مهتاب آبا / ایران بریفینگ
سال ۹۶ سال تغییرات مناصب مهم در سیاست ایران بود که از نظر تعداد تغییرات و انتصابات در مشاغل ارشد جمهوری اسلامی در سالهای اخیر کمنظیر بود اما اصلی ترین تغییرات در سال گذشته و و امسال که از نیمه هم گذشته است تغییرات مهم و کلیدی در عرصه نظامی و نیروهای مسلح هست .
مهمترین تغییر سال پیش انتصاب عبدالرحیم موسوی به فرماندهی ارتش بود. او که پیش از آن جانشین رئیس ستاد کل نیروهای مسلح بود جای خود را با عطاالله صالحی عوض کرد و آقای صالحی جانشین رئیس ستاد کل شد.
این انتصاب از آن جهت اهمیت داشت که بعد از چهل سال نخستین فرمانده ارتش که تمام مراحل آموزش و تحصیل نظامی خود را در جمهوری اسلامی گذارنده بود، انتخاب شد.
اظهارات او درباره دشمنان و رقبای جهانی و منطقهای ایراندر ماههای پس از انتصابش بیش از آنکه شبیه فرماندهان سابق ارتش باشد، به گفتههایفرماندهان سپاهی شباهت داشت که بیشتر در زمینههای سیاسی اظهار نظر میکنند. اوچندین بار از نابودی اسرائیل در ۲۵ سال آینده سخن گفته از جمله اینکه “عمر رژیم صهیونیستی(اسرائیل) را انشاءالله کمتر از ۲۵ سال تمام خواهیم کرد.
هم نسل بودن او با فرماندهان ارشد سپاه، سابقه زیاد حضور او در ردههای میانی رزمی در جنگ ایران و عراق و حتی ظاهر متفاوت او نسبت به اسلافش در ارتش، در یکدست شدن فرماندهان ارشد نظامی در عالیترین سطوح بی تاثیر نبوده است.
تغییرات در ارتش در همین اندازه باقی نماند. کمی پس از آغاز فرماندهی سرلشکر موسوی، به پیشنهاد او و با حکم آیت الله خامنهای احمدرضا پوردستان، جانشین فرمانده ارتش برکنار شد.
در همان روز سه انتصاب دیگر در صدر فرماندهی ارتش ایران رخ داد. سرتیپ محمد حسین دادرس جایگزین آقای پوردستان شد، دریادار حبیبالله سیاری فرمانده نیروی دریایی ارتش جای آقای دادرس را در معاونت هماهنگی ارتش گرفت و دریادار حسین خانزادی به فرماندهی نیروی دریایی ارتقا یافت.
سرتیپ پوردستان هم که کمتر از یک سال پیش از آن از فرماندهی نیروی زمینی دومین سمت ارشد ارتش رسیده بود، به حکم آقای خامنهای رئیس مرکز مطالعات راهبردی ارتش شد.
تغییرات در سطوح عالی سپاه نیز خبرساز بود. هرچند برخلاف انتظار فرمانده کل برای سه سال دیگر ابقا شد، اما تغییرات در برخی از مراکز حساس سپاه خبرساز بود.
با توجه به اینکه دوره ۱۰ ساله جعفری فرماندهی کل سپاه در شهریور ۹۶ پایان مییافت، صلاحدید آقای خامنهای این بود که محمد علی جعفری را برای سه سال دیگر ابقا کند. به نظر میرسد جایگزینی برای او پیدا نشد که بتواند در آن برهه حساس فرماندهی کل را به دست گیرد و بعید است تا سال آینده نیز جایگزین دیگری بیابد البته از امیر علی حاجی زاده فرمانده فعلی نیروی هوافضای سپاه پاسداران و علی فدوی معاون هماهنگ کننده سپاه به عنوان جایگزینان جعفری یاد می شود.
تغییرات در سپاه تهران از جمله حاشیه سازترین تغییرات در سال ۹۶ بود. در تابستان سال گذشته محسن کاظمینی که همزمان فرماندهی سپاه محمد رسولالله (سپاه پایتخت) و جانشین فرمانده قرارگاه ثارالله (مسئول امنیت پایتخت و شهرهای دیگر استان تهران) را برعهده داشت، چند روز پس از حمله مسلحانه داعش به ساختمان مجلس ایران ناگهان از هر دو سمت خود برکنار شد و برخلاف بسیاری از تغییرات فرماندهان نظامی سمتی اجرایی و یا مشورتی دیگری هم به او داده نشد.
در سپاه محمد رسول الله سرتیپ دوم محمدرضا یزدی جایگزین او شد و محمد علی جعفری، محمد کوثری از پرسابقهترین فرماندهان ارشد سپاه در جنگ ایران و عراق را به جانشینی خود در قرارگاه ثارالله منصوب کرد.
