ک نهاد غیرانتفاعی به نام «امداد گروگان‌ها در جهان» در برنامه‌ای که روز پنجشنبه ۱۵ اسفند به صورت آنلاین برگزار شد، به ابعاد مختلف موضوع گروگان‌گیری جمهوری اسلامی و ارتباط آن با توافق هسته‌ای پرداخت

نزار زکا که پس از سفر به ایران به اتهام جاسوسی چهار سال را در زندان گذراند همراه با چند تن دیگر از کسانی که توسط جمهوری اسلامی به گروگان گرفته شده اند این نهاد را راه اندازی کرد

مازیار بهاری، سردبیر ایران‌وایر، با تاکید بر اینکه دولت‌ها باید درباره سفر شهروندان‌شان به ایران توصیه‌ها و هشدارهای واضح و صریحی منتشر کنند گفت شماری از دوتابعیتی‌ها و اتباع خارجی که در ایران زندانی شدند پس از امضای برجام و فضایی که پدید آورده بود به ایران سفر کردند

نزار زکا به دعوت دولت جمهوری اسلامی و برای یک سخنرانی به ایران رفت اما به «جاسوسی» متهم شد و چهار سال را در زندان گذراند. او و چند تن دیگر از کسانی که جمهوری اسلامی آنها را به دلایل مختلف به گروگان گرفت نهادی به نام «امداد گروگان‌ها در جهان» راه‌اندازی کرده‌اند. روز پنجشنبه برنامه‌ای برای معرفی این نهاد با حضور چندین میهمان برگزار شد و به ابعاد گوناگون گروگان‌گیری حکومتی پرداخت. این برنامه در آستانه مذاکرات احتمالی ایران و آمریکا برای احیای برجام برجام برگزار می‌شد.

***

در هفته‌های اخیر که دولت جو بایدن از تمایل خود به احیای برجام سخن گفته، شماری از تحلیلگران، کارشناسان، زندانیان سابق و رسانه‌ها بر ضرورت مذاکره بر سر زندانیان دوتابعیتی و اتباع خارجی گروگان در ایران سخن گفته‌اند.

رسانه‌های آمریکایی در هفته‌های اخیر بارها این سوال را از مسئولان سیاست خارجی دولت بایدن پرسیده‌اند که آیا در مذاکرات بر سر بازگشت به برجام موضوع آزادی گروگان‌ها به عنوان پیش‌شرط مطرح خواهد شد یا خیر.

آنتونی بلینکن، وزیر خارجه، جیک سالیوان، مشاور امنیت ملی رئیس جمهور، راب مالی، نماینده ویژه در امور ایران، و وندی شرمن گزینه معرفی‌شده برای معاونت وزارت خارجه آمریکا، پاسخ‌های مختلفی به این پرسش داده‌اند.

یک نهاد غیرانتفاعی به نام «امداد گروگان‌ها در جهان» در برنامه‌ای که روز پنجشنبه ۱۵ اسفند به صورت آنلاین برگزار شد، به ابعاد مختلف موضوع گروگان‌گیری جمهوری اسلامی و ارتباط آن با توافق هسته‌ای پرداخت.

اکثر میهمانانی که در این برنامه به ارائه دیدگاه‌های خود پرداختند مدتی را در زندان‌های ایران گذرانده بودند: از باری روزن که ۴۴۴ روز در سفارت آمریکا در تهران گروگان بود تا نزار زکا، کایلی مور گیلبرت، مازیار بهاری، ژیائو وانگ، جیسون رضاییان و همچنین ریچارد رتکلیف که همسرش، نازنین زاغری‌رتکلیف، هنوز زندانی است. 

برجام و گروگان‌ها؛ اولویت‌بندی

یکی از پرسش‌های مطرح در رسانه‌های آمریکا و همچنین در میزگردهای روز پنجشنبه درباره تعیین اولویت بین آزادی گروگان‌های آمریکایی در ایران و بازگشت احتمالی به برجام بود.

ژیائو وانگ، پژوهشگر آمریکایی، در این برنامه گفت باور ندارد که توافق دوباره با ایران بتواند گروگان‌گیری جمهوری اسلامی را متوقف کند. معتقدم حتی بخشی از دلیل اقدام ایران به گروگان‌گیری به خاطر برجام و مبادله زندانیان پس از آن بود.

ژیائو وانگ پس از امضای برجام برای پژوهشی دانشگاهی به ایران رفت اما حدود ۴۰ ماه را در زندان گذراند. او در این میزگرد گفت: «فکر می‌کنم ایده امضای برجام به طور کلی این بود که ایران را تشویق کند جزئی از جامعه جهانی و یک بازیگر مسئول در جهان متمدن باشد. اما برجام در این زمینه موفقیتی نداشت و ایران رفتارش در گروگان‌گیری را تغییر نداد.»

این پژوهشگر به ویژه به تبادل زندانیان بین ایران و آمریکا در ژانویه ۲۰۱۶ و به دنبال آن آزادسازی دارایی‌های مسدودشده ایران اشاره کرد و گفت جمهوری اسلامی این اقدام آمریکا را به مثابه غرامت و خون‌بها تلقی کرد: «مهم نبود که دولت اوباما درباره آن چه می‌گفت، مهم این است که رژیم ایران به صراحت و چندین بار گفت که این پول فدیه و خون‌بها بوده است.»

