوب و جالب و ظریفی است و خوب است که دولت و ملت این شگرد را به کار ببرند – یا از جهت رو آوردن به ظرفیت‌های درونی.”
وی یک هفته بعد از آن هم، در دیدار ۶ شهریور با رئیس‌جمهور و وزرا به مناسبت هفته دولت توصیه کرد: “از همه روش‌های درست و منطقی و زیرکانه و عاقلانه باید استفاده کرد و استفاده کنید. تحریم‌ها را خنثی کنید. تدبیر دشمنِ هیکلمند و لیکن در واقع کم‌زور را خنثی کنید.” وی در جریان همین دیدار، به مطایبه افزود: “وقتی که ما این حجم عظیمِ ظاهریِ نظامی و اقتصادی استکبار را در مقابل خودمان مشاهده می‌کنیم، انسان به یاد گربه کارتون تام و جری می افتد! تحرکش زیاد و های و هویش زیاد و حجمش بزرگ، اما نتیجه کارش نه آنچنان که خودش انتظار دارد یا بینندگان انتظار دارند… این تحریم‌ها خنثی خواهد شد؛ شما بدانید.”
رهبر ایران، حتی در ۱۴ بهمن ۱۳۹۰ هشدار داد: “هرچه تهدید کنند، به ضررشان است. البته آنها و دیگران بدانند – می‌دانند هم – که ما هم در برابر تهدید به جنگ و تهدید به تحریم نفتی، تهدیدهایی داریم که در وقت خودش، آن وقتی که لازم باشد، ان‌شاءالله اعمال خواهد شد.”
آیت‌الله خامنه‌ای حدود یک ماه بعد از تحریم نفتی ایران از طرف اتحادیه اروپا، در دیدار ۳ مرداد ۱۳۹۱ با مسئولان دستگاه‌های مختلف پیش‌بینی کرد که برای مقابله با تحریم‌ها “طرح‌های اقتصاد مقاومتی جواب می‌دهد” و تولید “بنزین داخلی” برای مقابله با قطع وارادات سوخت را مثال زد: “تحریم بنزین را در برنامه داشتند؛ اقتصاد مقاومتی تحریم بنزین را خنثی کرد. و بقیه چیزهایی که مورد نیاز کشور است.”
مقام اول حکومت ایران، در ۱۵ اسفند ۱۳۹۲، در حالی که دارایی‌های ایران در سرتاسر جهان بلوکه شده و تحریم‌ها به صادرات نفت رسیده بود، کماکان نسبت به غلبه بر تحریم‌ها امیدوار بود، اگرچه لحن او در مورد تحریم‌ها متفاوت به نظر می‌رسید: “این تحریمی که اینها ظالمانه و از روی بغض و عداوت و نفرت بر ملت ایران تحمیل کردند، اثری نخواهد داشت و ان‌شاءالله این اقتصاد مقاومتی فائق خواهد آمد بر ترفندهای آنها.”
او بعدها در میانه مذاکرات هسته‌ای دولت حسن روحانی برای رفع تحریم‌ها در ۱۷ دی ۱۳۹۳، خواست اقداماتی انجام شود تا کشور از “تحریم دشمن لطمه نخورد” ولی به نسبی بودن تأثیر این اقدامات نیز اذعان کرد: “کارهایی هست که می‌شود کرد؛ بعضی را هم کرده‌اند و موفّق بوده است و جواب داده است.”
آقای خامنه‌ای یک ماه بعد، در سخنرانی خود در ۱۹ بهمن گفت باید از طریق مذاکرات”تحریم برداشته بشود” اما اگر مذاکرات به نتیجه نرسید مردم و دولت “راه‌های فراوانی دارند و یقیناً باید آن راه‌ها را طی کنند”.
یکی از این راه‌ها، احتمالاً همان بود که او ده روز بعد، در ۲۹ بهمن ۱۳۹۳ مورد اشاره قرار داد: “اگر بنای بر تحریم باشد، در آینده این ملّت ایران است که آنها را تحریم خواهد کرد… مجموع نفت و گاز را هم که حساب کنیم، باز بیشترین اندازه نفت و گاز بر روی هم را جمهوری اسلامی ایران دارد؛ ما تحریم می‌کنیم آنها را در وقتی که مناسب باشد؛ و جمهوری اسلامی می‌تواند این کار را بکند.”