محمد کوثری که دو دوره نماینده مجلس بود و از منتقدان دولت روحانی منصوب میشد، پس از اینکه مانند بسیاری از همفکرانش به مجلس دهم راه نیافت، بار دیگر لباس نظامی بر تن کرد. او همراه با ۴ فرمانده ارشد دیگر سپاه در دیدار خصوصی با حسن روحانی حضور داشت.
پارسال فرمانده لشکر سیدالشهدا استان تهران که فرماندهی سپاههای شهرهای دیگر این استان بهجز پایتخت را برعهده دارد نیز تغییر کرد.
تغییرات در سپاه فقط به فرماندهان محدود نشد. در روزهای پایان سال علی سعیدی، نماینده ولی فقیه در سپاه پس از ۱۲سال جای خود را به عبدالله حاجی صادقی، جانشینش داد.
آقای سعیدی برخلاف اسلاف خود، سابقهای طولانی در سپاه داشت. او که در سال ۱۳۶۰ وارد سپاه شده، خود را بنیانگذار حفاظت اطلاعات سپاه میداند که ۹ سال مسئولیت آن را بر عهده داشت.
آقای سعیدی پس از پایان ماموریتش در سپاه به حکم آقای خامنهای رئیس دفتر عقیدتی- سیاسی فرماندهی کل قوا شد.
چند ماه پیش از این جابجایی در تیرماه آیتالله خامنهای عباس محمد حسنی را جایگزین محمدعلی آلهاشم برای ریاست سازمان عقیدتی-سیاسی ارتش کرده بود. سازمان عقیدتی-سیاسی ارتش معادل نمایندگی ولی فقیه در سپاه است.
علی خامنهای در اول شهریورماه امسال با صدور احکامی جداگانه، علیرضا تنگسیری را به سمت «فرمانده نیروی دریایی سپاه» و علی فدوی را به مقام «معاون هماهنگ کننده سپاه» منصوب کرد. این معاونت، از حساسیت بالایی در هماهنگی بخشهای مختلف سپاه با کاربردهای نظامی، داخلی و امنیتی برخوردار است و از این روست که خامنه ای از علی فدوی خواست تا برای «کسب آمادگیهای همهجانبه در پاسداری از انقلاب اسلامی و حفظ دستاوردهای آن» بکوشد،فدوی آنطور که گفته شد یکی از جایگزینان احتمالی جعفری برای فرماندهی کل سپاه در سال آینده است ، او همان کسی است که ملوانان آمریکایی را در نزدیکی آبهای ایران متوقف و دستگیر کرد و به این سبب، از خامنهای «نشان فتح» دریافت کرد.
دو ماه پیش از آن، سرتیپ پاسدار جمالالدین آبرومند با حکمی از سوی محمدعلی جعفری، فرماندهکل سپاه پاسداران، به عنوان «جانشین فرمانده کل سپاه» در قرارگاه امنیتی «جنگ نرم سپاه» منصوب شد. آبرومند تا پیش از آن، «معاون هماهنگکننده سپاه» بود اما بعد از او، این سرتیپ حسین سلامی، جانشین فرمانده کل سپاه بود که با حفظ سمت و به طور موقت تا شهریورماه گذشته «سرپرست معاون هماهنگکننده سپاه» شد.
فروردین ماه گذشته نیز سرتیپ پاسدار محمدحسین سپهر با حکم محمدعلی جعفری به عنوان «جانشین رئیس سازمان بسیج مستضعفان» جایگزین علی فضلی شد. سپهر پیش از این معاون علی سعیدی (نماینده ولی فقیه در سپاه) بود اما بیشتر در سپاه غرب کشور بویژه در کرمانشاه حضور داشته است و چنین به نظر میرسد که با توجه به افزایش مشکلات امنیتی نظام در غرب کشور (اعم از اعتراضهای خیابانی و ناامنیهای مرزی) چنین فردی به این سمت منصوب شده است. از همین روست که محمدعلی جعفری در مراسم معارفه سپهر میگوید که «در چهل سالگی انقلاب، دشمنان همه توان خود را برای آسیب رساندن به انقلاب به کار گرفتهاند و البته در داخل کشور نیز مسائلی وجود دارد که باید آنها را حل کنیم.»