جیسون رضاییان یکی از چهار زندانی آمریکایی بود که در ژانویه ۲۰۱۶ مبادله شد و از زندان اوین رهایی یافت. او در برنامه پنجشنبه گفت: «من فکر نمی‌کنم بازگشت به برجام به گروگان‌گیری ایران خاتمه دهد. گروگان‌گیری ایران با من و ژیائو و نازنین و دیگران شروع نشد، بلکه با باری روزن [و اشغال سفارت آمریکا در تهران] آغاز شد. به نظرم این معضل ادامه خواهد یافت تا زمانی که رژیم ایران حس کند که دیگر نمی‌ارزد. به همین خاطر، این مساله نسبتی با برگشت به برجام ندارد.» 

قوانین ملی و جهانی برای مقابله با گروگان‌گیری

برای مقابله با گروگان‌گیری چندین کنوانسیون بین‌المللی وجود دارد و گاه نیز قوانین ملی و بین‌المللی تازه‌ای به آنها افزوده می‌شود.

تازه‌ترین مورد از این دست ابتکار دولت کانادا موسوم به «اعلامیه علیه بازداشت خودسرانه در روابط میان کشورها» است که در هفته‌های اخیر شمار زیادی از کشورها آن را امضا کرده‌اند. سه هفته پیش آنتونی بلینکن، وزیر خارجه آمریکا، نیز از این اعلامیه حمایت کرد.

کنگره آمریکا نیز سال گذشته به اتفاق آرا «قانون رابرت لوینسون برای بازپس‌گیری گروگان‌ها و پاسخگو کردن گروگان‌گیری» را به تصویب رساند. رابرت لوینسون به عنوان طولانی‌ترین گروگان آمریکایی شناخته می‌شود و دولت آمریکا سال گذشته مرگ احتمالی او در ایران را اعلام کرد.

سارا، دختر رابرت لوینسون،‌ در برنامه روز پنجشنبه از شرایط روزهای نخست ناپدید شدن پدرش گفت و اینکه چگونه قوانین بعدی کار را برای خانواده گروگان‌های آتی آسان‌تر کرد.

تد دویچ، عضو مجلس نمایندگان آمریکا که یکی از حامیان «طرح لوینسون» در کنگره بود در برنامه روز پنجشنبه گفت اکنون که دولت بایدن در حال تصمیم‌گیری درباره احیای برجام است، او تلاش خواهد کرد که آزادی گروگان‌ها نخستین اولویت این دولت باشد. 

چند راهکار برای مقابله با گروگان‌گیری حکومتی

تمامی شرکت‌کنندگان در برنامه روز پنجشنبه بر همکاری بین دولت‌ها برای مقابله با گروگان‌گیری، به ویژه گروگان‌گیری حکومتی، تاکید کردند.

مازیار بهاری، سردبیر ایران‌وایر، با تاکید بر اینکه دولت‌ها باید درباره سفر شهروندان‌شان به ایران توصیه‌ها و هشدارهای واضح و صریحی منتشر کنند گفت شماری از دوتابعیتی‌ها و اتباع خارجی که در ایران زندانی شدند پس از امضای برجام و فضایی که پدید آورده بود به ایران سفر کردند.

او افزود: «اگر بار دیگر توافقی احتمالی با ایران امضا شود، دولت‌ها و از جمله آمریکا باید به صراحت به شهروندان‌شان هشدار دهند که توافق اتمی نوشداروی تمام دردها نیست و ماهیت حکومت ایران با آن عوض نمی‌شود.»

بهاری همچنین گفت شرکت‌ها و مشاغلی که بعد از هر توافق احتمالی رهسپار ایران خواهند شد نباید از یاد ببرند که حکومت ایران به شهروندان خارجی یا دوتابعیتی به چشم کالاهایی نگاه می‌کند که می‌تواند آنها را با چیزی مبادله کند. ماجرای گروگان‌های قبلی باید جمع‌آوری شود و کسانی که قصد سفر به ایران دارند به این مطالب دسترسی داشته باشند.

کایلی مور-گیلبرت که بیش از دو سال را در زندان‌های ایران گذراند نیز یکی از اعضای «امداد گروگان‌ها در جهان» است.

او در پیامی کوتاه گفت: «ما در این سازمان بر این باوریم که باید حکومت‌ها را واداشت در همکاری با یکدیگر راهبردی برای پایان دادن به پدیده فزاینده گروگان‌گیری و بازداشت خودسرانه بیابند. حکومت‌های بیشتری در جهان مجبور می‌شوند برای نجات جان شهروندان بی‌گناهشان با گروگان‌گیران وابسته به یک دولت مذاکره کنند و خواسته‌های آنان را عملی سازند. اغلب هم بهایی سنگین می‌پردازند. ما از حکومت‌ها می‌خواهیم که برای خاتمه دادن به گروگان‌گیری به مثابه یک تجارت اقدامی کنند.»

برنامه روز پنجشنبه را «امداد گروگان‌ها در جهان» با همکاری «بنیاد میراث جیمز فولی» برگزار کرده بود. جیمز فولی عکاس خبری بود که گروه داعش او را در سوریه ربود و او را سربرید. مادر این عکاس خبری، دایان فولی، مدیر این بنیاد است و در برنامه پنجشنبه از لحظه لحظه رنج خانواده گروگان‌ها گفت. او از دولت بایدن خواست که موضوع آزادی گروگان‌ها را در اولویت بگذارد.