اظهارات اخیر، البته در شرایطی عنوان می‌شد که ایران به خاطر تحریم‌های هسته‌ای، اساساً اگر هم می‌خواست امکان صدور نفت و گاز خود به کشورهای غربی را نداشت.
استقبال از وضع تحریم‌ها
در زمان ریاست‌جمهوری محمود احمدی‌نژاد، همزمان با توصیف تحریم‌های هسته‌ای تحت عنوان “ورق پاره” از سوی رئیس‌جمهور وقت، آیت‌الله خامنه‌ای نیز در اظهارنظرهای جداگانه در مورد جنبه‌های “مثبت” این تحریم‌ها سخن گفت.
رهبر جمهوری اسلامی، چند ماه بعد از روی کار آمدن آقای احمدی‌نژاد، در سخنانی در ۱۹ دی ۱۳۸۴ یادآوری کرد که بعد از گروگان‌گیری سفارت آمریکا “وقتی ما را تحریم کردند، امام اظهار خوشوقتی کردند و گفتند بهتر!” و نتیجه گرفت: “حق با ایشان بود. ما بر اثر تحریم، به خود آمدیم و تحرک پیدا کردیم؛ حالا هم همین‌طور است. با این حرف‌ها، ملت ایران را تهدید می‌کنند؛ این تهدید، فایده‌ای دارد؟”
آیت‌الله خامنه‌ای در اول فروردین ۱۳۸۶، سه روز قبل از سومین قطعنامه تحریم شورای امنیت علیه ایران تکرار کرد: “تحریم نمی‌تواند به ما ضربه‌ای بزند… تحریم در شرایطی حتی ممکن است به نفع ما تمام شود؛ از این جهت که همت ما را برای تلاش و فعالیت بیشتر کند.” آقای خامنه‌ای همچنین در ۱۱ اردیبهشت ۱۳۸۷، سه ماه بعد از چهارمین قطعنامه تحریم شورای امنیت، خطاب به غرب گفت: “در این سی سالی که ملت ایران را گاهی شدیدتر و گاهی ضعیف‌تر محاصره اقتصادی کردید… این تحریم به ما ضرر نزد؛ ما از این تهدید توانستیم یک فرصت به وجود بیاوریم. امروز هم همین‌جور است.”
او در اول فروردین ۱۳۸۸، در حالی که ایران بین پنجمین و ششمین قطعنامه تحریم شورای امنیت بود، تا به آنجا پیش رفت که اظهار داشت “این تحریم [ها] به سود ما تمام شد” و “ما باید از آمریکایی‌ها از این بخش تشکر کنیم.”
شخص اول حکومت ایران، در ۱۱ آبان ۱۳۹۰، در شرایطی که ششمین قطعنامه تحریم صادر شد و ایران تنها دو ماه با تحریم بانک مرکزی خود از سوی آمریکا فاصله داشت، تأیید کرد که “ممکن است تحریم فشاری به وجود بیاورد” ولی در عین حال “ملت ایران را یک درجه جلو می‌برد؛ توانایی او را بیشتر می‌کند.” او حدود یک هفته بعد از تحریم بانک مرکزی ایران، در واکنشی غیرمنتظره به سخنان رئیس وقت بانک مرکزی که شرایط تحریم را به وضعیت “شعب ابی‌طالب” (دوران سخت تحریم اقتصادی مسلمانان در زمان پیامبر اسلام) تشبیه کرده بود گفت: “مقامات غربی… این روسیاه‌های بد محاسبه‌گر، تصور می‌کنند نظام اسلامی در شرایط شعب ابی‌طالب است، در حالی که ملت ایران امروز در شرایط بدر و خیبر قرار دارد.”
رهبر در ۱۰ اسفند همان سال، حدود یک ماه بعد از توافق کشورهای اتحادیه اروپا بر تحریم تدریجی نفت ایران، ارزیابی خود در مورد وضعیت موجود را این گونه بیان کرد: “می‌گویند ما می‌خواهیم تحریم کنیم – تحریم نفت، تحریم بانک مرکزی، تحریم چه، تحریم چه، تحریم چه… برای اینکه ملت ایران خسته بشود. عجیب است؛ هرچه گذشته، ملت ایران شاداب‌تر، زنده‌تر، بااستقامت‌تر و مصمم‌تر شده است”.
