از سال ۸۹ و در پی حمایت شجریان از جنبش اعتراضی به نتایج اعلام شده انتخابات ریاست جمهوری سال ۸۸، پخش این دعا از شبکههای صدا و سیما ممنوع شد.
چند روز پیش از آغاز ماه رمضان، خبرگزاری دولتی ایرنا از ارسال نامهای توسط رضا صالحی امیری، وزیر فرهنگ و ارشاد اسلامی به رئیس سازمان صداوسیما خبر داد که در آن خواستار پخش ربنای شجریان در ماه رمضان امسال شده است.
تاکنون درباره پاسخ احتمالی عبدالعلی علی عسکری به نامهی وزیر ارشاد گزارشی منتشر نشده اما محمد جواد لاریجانی، دبیر ستاد حقوق بشر قوه قضائیه به عنوان عضو شورای نظارت صداوسیما در نامهی سرگشادهای به صالحی امیری پاسخ داد.
به گزارش پایگاه اطلاع رسانی ستاد حقوق بشر قوه قضائیه، لاریجانی هفتم خرداد در نامهای خطاب به وزیر ارشاد، به جای رئیس سازمان صداوسیما به درخواست او پاسخ منفی داد و پخش ربنا با صدای شجریان را دارای اشکال شرعی عنوان کرد.
مشکل سیاسی، ایراد شرعی
ربنای شجریان شامل چهار دعا از آیههای قرآن است که همه با واژهی ربنا آغاز میشوند. این دعا در دستگاه سهگانه خوانده شده و استاد آواز ایران در آن با مرکبخوانی سری به دستگاههای دیگر ردیف موسیقی سنتی نیز زده است.
محمد جواد لاریجانی ظاهرا با اشاره به جانبداری شجریان از معترضان سال ۸۸ و حمایت او از حسن روحانی که با حملههای تند اصولگرایان روبرو شده به وزیر ارشاد نوشته است: «از آنجا که موضوع دفاع از ایشان یک مناقشه سیاسی شده است، لذا در تلاوت مذکور توجه به آیت تحتالشعاع قرار میگیرد و این امر خلاف موازین شرعی تلاوت است.»
حمیدرضا نوربخش، مدیرعامل خانه موسیقی در واکنش به نامهی لاریجانی صلاحیت او را در این حوزه زیر سوال میبرد و میگوید این ایرادها به ظاهر بیشتر از زاویه علم قرائت بوده و “البته مشخص نیست ایشان اساسا چقدر با مسئله قرائت آشنایی دارند”.
نوربخش به خبرگزاری ایلنا گفت: «آقای دکتر محمدجواد لاریجانی ظاهرا مثل دیگر مواردی که از ایشان سراغ داشتهایم و تمایلشان برای پاسخگویی به مسایل مختلف، در این مورد هم ظاهرا جسارتشان از بقیه بیشتر بوده که پاسخ به این مسئله را شخصا برعهده گرفتهاند.»
مدیرعامل خانه موسیقی با بیان این که خودش خواننده و قاری قرآن است میگوید سئوال این است که لاریجانی از کدام جایگاه کارشناسی درباره ربنای استاد شجریان صحبت میکند و آیا او استاد قرائت است یا کارشناس و مفسر قرآن؟
استاد آواز ایران ۷۵ ساله شد
محمدرضا شجریان اول مهرماه ۱۳۱۹ در مشهد متولد شد. در سال ۱۳۳۱ برای نخستین بار صدایش از رادیو خراسان پخش میشود. پیگیری جدی کار آواز سبب میشود تا او در سال ۱۳۳۸ به اجرای آوازهایی بدون ساز و نیز خواندن قرآن برای رادیو خراسان بپردازد. یک سال پس از آن هم دیپلم دانشسرای عالی را میگیرد و به استخدام آموزش و پرورش درمیآید.
شجریان در سال ۱۳۴۰ با فرخنده گل افشان در شهر قوچان ازدواج کرد. حاصل این ازدواج سه دختر و یک پسر است. راحله و افسانه، دو دختر بزرگ او در مشهد به دنیا آمدند. در اردیبهشت سال ۱۳۴۸ دختر سومش به نام مژگان و در سال ۱۳۵۴ همایون متولد شد. شجریان در سال ۱۳۷۱ اما از همسر نخستاش جدا شد.
محمدرضا شجریان به دلیل نوع صدا و سبک خودویژه و تصنیفهای ملی میهنی که اجرا کرده نه تنها چهره محبوبی در میان ایرانیان، بلکه شهرتی جهانی دارد به طوری که وبگاه آسیاسوسایتی او را پرآوازهترین هنرمند موسیقی اصیل ایرانی و روزنامه ونکوورسان او را یکی از مهمترین هنرمندان موسیقی جهان توصیف کردهاست. رادیوی عمومی ملی (NPR) آمریکا هم در سال ۲۰۱۰ او را به عنوان یکی از ۵۰ صدای برتر جهان معرفی کرده بود.
محمدرضا شجریان، رئیس کنونی شورای عالی خانه موسیقی ایران، بنیانگذار گروه شهناز و مبدع چند ساز موسیقی است. خوانندگان سرشناسی چون ایرج بسطامی، حسامالدین سراج و پسرش همایون شجریان از شاگردان معروف او هستند. (عکس: محمدرضا شجریان در مراسم درگذشت پرویز مشکاتیان) شجریان از دوستان قدیمی مشکاتیان در مراسم درگذشت او گفته بود: «پرویز مشکاتیان، دردانه موسیقی ایران بود.»
