عنوان یکی از مهاجرپذیرترین استان‌های ایران، عنوانی دور از واقعیت برای استان البرز نیست
اعتراض‌های آبان ۱۳۹۸ در پی یک عامل اقتصادی یعنی شوک وارد آمده بر قیمت بنزین به راه افتاد. در این سلسله گزارش‌ها تلاش کرده‌ایم تا تصویری کلی و کلان از اقتصاد و وضعیت معیشت شهرهایی ارایه کنیم که نامشان بیش از دیگر شهرهای ایران در میان اخبار اعتراض‌های آبان ۱۳۹۸، شنیده شد.
در این گزارش‌ها نرخ تورم، نرخ بیکاری و وضعیت بازار کار ازجمله مهم‌ترین شاخص‌های بررسی شده است. شاخص فلاکت، ضریب جینی و وضعیت بودجه خانوار نیز از دیگر شاخص‌هایی است که برای ارایه تصویری شفاف‌تر از اقتصاد و معیشت خانوارهای ساکن در شهرهای معترض به آن‌ها مراجعه کردیم.
اما این بررسی اقتصادی با محدودیت‌هایی همراه بود، بسیاری از آمار و ارقام موجود به آمارهای استانی محدود می‌شد و اعداد و ارقام به تفکیک شهرستان‌ها در دسترس نبود، ازاین‌رو بسیاری از این شاخص‌ها میانگین‌های استانی است که لزوما تصویر دقیقی از وضعیت شهرستان موردنظر ما ندارند.
در این گزارش به بررسی وضعیت اقتصادی استان البرز پرداخته‌ایم. استانی که نام شهرهایش بارها در اعتراضات آبان‌ماه در صدر خبرها قرار گرفت.
***
حتی اگر نتوان با قطعیت رتبه نخست مهاجرپذیری در میان استان‌های ایران را به نام استان البرز ثبت کرد، حتما عنوان یکی از مهاجرپذیرترین استان‌های ایران، عنوانی دور از واقعیت برای استان البرز نیست.
آن‌طور که «عزیزالله شهبازی»، استاندار استان البرز در مهرماه سال ۱۳۹۸ گفته، این استان سالانه ۸۰ هزار نفر مهاجر جدید را در خود جای می‌دهد.
در دوره زمانی سال‌های ۱۳۹۰ تا ۱۳۹۵، نرخ رشد جمعیت استان البرز ۲٫۴ درصد بوده که دو برابر میانگین نرخ رشد جمعیت کشوری (۱٫۲۴ درصد) در همین دوره زمانی است.
از طرفی استان البرز در میان دیگر استان‌های ایران بالاترین نرخ تراکم جمعیت را به خود اختصاص داده و تداوم روند مهاجرت به این استان در کنار نرخ رشد باروری طبیعی ساکنان، می‌تواند در سال‌های آینده مشکل متراکم بودن شدید جمعیت را دوچندان کند.
افزایش سالانه جمعیت استان البرز از رهگذر زادوولد ساکنان و روند مهاجرپذیری، برنامه‌ریزی برای تامین زیرساخت‌ها و امکانات ضروری، زیربنایی و در مراحل بعد توسعه امکانات و تاسیسات رفاهی و تفریحی را با مشکل عدم تحقق و عقب‌ماندگی از نیاز جمعیت ساکن روبرو خواهد کرد.
استان البرز از حیث داشتن و تعدد شهرک‌های صنعتی و شمار کارخانه‌های نامدار صنعتی، موقعیتی بی‌بدیل دارد. ۱۵۰ برند صنعتی در گستره استان البرز جای گرفته‌اند، در دیگر حوزه‌های اقتصادی همچون کشاورزی و خدمات نیز دامنه فعالیت‌های استان، قابل‌توجه است.
در آذر ۱۳۹۸، مرکز آمار ایران نرخ تورم میانگین در ایران را ۴۰ درصد اعلام کرد، نرخ تورم متوسط استان البرز در همان گزارش مرکز آمار ایران ۳۸٫۹ درصد اعلام شده بود.