او در سخنرانی اول فروردین سال ۱۳۹۱ هم، روایتی را از استقبال برخی “دانشمندان” از تحریم کشور نقل کرد: “چند نفر به من گفتند الحمدللَّه که ما را تحریم کردند! ما به خودمان آمدیم، به خودمان پرداختیم، از درون جوشیدیم. این روحیه احساس فرصت بودن تحریم دشمنان، خیلی باارزش است.”
میزان تأکید بر مفید بودن تحریم‌های بین‌المللی، البته بعد از دوران مسئولیت آقای احمدی‌نژاد کاهش یافت، اما به صفر نرسید. به عنوان نمونه، آیت‌الله خامنه‌ای در سخنرانی خود در اولین روز سال ۱۳۹۴ گفت که تحریم‌ها “دشواری‌هایی به وجود آورد” و “مشکل‌تراش بود” امّا “برای ما برکاتی هم داشت، تحریم به ما نشان داد که باید به خودمان متّکی باشیم.”
اعتراف به تأثیر تحریم‌ها
تا زمانی که قطعنامه‌های شش گانه شورای امنیت علیه ایران وضع می‌شد، در اظهارات رهبر جمهوری اسلامی نشانه‌های قابل توجهی از جدی گرفتن تحریم‌های هسته‌ای وجود نداشت. با وجود این، مجموعه اظهارات آیت‌الله خامنه‌ای پس از وضع تحریم‌های مالی و نفتی آمریکا و اتحادیه اروپا، از جدی گرفتن تدریجی این تحریم‌ها حکایت می‌کرد.
به عنوان نمونه، آقای خامنه‌ای در ۱۹ مهر ۱۳۹۱، به تلخی گلایه کرد که قدرت‌های غربی “از روی بغض و کینه‌ای که دارند، تحریم‌های غیر منطقی می‌کنند؛ تحریم‌هایی که همه عقلا و انسان‌های باانصاف عالم وقتی نگاه می‌کنند، می‌بینند اینها کارهای غیر منطقی و در واقع وحشیانه است؛ این یک جنگِ با یک ملت است”. او در ۱۹ بهمن همان سال، در گلایه دیگری از تحریم‌های بی‌سابقه غرب گفت: “علیه ملت ایران تحریم‌هایی را که خودشان می‌خواستند این تحریم‌ها فلج‌کننده باشد، به کار گرفتند و این را تصریح کردند و گفتند فلج‌کننده. چه کسی را می‌خواستید فلج کنید؟ ملت ایران را می‌خواستید فلج کنید؟ شما حُسن نیت دارید؟”
آیت‌الله خامنه‌ای در اول فروردین ۱۳۹۲ توصیفی مشخص را از تحریم‌هایی که باعث تغییر نگاه او شده بودند ارائه کرد: “تحریم‌های شدیدی را از اوایل سال ۹۱ گذاشتند ــ تحریم نفت، تحریم بانک و مبادلات بانکی و پولی بین جمهوری اسلامی و کشورهای دیگر ــ کارهای زیادی هم در این زمینه انجام دادند.” او در ادامه، با صراحتی بی‌سابقه اعتراف کرد: “من این را بگویم ــ این را یک بار دیگر هم چند ماه قبل از این گفتم ــ که آمریکایی‌ها اظهار خوشحالی کردند و گفتند که فلانی اعتراف کرد که تحریم‌ها اثر گذاشته. بله، تحریم‌ها بی‌اثر نبود؛ می‌خواهند خوشحالی کنند، بکنند.”
مقام اول حکومت ایران در ۲۰ اسفند ۱۳۹۲، به متفاوت بودن تحریم‌های وضع شده در اواخر دوره آقای احمدی‌نژاد اشاره‌ای دیگر کرد که با تأکیدات قبلی او در مورد اینکه “تحریم برای ما چیز تازه‌ای نیست” تفاوت واضحی داشت: “تحریم‌ها از قبل بود، منتها این تحریم‌ها از حدود زمستان سال ۹۰ تا امروز، تبدیل شده به جنگ اقتصادی، دیگر اسم آن تحریم هدفمند نیست، یک جنگ تمام‌عیار اقتصادی است که متوجه ملت ماست.”