محمدرضا شجریان در دهه ۵۰ خورشیدی که به دوران طلایی موسیقی سنتی ایران مشهور است، فعالیت چشمگیری داشت. او همراه همنسلان خود همچون محمدرضا لطفی، حسین علیزاده و پرویز مشکلاتیان دوران تازهای را برای موسیقی سنتی ایران رقم زدند. اجرای این هنرمندان در جشن هنر شیراز در سال ۵۴ نوید دورانی تازه در موسیقی سنتی ایران را می داد.
در فاصله سالهای دهه شصت، شجریان همکاری گستردهای را با پرویز مشکاتیان آغاز کرد. از میان این آثار، آلبوم بیداد به خاطر متأثر بودن محتویات آن از شرایط اجتماعی و سیاسی ایران در اوایل انقلاب بسیار مورد استقبال قرار گرفت. محمدرضا شجریان دراینباره گفته است: «این اثر بیانگر اعتراض ما به آن شرایط و پیگیری وعدههای عمل نشده توسط حکومت بود.»
شجریان در ۱۳۵۷ همانند بسیاری از هنرمندان آن زمان همکاری خود را با سازمانهای دولتی مانند رادیو، به دلیل “پخش آهنگهای مبتذل و تشویق به فرهنگ کابارهای” ادامه نداد. البته سایر هنرمندان (گروههای شیدا و عارف) و هوشنگ ابتهاج، رئیس بخش موسیقی رادیو در آن زمان، نیز پس از واقعه ۱۷ شهریور از رادیو به نشانه اعتراض خارج شدند. پس از این رویداد محمدرضا لطفی کانون چاووش را با حمایت ابتهاج بنیانگذاری کرد.
محمدرضا شجریان در سال ۱۳۸۱ دو آلبوم “بی تو بهسر نمیشود” و “فریاد” را منتشر کرد که با همکاری حسین علیزاده، کیهان کلهر و همایون شجریان اجرا شده بودند. این دو آلبوم نامزد جایزه گرمی نیز شدند. این گروه در زمستان سال ۱۳۸۲ نیز برای کمک به زلزلهزدگان بم در تهران کنسرتی برگزار کردند. شجریان درآمد حاصل از فروش دی وی دی این کنسرت را به پروژه باغ هنر بم که خودش آن را تأسیس کرده بود، اختصاص داد.
پس از دهمین انتخابات ریاست جمهوری ایران، شجریان در نامهای به مدیر صدا و سیما خواست تا از پخش آثار او در صدا و سیما خودداری کند. نامهای که در آن زمان بسیار پرسروصدا بود. او در مصاحبهای مفصل با بیبیسی در مورد شرایط آنروزها گفته بود: «در شرایطی که مردم در بهت و حیرت هستند و به گفته آقای احمدینژاد، خس و خاشاک به حرکت درآمدهاند، صدای من در صدا و سیما جایی ندارد. صدای من صدای خس و خاشاک است.»
محمدرضا شجریان مبدع چند ساز جدید در موسیقی ایرانی است. او در اردیبهشت ۱۳۹۰ در نمایشگاهی در تهران این سازها را رسما به نمایش عمومی درآورد. برخی این سازها عبارتند از: صراحی، شهر آشوب، ساغر، کرشمه و سبو. از این سازها در کنسرتهای محمدرضا شجریان همراه گروه شهناز یا برادران پورناظری استفاده شده است.
از استاد آواز ایران بارها تقدیر شده و جوایز بسیاری نیز به وی اهدا شده است. شجریان در سال ۱۳۷۸ موفق به دریافت جایزه پیکاسو و دیپلم افتخار از طرف سازمان یونسکو در پاریس شد. دانشگاه استنفورد در سال ۱۳۸۹ در مراسمی با نام “سومین سال بزرگداشت ادب و هنر پارسی” از وی تقدیر کرد. نشان شوالیه ملی لیاقت در سال ۱۳۹۳ در سفارت فرانسه در تهران به او اهدا شده است. (عکس: شجریان با استاد قنبریمهر در کارگاه سازسازی)
حسین علیزاده از دوستان نزدیک شجریان چندی پیش در واکنش به وضعیت نابهسامان برگزاری کنسرتها و صدور مجوزها گفته بود: «هیچ مسئولی در اندازهای نیست که بخواهد برای کسانی مثل ما که نیم قرن در مملکت کار کرده مجوز بدهد. سی و سه پل نمیگوید اجازه بدهید من باشم، وقتی میگوییم شجریان، مثل این است که میگوییم عالی قاپو یا سی و سه پل.» (عکس: شجریان، سومین نفر ایستاده از چپ و علیزاده، دومین نفر نشسته از چپ)
نام استاد آواز ایران در طول این سالها به دور از جبههگیریهای سیاسی اما همیشه در کنار مردم آورده شده است. شجریان بارها خود به این مسئله اشاره کرده، تنها برای مردم میخواند؛ اما از آنچه بر او رفته است گلایه هم دارد. چندی پیش در همایش بینالمللی حافظ گفته بود: «من در کشوری زندگی میکنم که چند سال است حق خواندن برای مردم خودم را ندارم.» (عکس: شجریان در مراسم تشییع علی هاشمی، هنرمند و پژوهشگر موسیقی)
استاد آواز ایران به تازگی در آستانه تولد ۷۵ سالگی خود به علت بیماری در یکی از بیمارستانهای تهران بستری بود. به دنبال انتشار این خبر بسیاری از چهرههای سرشناس حکومتی هم به عیادت او رفتند؛ اما روزنامه کیهان با انتشار مطلبی به انتقاد دوباره خود از شجریان دست زد. شجریان رکورد بالاترین تعداد آلبوم موسیقی در ایران را نیز در اختیار دارد.
نویسنده: میترا خلعتبری
از: دویچه وله