نرخ تورم نقطه‌به‌نقطه در آذرماه برای سراسر ایران ۲۷٫۸ درصد ارزیابی شد حال‌آنکه نرخ تورم نقطه‌به‌نقطه آذرماه در سطح استان البرز، برآوردی بالاتر در حدود ۳۰٫۳ درصد داشت.
۹۳ درصد از جمعیت استان البرز شهرنشین و هفت درصد باقی‌مانده در مناطق روستایی استان البرز، ساکن هستند ازاین‌رو بررسی تغییرات شاخص‌های اقتصادی مربوط به مناطق شهری، اهمیتی دوچندان دارند.
مرکز آمار ایران نرخ تورم متوسط خانوارهای شهری ایران در آذرماه را ۳۹٫۳ درصد اعلام کرد، این نرخ تورم برای خانوارهای شهری استان البرز ۳۸٫۸ درصد گزارش شده بود که اختلاف چندان معناداری را نمایان نمی‌کند.
در همان گزارش مرکز آمار ایران نرخ تورم نقطه‌به‌نقطه خانوارهای شهری ایران در آذرماه را ۲۷٫۶ درصد اعلام شد که این نرخ تورم برای خانوارهای شهری استان البرز ۳۰٫۳ درصد گزارش شده بود.
مقایسه نرخ تورم استان البرز و ایران در آذرماه ۱۳۹۸
مقایسه نرخ تورم نقاط شهری و روستایی استان البرز و ایران در آذرماه ۱۳۹۸
دیگر شاخص مهم قابل‌بررسی در سطح استان البرز و مقایسه آن با میانگین کشوری، نرخ بیکاری و دیگر شاخص‌های بازار کار است. نرخ بیکاری در پاییز سال ۱۳۹۸ در سراسر ایران ۱۰٫۶ درصد گزارش شد، این نرخ در همان مقطع زمانی در استان البرز به ۱۳ درصد رسید که از این لحاظ هفتمین استان با نرخ بیکاری بالا بود.
نرخ مشارکت اقتصادی در پاییز ۱۳۹۸ برای کل ایران ۴۴٫۳ درصد اعلام شد، نرخ مشارکت اقتصادی در استان البرز در فصل مورد گزارش ۴۵٫۶ درصد بود، شاید بتوان بخشی از بالا بودن نرخ بیکاری در استان البرز در مقایسه با میانگین نرخ بیکاری کشوری را به همین نرخ مشارکت بالاتر نسبت داد. نسبت بیشتری از جمعیت فعال در استان البرز در بازار کار حاضر شده و در جست‌وجوی کار بوده‌اند.
مقایسه نسبت اشتغال در استان البرز و میانگین کشوری این نسبت با یکدیگر نشان می‌دهد که فضای کسب‌وکار استان البرز چه پتانسیلی برای ایجاد اشتغال داشته است.
در پاییز سال ۱۳۹۸، نسبت اشتغال استان البرز با میانگین کشوری برابر بوده و ۳۹٫۶ درصد اعلام شد یعنی به‌رغم حضور سهم بیشتری از جمعیت فعال استان البرز در بازار کار که منجر به ثبت نرخ بیکاری بالاتر برای این استان در مقایسه با نرخ بیکاری سراسر ایران شده اما سهم شاغلان استان به کل جمعیت ۱۵ ساله و بیشتر با سهم شاغلان در ایران نسبت به شمار کل جمعیت فعال برابر بوده است.
نمایی از وضعیت بازار کار ایران و استان البرز در پاییز ۱۳۹۸
این نرخ بیکاری و تورم استانی، شاخص فلاکت در استان البرز در پاییز امسال را به عدد ۵۱٫۹ درصد می‌رساند که از شاخص فلاکت در کل ایران در پایان پاییز ۹۸ (۵۰٫۶ درصد)، بالاتر است.