آقای خامنه‌ای در ۹ اردیبهشت ۱۳۹۴ یادآور شد: “بنده انکار نمی‌کنم که این تحریم‌های ظالمانه‌ای که دشمنان ملّت ایران و دشمنان انقلاب بر ملّت ایران تحمیل کرده‌اند تأثیر دارد؛ بلاشک بی‌تأثیر نیست”، هرچند ادامه داد که این تحریم‌ها نمی‌تواند مانع تلاش و برنامه‌ریزی موثر اقتصادی باشد. آقای خامنه‌ای در ۲ تیر همان سال گوشزد کرد که “ما دنبال از بین بردن و برداشتن تحریم‌ها هستیم؛ هدف ما از این مذاکرات لغو تحریم‌ها است؛ جداً دنبال این هستیم که این تحریم‌ها لغو بشود”، البته باز با تکرار این سخن آشنا که “درعین‌حال خود این تحریم‌ها را ما فرصت می‌دانیم”.
با توجه به فضای ذهنی جدید، تعجبی نداشت که رهبر ایران، در نامه ۲۹ مهر ۱۳۹۴ خود به رئیس‌جمهور در مورد اجرای برجام نوشت: “پذیرش مذاکرات از سوی ایران اساساً با هدف لغو تحریم‌های ظالمانه اقتصادی و مالی صورت گرفته است” و افزود: “رفع تحریم‌ها هر چند از باب رفع ظلم و احقاق حقوق ملّت ایران کار لازمی است.” او چهار ماه بعد، در سخنرانی ۲۸ بهمن‌ماه خود هم، در واکنش به اظهارات برخی نمایندگان کنگره در مورد لزوم ادامه فشار بر ایران، از آمریکا انتقاد کرد که بعد از “دو سال چک‌وچانه” تهدید می‌کند که “می‌خواهیم تحریم جدید بگذاریم برای اینکه سرمایه‌گذار خارجی بترسد، واهمه کند و نزدیک نیاید.”
آقای خامنه‌ای در سخنرانی ۸ اردیبهشت ۱۳۹۵ نیز، در واکنش به ادامه تحریم‌های غیر مرتبط با برجام (غیرهسته‌ای)، نگرانی خود را از بابت ادامه تحریم‌ها و انجام نشدن سرمایه‌گذاری خارجی در ایران اینچنین تکرار کرد: “نظام تحریم‌های ضد ایرانی از بین نرفته است، معنایش چیست؟ معنایش این است که سرمایه‌گذار خارجی بترسد و نزدیک نیاید؛ اینها دارند ایران‌هراسی راه می‌اندازند. با صراحت دارند مردم را از ایران می‌ترسانند.”
تغییر در تصور رهبر از تحریم
بررسی موضوعی اظهارات آیت‌الله خامنه‌ای در مورد تحریم‌های هسته‌ای حکایت از آن دارد که در پی وضع تحریم‌های بی‌سابقه نفتی و مالی در اواخر دوره آقای احمدی‌نژاد، گلایه از تأثیرات تحریم‌ها و سپس اصرار بر رفع آنها، به تدریج جای بی‌اهمیت یا حتی مفید دانستن تحریم‌ها یا ابراز اطمینان از خنثی شدنشان را گرفته است.
این رویکرد، در پی اجرایی شدن توافق هسته‌ای در دوران ریاست جمهوری حسن روحانی، به دغدغه شدید در مورد ناکافی بودن سرعت لغو تحریم‌ها یا “ترسیدن سرمایه‌گذار خارجی” منجر شده که ظاهراً، ناشی از افزایش توجه نسبت به ابعاد تأثیرگذاری تحریم‌ها بر اقتصاد ایران بوده است.
به طور خلاصه می توان گفت که رهبر جمهوری اسلامی، در اول فروردین ۱۳۸۸ از آمریکایی‌ها به خاطر وضع تحریم‌ها “تشکر” کرد، در ۱۶ شهریور ۱۳۸۹ یقین داشت که مسئولین کشور آنها را “دور می‌زنند”، در ۶ شهریور ۱۳۹۰ اعلام کرد که ادامه یافتنشان “امکان‌پذیر نیست” و در ابتدای فروردین ۱۳۹۱ از کسانی تقدیر کرد که گفته بودند “الحمدلله که ما را تحریم کردند”. اما نهایتاً، در اول فروردین ۱۳۹۲ به تلخی یادآوری کرد: “آمریکایی‌ها اظهار خوشحالی کردند و گفتند که فلانی اعتراف کرد که تحریم‌ها اثر گذاشته. بله، تحریم‌ها بی‌اثر نبود؛ می‌خواهند خوشحالی کنند، بکنند.”
از: بی بی سی
به کانال تلگرام سایت ملیون ایران بپیوندید