ایران وایر – فرامرز داور

در جریان حمله نظامی روسیه به اوکراین، مقام‌های روسی، نهادها و افراد نزدیک به «ولادیمیر پوتین» رییس‌جمهور روسیه تحت تحریم‌های کم‌سابقه بین‌المللی قرار گرفته‌اند. تا پیش از تجاوز نظامی روسیه، جمهوری اسلامی ایران در صدر دولت‌های تحریم شده در جهان بود. آیا ولادیمیر پوتین این معادله را به نفع حکومتی که آیت‌الله «علی خامنه‌ای» رهبر آن است، تغییر داده است؟

***

تحریم چیست؟

تحریم‌ها مجازات‌هایی عمدتا اقتصادی هستند که توسط یک یا چند دولت یا نهاد بین‌المللی مثل اتحادیه اروپا بر دولت دیگری اعمال می‌شود تا آن دولت را از یک اقدام مشخص بازدارد و منصرف کند.

تحریم‌های ایران و روسیه پیش از جنگ اوکراین چقدر بود؟

تا پیش از حمله روسیه به اوکراین، جمهوری اسلامی ایران با ۳۶۱۶ مورد تحریم شامل نهاد، فرد، هواپیما و شناور، در صدر دولت‌های تحریم شده در جهان قرار داشت. در این جدول روسیه با ۲۷۵۴ مورد تحریم پس از ایران قرار داشت.

تحریم‌های روسیه پس از تجاوز نظامی به اوکراین چقدر شده است؟

روز پنجم اسفند ۱۴۰۱ روسیه تهاجم نظامی به اوکراین را آغاز کرد. ایالات متحده آمریکا، کشورهای عضو اتحادیه اروپا، سوئیس، کانادا، کره جنوبی، ژاپن، استرالیا، بریتانیا، نیوزیلند، ایسلند، باهاما، سنگاپور، نروژ و تایوان پس از تجاوز نظامی روسیه به اوکراین، تحریم‌هایی را علیه روسیه، نهادها و شرکت‌های حکومتی، افراد دولتی، اشخاص نزدیک به ولادیمیر پوتین و هواپیماها و شناورهای روسی به اجرا گذاشتند. از پنجم اسفند سال ۱۴۰۰ روسیه یعنی شروع تجاوز نظامی روسیه با اوکراین با ۲۷۷۸ مورد تحریم جدید، روسیه از نظر عددی تحریم‌شده‌ترین دولت جهان شده است و مجموع تحریم‌های اعمال شده بر آن از ۵۵۳۲ تحریم فراتر رفته است.

روسیه چقدر تحریم بیشتر از ایران دارد؟

روسیه در حال حاضر نزدیک به ۲ هزار مورد یعنی فرد، نهاد، کشتی و هواپیما و شرکت تحریم شده بیشتر از ایران دارد.

آیا تعداد زیاد تحریم‌های روسیه به معنی موثرتر بودن تحریم‌های آن به نسبت ایران است؟

خیر، این طور نیست! گرچه شمار نهاد و افراد و دارایی تحریم شده روسی از تحریم‌شدگان جمهوری اسلامی ایران بیشتر است؛ اما تحریم‌های روسیه ماهیتا تفاوت بنیادی با تحریم‌های ایران دارد که بسیار فراگیرتر، جامع‌تر و موثرتر از تحریم‌های فعلی روسیه است.

چرا تحریم‌های جمهوری اسلامی از تحریم روسیه موثرتر است؟

نوع تحریم‌هایی که جمهوری اسلامی از سوی ایالات متحده با آن روبه‌رو است، هنوز با تحریم‌هایی که روسیه از سوی آمریکا، ۲۷ کشور عضو اتحادیه اروپا و ۱۲ دولت دیگر (مجموعا ۴۰ دولت) با آن مواجه شده، از حیث پیچیدگی و قدرت اثرگذاری بسیار بالا در اقتصاد ایران، قابل مقایسه با تحریم‌های نسبتا محدود و قابل رفع علیه روسیه نیست.

فهرست تحریم‌های فراگیر و بی‌سابقه ایالات متحده علیه جمهوری اسلامی در این راهنما قابل مطالعه است.