بر اساس نتایج آماری سرشماری نفوس و مسکن سال ۱۳۹۵، نرخ بیکاری در استان البرز در آن سال ۱۳٫۸ درصد بود که از نرخ بیکاری میانگین (۱۲٫۶ درصد) ۱٫۲ واحد/درصد بالاتر بود و استان البرز از لحاظ نرخ بیکاری در میان استان‌های ایران در جایگاه ششم بالاترین نرخ بیکاری ایستاد.
نرخ بیکاری جوانان در آن سال در ایران ۳۲٫۷ درصد محاسبه شد اما نرخ بیکاری جوانان استان البرز، ۳۴٫۹ درصد اعلام شده بود که ۲٫۲ واحد/درصد بیشتر بود.
در این گزارش جامع از وضعیت بازار کار ایران، از میان شش شهرستان استان البرز، بالاترین نرخ بیکاری در سال ۱۳۹۵ به شهرستان کرج اختصاص یافت که گرفتار بیکاری ۱۴٫۶ درصدی بود. در همان سال پایین‌ترین نرخ بیکاری در استان البرز مربوط به شهرستان اشتهارد با بیکاری ۶ درصد اختصاص داشت که شکاف ۸٫۶ واحد/درصدی بیکاری در استان را به نمایش می‌گذاشت.
پس از کرج به ترتیب شهرستان‌های فردیس با نرخ بیکاری ۱۴٫۴ درصد و نظرآباد با نرخ بیکاری ۱۱٫۵ درصد در جایگاه بعدی بالاترین نرخ بیکاری در میان شهرستان‌های استان البرز در سال ۱۳۹۵ قرار داشتند.
بالاترین نرخ بیکاری جوانان در سال ۱۳۹۵ از میان شش شهرستان استان البرز به شهرستان فردیس مربوط بود که نرخ بیکاری جوانان در این شهر بالغ‌بر ۳۸٫۳ درصد بود حال‌آنکه جوانان اشتهاردی در سال ۱۳۹۵ پایین‌ترین نرخ بیکاری در استان البرز را با نرخ بیکاری ۱۵٫۴ درصدی تجربه می‌کردند، فاصله ۲۲٫۹ واحد/درصدی بین بالاترین و پایین‌ترین نرخ بیکاری جوانان در استان البرز، فاصله‌ای عمیق و معنادار به‌حساب می‌آید.
درمجموع بازار کار استان البرز به‌رغم زمینه‌های مناسب سرمایه‌گذاری‌های صنعتی و کشاورزی و وجود شهرک‌ها و مناطق اقتصادی و صنعتی، از وضعیت میانگین کشوری نامناسب‌تر است که آن را می‌توان با روند مهاجرت به این استان و تقاضای روزافزون کار توضیح داد، ضمن آنکه سهم بالای جمعیت شهرنشین و جوان استان از کل جمعیت ساکن در استان البرز، آشکارا شمار جویندگان مشاغل جدید را افزایش داده است.
شاخص دیگری که تصویر واضح‌تری از اوضاع اقتصادی ساکنان استان البرز به دست می‌دهد بررسی وضعیت بودجه خانوارهاست، اینکه درآمد و هزینه خانوارهای ساکن در مناطق شهری و روستایی استان البرز چگونه است و درنهایت آن‌ها تراز بودجه خانوار را چگونه بسته‌اند و چقدر مازاد یا احیانا کسری داشته‌اند.
میانگین درآمد و هزینه خانوارهای شهری و روستایی ایران در سال ۱۳۹۷ و مقایسه آن با دخل‌وخرج خانوارهای ساکن استان البرز در آن سال در جداول زیر قابل‌مشاهده است.
