انتخاب خبر: بحران آب در ایران سلسله چالش‌ها و مشکلات ناشی از کمبود آب و استفاده نادرست از منابع آب در کشور ایران است.
و اما بحران آب در ایران تحت تأثیر چه عواملی است؟ دکتر حسین آخانی؛ بوم شناس، کارشناس محیط زیست و برنده جایزه ملی محیط زیست ایران در سال ۱۳۹۴ پاسخ های درخور تأملی به این پرسش دارد.
در ادامه، گزیده هایی از مصاحبه انتخاب خبر با دکتر آخانی، استاد دانشگاه تهران را می خوانید.
دکتر حسین آخانی
♦ مدیریت ناصحیح منابع آب در ایران یکی از عوامل عمده بی آبی است. تغییرات ساختار اجتماعی- اقتصادی کشور طی چند دهه اخیر بوده است که باعث افزایش مصرف آب در کشور شده است. این تفکر که ایران باید در تولید محصولات کشاورزی خودکفا شود، از جمله عوامل مصرف زیاد آب و ایجاد شرایط بحرانی آب در کشور بوده است. افزایش جمعیت در ایران البته به بحران آب در کشور دامن زده است چراکه بر نیاز کشور به آب افزوده است. علاوه بر این، وقوع خشکسالی های نسبتاً طولانی مدت در کشور و همچنین افزایش گرمای کره زمین که نه تنها ایران بلکه بسیاری از کشورهای جهان را تحت تأثیر خود قرار داده است. ایران کشوری است که بخش قابل توجهی از مناطق آن قبلاً در تنش آبی قرار داشت و امروز طبیعی است که در شرایط فعلی دامنه این تنش گسترش پیدا کند.
♦ اکنون بسیاری از مطالعات مستقل نشان داده است که خشکسالی نمی توانسته است تا این اندازه برای ایران مشکل ایجاد کند. قطعاً درصدی از این خشکسالی به تغییر اقلیم مربوط است، اما بخش عمده مشکل یعنی عامل بیش از ۸۰-۷۰ درصد بحران آب امروز ایران مربوط به نحوه بهره برداری از منابع آبی و به ویژه دخالت در روند طبیعی هیدرولوژیکی کشور بوده است. سدسازی های بی رویه و همچنین پروژه های انتقال آب باعث تغییر روند طبیعی هیدرولوژیکی کشور شده است.
♦ واقعیت امر این است که اصولاً رودخانه ها به عنوان شریان های حیاتی یک کشور محسوب می شوند. طبیعی است که اگر جریان آب رودخانه ها را توسط پروژه های سدسازی قطع کرد، آب به این پیکر عظیم رودخانه ها منتقل نمی شود. مهمتر آنکه؛ متأسفانه سدسازی ها مانع از آن می شوند که بخش قابل توجهی از آب های طبیعت به سفره های زیرزمینی انتقال یافته و منابع آبی زیرزمینی را تغذیه کنند. سدسازی ها همچنین باعث افزایش مصرف آب در کشور و از همه مهمتر باعث تغییر ساختار اجتماعی کشور شده اند. سدسازی ها باعث شده اند که شهرها گسترش پیدا کنند.
♦ البته طبیعی است که مسئولان مرتبط با مدیریت منابع آب کشور از طریق اختلال در توازن هیدرولوژیک کشور و از طریق از بین بردن مراتع و جنگل ها نقش زیادی در تشدید بحران تغییر اقلیم ایران داشته اند. امروز مسئولان امور آب کشورمان زیر سایه سکوت متولیان محیط زیست در حقیقت روند ناپایداری در کشور ایجاد کرده اند، و ایران را در مقابل شرایط بحرانی آب نسبت به هر کشوری آسیب پذیرتر کرده اند.