در حال حاضر از آیت‌الله «علی خامنه‌ای» و منصوبان او، رییس‌جمهور و رییس قوه قضاییه، بانک مرکزی و تقریبا تمام ساختار مالی، بانکی و پولی جمهوری اسلامی ایران از جمله ریال، واحد پول ملی و صنایع نفت و گاز و پتروشیمی و نفتکش‌ها، خودروسازی، صنعت ساختمانی و صنایع وابسته به آن مثل تولید سیمان، پوشاک و نساجی، فلزات گرانبها مثل طلا و نقره و سایر فلزات همچون آهن و آلومینیوم، بنیادها مالی و سودآور حکومتی مثل بنیاد مستضعفان، موسسات و شرکت های حمل و نقل، شرکت‌های کشتیرانی و هواپیمایی، راه آهن، وزارت دفاع و وزارت ارتباطات، سپاه پاسداران انقلاب اسلامی، سازمان فضایی، سازمان انرژی اتمی و مبادلات بین بانکی با دلار آمریکا تحت تحریم قرار دارد. 

جامعیت تحریم‌های آمریکا علیه جمهوری اسلامی تا به حدی است که در واقع به غیر از غذا، دارو، لوازم پزشکی و تجهیزات کشاورزی سایر موارد در ارتباط با جمهوری اسلامی از سوی ایالات متحده تحت تحریم قرار دارد. از آنجایی که شرکت‌ها و موسسات بزرگ بین‌المللی و بانک‌ها و موسسات مالی بیم نقض تحریم‌های آمریکا دارند، تحریم‌های این کشور علیه جمهوری اسلامی اثرات بسیار فراگیر بین‌المللی دارد که به نوعی پیامد آن با تحریم بین‌المللی تفاوتی زیاد ندارد. به طور مثال عراق که دولت بسیار نزدیک به جمهوری اسلامی است، از آمریکا مجوز دارد از ایران برق وارد کند؛ اما بانک‌های عراقی به دلیل تحریم مالی قادر به پرداخت پول برق صادراتی جمهوری اسلامی ایران نیستند.

چنین وضعیتی باعث شده است که اقتصادی ایران کاملا متاثر از تحریم‌های ایالات متحده شود. در برابر، هنوز بخش‌های سودآور و تامین‌کننده مالی دولت روسیه همچون بخش گاز آن که بخش بزرگی از گاز مصرفی اروپا را تامین می‌کند، تحریم نیست.

تفاوت شکلی در تحریم ایران و روسیه چیست؟

مهم‌ترین تفاوتی که در شکل تحریم‌های اعمال شده از سوی آمریکا علیه روسیه و جمهوری اسلامی ایران وجود دارد، نحوه صدور مجوزهای تحریمی است. عمده تحریم‌های صادر شده علیه روسیه توسط ایالات متحده فرمان‌های اجرایی رییس‌جمهور آمریکا است که هنوز وارد فهرست نهادها و اشخاص تحریمی دفتر کنترل دارایی خارجی نشده است. در حالی که تمامی تحریم‌های فراگیر علیه جمهوری اسلامی از اشخاص، افراد، کشتی‌ها و هواپیماها وارد فهرست تحریمی وزارت خزانه‌داری شده و عملا امکان نقض تحریم‌ها را برای دیگران غیرممکن کرده است.

تا زمانی که مصادیق تحریم وارد فهرست نهادها و اشخاص تحریمی نشود؛ مانند وضعیتی که در حال حاضر تحریم‌های روسیه با آن روبه‌رو است، امکان دور زدن تحریم، نادیده گرفتن آن و حتی خطا در اجرای تحریم وجود دارد. در حالی که وارد شدن در این فهرست، یعنی وضعیتی که نهادها و اشخاص تحریمی جمهوری اسلامی دارند، هیچ امکانی برای رعایت نشدن این تحریم باقی نمی‌گذارد.

تفاوت ماهیت تحریم‌های روسیه و جمهوری اسلامی کجاست؟

یک تفاوت دیگر تحریم‌های روسیه با تحریم‌های جمهوری اسلامی در ماهیت آن است. خواسته تحریم‌کنندگان از روسیه نسبت به خواسته ایالات متحده از جمهوری اسلامی عینی‌تر است. خواسته تحریم‌کنندگان از روسیه، توقف تجاوز به اوکراین و عقب‌نشینی و در مرحله بعدتر احتمالا جبران خسارت است. در حالی که عمده تحریم‌های آمریکا علیه جمهوری اسلامی به دلیل برنامه اتمی و سپس نحوه رفتار غیرمسئولانه جمهوری اسلامی در داخل و جامعه بین‌المللی است که احتمال رفع کامل و پایدار آن را کم می‌کند.

بنابراین تحریم‌های روسیه از نظر عددی ممکن است که از تعداد افراد و نهادهای تحریم شده جمهوری اسلامی در ظاهر بیشتر باشد؛ اما فراگیری و نحوه اعمال تحریم‌های جامع بر جمهوری اسلامی که برای یک دهه است، رشد اقتصادی این کشور را منفی کرده، بسیار بسیار موثرتر از تحریم‌های روسیه است.