وضعیت بودجه خانوارهای شهری ایران و استان البرز در سال ۱۳۹۷
ارقام به تومان/ منبع: مرکز آمار ایران
وضعیت بودجه خانوارهای روستایی ایران و استان البرز در سال ۱۳۹۷
ارقام به تومان/ منبع: مرکز آمار ایران
بررسی این اعداد و ارقام نشان می‌دهد که در سال ۱۳۹۷ خانوارهای ساکن در استان البرز چه در مناطق شهری و چه در مناطق روستایی درآمد و هزینه سالانه‌ای بالاتر از میانگین کشوری خانوارهای شهری و روستایی ایران داشتند، اما درنهایت تراز بودجه خانوارهای شهری و روستایی ساکن در استان البرز از میانگین تراز بودجه خانوارهای مشابه در ایران، بهتر بوده است.
یک خانوار شهری ایران در سال ۱۳۹۷ در پایان سال تراز بودجه‌ای به میزان ۴ میلیون و ۱۶۷ هزار و پانصد تومان مثبت داشت، حال‌آنکه تراز بودجه خانوار شهری ساکن استان البرز در سال ۱۳۹۷ به شش میلیون و ۷۶۶ هزار و یک‌صد تومان بالغ می‌شد.
بر اساس گزارش مرکز آمار ایران از هزینه و درآمد خانوارهای ایرانی در سال ۱۳۹۷، یک خانوار روستایی ایرانی در پایان آن سال، به‌طور میانگین تراز بودجه مثبتی به میزان یک‌میلیون و ۸۶۴ هزار و ۲۰۰ تومان داشت، این تراز بودجه سالانه برای یک خانوار روستایی اهل استان البرز به‌طور متوسط به پنج میلیون و ۶۷ هزار و ۲۰۰ تومان رسید که فاصله قابل‌توجهی با میانگین کشوری دارد.
شاخص ضریب جینی که نشان‌دهنده نحوه توزیع درآمدهاست و میزان نابرابری درآمدی را نمایش می‌دهد در سال ۱۳۹۷ برای مناطق شهری ایران، رقمی در حدود ۰٫۳۹۴ بود، ضریب جینی مناطق شهری استان البرز در همان سال ۰٫۳۱۹۴ اعلام شد که نشان می‌داد بازتوزیع درآمدی در استان البرز برابرتر از وضعیت در سراسر ایران بوده است.
مقایسه ضریب جینی مناطق روستایی ایران با رقم این شاخص در مناطق روستایی استان البرز نیز وضعیتی مشابه با مناطق شهری داشت و بازتوزیع درآمدی در مناطق روستایی استان البرز با ضریب جینی ۰٫۳۰۹۹ وضعیتی متناسب‌تر از مناطق روستایی ایران داشت که در سال ۱۳۹۷ ضریب جینی این مناطق ۰٫۳۵۹۵ اعلام شده بود.
آن‌طور که مسوولین رسمی استان البرز می‌گویند، این استان ۶۲ منطقه حاشیه‌نشین با جمعیتی بیش از ۹۰۰ هزار نفر دارد که به‌طور بالقوه می‌توانند کانون بحران‌های اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی محسوب شوند.
در آذر ۱۳۹۷ و در جریان برگزاری یک کنفرانس علمی در استان البرز که به چالش‌های مهندسی و فنی این استان می‌پرداخت، «علی معصومی»، رییس دانشکده فنی و مهندسی دانشگاه خوارزمی با اذعان به اینکه «مشکلات استان البرز یکی دوتا نیست»، اهم این مشکلات را این‌گونه برشمرده بود: «مهاجرت، حاشیه‌نشینی، مشکل آب، ریزگردها، آلودگی هوا، پسماندهای شهری و آلودگی محیط‌زیست.»
به گواه اظهارنظرهای مقام‌های وزارت کشور ازجمله «زهرا عابدینی»، معاون مشارکت‌های اجتماعی سازمان امور اجتماعی وزارت کشور، هم‌جواری استان البرز و نزدیکی مرکز این استان یعنی کلان‌شهر کرج با پایتخت، این استان و شهرهای آن را به محلی برای سرریزشدن مشکلات پایتخت، بدل کرده است.
از: ایران وایر
به کانال تلگرام سایت ملیون ایران بپیوندید