♦ همه کشورهای خاورمیانه آب را روی یکدیگر بسته اند و این اشتباه را انجام داده اند. ترکیه هم در صدر آنها قرار دارد. ایران نیز روی بسیاری از رودخانه های مرزی سد سازی کرده است. کشور افغانستان هم چنین اقدامی را برای ایران انجام داده است. متأسفانه این اقدامات، اشتباه بشر است که متوجه نیست روی شاخه درختی نشسته است و خود در واقع همان شاخه ای را اره می کند که روی آن نشسته است. فکر می کنم زمانی انتقاد جمهوری اسلامی ایران می تواند روی کشورهای دیگر تاثیرگذار باشد که خود کشور ایران این راه را نرفته باشد. متأسفانه یک رقابت ناسالم در بسیاری از کشورهای دنیا در مورد آب صورت گرفته است و کشورهایی که در ارتفاعات بالاتر قرار دارند و رودخانه ها از این کشورها منشأ می گیرند معمولاً این توان که جلوی آب را بگیرند دارا هستند و اکنون این اتفاق افتاده است.
♦ اما فراموش نکنیم بستن آب روی هر ملتی به نظر من خیلی عاقبت خوشی ندارد. اکنون وضعیتی که در کشور سوریه به عنوان بحران مشاهده می کنیم ناشی از بحران آب در خاورمیانه بوده است. برخی از متخصصین معتقد هستند که دلیل جان گرفتن داعش در منطقه و وجود ناآرامی در منطقه، بستن آب روی سوریه توسط ترکیه بوده است.
♦ من گفته های آقای دکتر کلانتری مشاور رئیس جمهور و مسئول احیای دریاچه ارومیه را مبنی بر غیرقابل بازگشت بودن بحران آب در ایران را تأیید می کنم. کشور ایران در شرایط فعلی توان تأمین نیاز آبی این جمعیت را ندارد و این احتمال وجود دارد که در ادامه بحران آب و تخریب محیط زیست در ایران مهاجرت ها شدت بگیرد.
♦ اکنون هم مهاجرت ها و هم پدیده های غیرعادی مانند نشست زمین در ایران در حال وقوع است. اکنون سالیان سال است که غرب ایران و خوزستان توسط ریزگردها آسیب دیده است. مطمئناً بخش قابل ملاحظه ای از این مردم به مرور منطقه غرب ایران و خوزستان را ترک می کنند. همین الآن بحث نشست زمین حتی در تهران به کرات در حال اتفاق افتادن است و در جای جای ایران به این شکل در حال اتفاق افتادن است. قطعاً این پدیده ها در آینده تشدید خواهند شد.
♦ منتهی آن چیزی که من را نگران می کند این است که وقتی مشاور معاون اول رئیس جمهور یعنی آقای دکتر عیسی کلانتری که خود از مدیران با سابقه کشور هستند و در حقیقت با شهامت این بحران را مطرح می کنند کسی به سخنان ایشان توجه نمی کند! چرا در همین دولت به حرف های ایشان گوش داده نمی شود؟ آقای رئیس جمهور در سفر اخیر خود به اراک اعلام نمودند که ۱۰ سد جدید در ایران به بهره برداری رسیده و افتتاح می شوند.
♦ وقتی به این حرف ها گوش داده نمی شود، جای نگرانی جدی وجود دارد که دولت جمهوری اسلامی ایران بحران را مرتب پنهان می کند و آن را مشاهده نمی کند. در صورتیکه بحران آب و بحران محیط زیست در ایران یک بحران بسیار بسیار سهمگین است.
♦ این بحران در آینده کل کشور را با تهدید مواجه می کند و من امیدوار هستم که مسئولان مملکتی مسئله را خیلی جدی بگیرند و طرح های کاملاً انقباضی را در جهت مصرف آب پیش بگیرند نه اینکه باز هم مرتب، بخش عمده منابع مالی کشور را صرف سدسازی و انتقال آب کرد که چنین اقداماتی، درمانی برای حل مشکل آب نخواهد بود.
به کانال تلگرام سایت ملیون ایران بپیوندید