علاوه بر موارد فوق، تغییرات و جابهجاییهای معناداری را در سطوح میانی و استانی سپاهیان نیز شاهد بودهایم. از جمله، با حکم محمدعلی جعفری در آذرماه سال گذشته، محمدتقی شاهچراغی، فرمانده پیشین سپاه قائم آلمحمد استان سمنان و سپاه کربلای مازندران، به عنوان «فرمانده سپاه استان تهران» موسوم به «سپاه سیدالشهدا» جایگزین علی نصیری شد. او تا مهرماه گذشته در این سمت ماند و جایش را به سرتیپ حسن حسنزاده داد.
در همین حال، یک تغییر ساختاری مهم در بدنه سپاه نیز صورت گرفت به طوری که فرماندهی سپاه پایتخت و جانشین فرمانده سپاه در قرارگاه ثارالله از یکدیگر تفکیک شدند؛ حکم فرماندهی سپاه محمد رسولالله پایتخت به نام محمدرضا یزدی و قرارگاه ثارالله نیز به نام اسماعیل کوثری صادر شدند. کوثری از جمله امنیتیترین فرماندهان سپاه به شمار میرود و عضو دورههای هشتم و نهم مجلس شورای اسلامی بود.
مهرماه گذشته نیز در حالی که کشمکشهای سیاسی «درون نظام» بر سر ماجرای مدرسه فیضیه قم و تهدید آشکار حسن روحانی به قتل و سخنرانی معنادار رحیم پورازغدی و حمله بی سابقه اش به حوزه های علمیه همچنان ادامه داشت آنطور که مکارم شیرازی و تعداد دیگری از مراجع و اساتید حوزه های علمیه قم رسما از سپاه خواستند عذر تقصیر بخواهد ، ابتدا سپاه پاسداران نامه ای به آیت الله مکارم شیرازی نوشت و پوزش خواست و پس از آن فرمانده تیپ امام صادق قم و سپس فرمانده سپاه علی ابن ابیطالب استان قم را تعویض نمود.
نکته جالب اینکه فرمانده سپاه استان قم، از تهران آمد؛ سرتیپ محمدتقی شاهچراغی، متخصص سپاههای استانی که تا چند روز پیش از آن فرمانده سپاه استان تهران بود.
در کنار همه این موارد، قرارگاه خاتمالانبیا نیز از دامنه تغییرات مصون نماند؛ در مهرماه گذشته، محمد سعید، سپاهی ۵۰ ساله ای که از ۱۹ سالگی به عضویت سپاه درآمده، به عنوان فرمانده جدید این قرارگاه منصوب و جایگزین عبادالله عبداللهی شد.
انتصاب فرمانده جوان قرارگاه خاتم الانبیاء که از نسل پاسداران غیرنظامی است تاکتیکی بود که سپاه پاسداران در نظر داشت با انتصاب یک غیرنظامی راهکاری برای تحریمهای آمریکا بیابد .
این تغییرات گسترده در سطوح میانی و ارشد نیروهای مسلح در سال گذشته و امسال بسیار مهم به نظر می آید .
در تمامی انتصابهای جدید از ارتش گرفته تا سپاه فرماندهان نسل سوم حضور دارند ، بسیاری از آنها از جمله فرماندهانی هستند که کمتر در جنگ ایران و عراق حضور داشتند و یا سمتهای کلیدی و مطرحی در زمان جنگ نداشتند .
همچنان که در ایران بریفینگ پیشتر گفته شد بسیاری از فرماندهان نیروهای مسلح و بطور مشخص در سپاه پاسداران که در سالهای جنگ حضورمستقیم و کلیدی داشتند خود را مالک انقلاب و سهم دار اصلی آن می دانند فلذا بصورت آشکاری از دیگر دولتمردان و مدیران عالی نام «حرف شنویی» ندارند و از این رو اگرچه ذوب در ولایت هستند اما خامنه ای همچون رهبران تمامی کشورهای بسته سیاسی دیگر همواره در هراس از شکلگیری کودتای نظامی هست و با انتصاب فرماندهان نظامی بی خطر سعی میکنداز این خطر دورباشد.
سازمانی است.
دوم آنکه در تمامی انتصابهای جدید فرماندهان جدید در کنار ماموریتهایشان تجارب حضور در یگانها و یا نگرش خاص امنیتی هم دارند و در سابقه تمامیشان دست کم یک ماموریت امنیتی بوده که توانسته اند از آن بحران عبور کنند و این با توجه به وقایع این روزهای جمهوری اسلامی و تحریمهای بینالمللی، و ایالات متحده امریکا و جدیت پرزیدنت ترامپ در مقابله با حکومت ایران در کنار افزایش اعتراضهای مردمی در داخل ایران و همچنین شکنندگی روزافزون اقتصاد ایران عملاً احساس می شود خامنه ای خطر فروپاشی و یا اعتراضات منجر به سرنگونی نظام را بیش از هر زمان دیگری احساس کرده است.