صاحبه متین، شهروندخبرنگار
تظاهرات شهروندان افغانستان علیه خشونت در قبال پناهجویان و مهاجران
در روزهای ۲۲ و ۲۳ فروردین، شهروندان افغانستانی به کنسول‌گری ایران در هرات و سفارت این کشور در کابل حمله کرده‌اند. این حمله‌ها در پی اعتراض به بدرفتاری و اعمال خشونت در قبال مهاجران و پناهجویان افغانستانی روی داده است که در پی انتشار ویدیوها و تصاویری در شبکه‌های اجتماعی بود.
این مساله به تنش میان مقامات افغانستان و ایران هم انجامیده است و ۲۳ فروردین کاردار سفارت افغانستان در ایران به وزارت خارجه جمهوری اسلامی فراخوانده شد. قرار بود ۲۳ فروردین تظاهرات زنان به دعوت جنبش «عدالت و آزادی» و تیم «زنان عدالت‌جو» مقابل سفارت ایران انجام شود که طالب‌ها اجازه این اقدام را به زنان ندادند.
در عین‌حال، این وقایع، باعث موضع‌گیری برخی چهره‌های مدنی و سیاسی در راستای لزوم وجود همدلی و نگاه انسانی به یکدیگر، بدون در نظر گرفتن نژاد و مناسبات سیاسی میان دولت‌ها شده است.
***
پسر جوان روی زمین افتاده است و عده‌ای او را دوره کرده‌اند و بر سر و رویش می‌کوبند. یکی با مشت و دیگری با لگد و زبان‌ها به دشنام باز است. پلیسی آن وسط گاه در تصویر ظاهر می‌شود و دو سه جوان مهاجم ایرانی را عقب می‌راند. صدایی از میان جمعیت به گوش می‌رسد که «دست روی من بلند نکن، من ایرانی‌ام.» که انگار افغانستانی بودن مجوزی برای کتک خوردن است. پسر جوان افغانستانی زیر مشت و لگد و دشنام‌ها تلاش می‌کند برخیزد و فرار کند؛ اما جوان دیگری با مشت بر سر او می‌کوبد. تعداد مهاجمان و تماشاچی‌ها ده‌ها نفر است و یک پسر آن وسط کتک می‌خورد. چندین نیروی پلیس در میان جمعیت وول می‌خورند؛ بدون آن‌که از خشونتی که به هر دلیل توسط شهروندی اعمال می‌شود، جلوگیری کنند. پایان ویدیو یک پلیس سر می‌رسد و جمعیت مهاجم را با دشنام عقب می‌راند. همان لحظه زنی چادر به سر به سمت پسر افغانستانی که گوشه‌ای افتاده می‌رود.
زمان و مکان ضبط این ویدیو معلوم نیست؛ اما در شبکه‌های اجتماعی و رسانه‌های اجتماعی افغانستانی‌ها، مدام دست به دست می‌شود. این ویدیو یادآور ویدیوها و تصاویر دیگر هم هست. خصوصا ویدیویی که توسط رسانه‌های داخل ایران هم منتشر شده بود. وقتی سرباز مرزی ایرانی، مهاجران و پناهجویان افغانستانی را به صف کرده بود، از مقابل‌شان رد می‌شد و سیلی بر صورت‌های ایشان می‌خواباند که «ایران آمده‌ای چه‌کار؟»
کمی پیش‌تر برویم، وقتی در همین چند سال گذشته، کمیته مستقل حقوق بشر افغانستان برای پیگیری خشونت نیروهای مرزی ایرانی علیه مهاجران و پناهجویان افغانستانی وارد تحقیق شد. این کمیته تایید کرد که در اردیبهشت سال ۱۳۹۹ ماموران مرزی جمهوری اسلامی ده‌ها مهاجر افغانستانی را مجبور به پریدن در رودخانه «هریرود» کرده بودند که باعث کشته شدن ۱۸ انسان شد.
یک ماه بعد از این فاجعه، یک خودروی حامل مهاجران افغانستانی هدف شلیک نیروهای پلیس ایران قرار گرفت که طی آن سه نفر به خاطر آتش گرفتن خودرو در پی سوختگی، جان باختند. پسر جوان که از این واقعه جان سالم به در برده بود، کنار جاده ایستاده بود و جملاتش به کمپینی اعتراضی در شبکه‌های اجتماعی تبدیل شد: «کمی آب بیار، سوختم.»
در سال‌های گذشته روایت‌های بسیاری هم از بدرفتاری علیه مهاجران و پناهجویان افغانستانی در کمپ‌های «اتباع بیگانه» منتشر شده است. «ایران‌وایر» در چند گزارش به روایت شاهدان عینی، از آن‌چه در اردوگاه‌هایی مثل «عسگرآباد» و «سفید سنگ» گذشته، پرداخته است.
مردم علیه مردم
اما حالا فقط مساله خشونت نیروهای مرزی و پلیس نیست. پای مردمی از جنس یکدیگر در میان است که جملگی قربانی قوانین تبعیض‌آمیز و حکومت‌های مذهبی و مستبد هستند؛ چه مردم ایران تحت حکومت جمهوری اسلامی و چه مردم افغانستان زیر پرچم «امارت اسلامی» یا همان حکومت طالبان. در ویدیو و تصاویری که اخیرا دست به دست می‌شود و تا اعتراض‌های مردمی در افغانستان، حمله به سفارت و کنسول‌گری جمهوری اسلامی و موضع‌گیری‌های شخصیت‌های مدنی و سیاسی پیش‌رفته است، عامل خشونت علیه جوان افغانستانی، مردم همزبان او هستند و البته نیروهای انتظامی که در آن وسط، قدم می‌زنند و اقدام جدی برای پایان بخشیدن به آن خشونت انجام نمی‌دهند.
در پی انتشار این ویدیو و تصاویر، «فرهاد دریا»، خواننده افغانستانی که پیش‌تر هم در قبال خشونت نیروهای مرزی جمهوری اسلامی علیه پناهجویان و مهاجران افغانستانی موضع‌گیری کرده بود، در صفحه فیس‌بوک خود نامه‌ای سرگشاده منتشر کرد؛ او خطاب به «ملت بزرگ ایران» نوشته است: «من از سیاست‌های بیمار دولت ایران گلایه‌ی ندارم؛ چون می‌دانم دولت‌های خودکامه‌‌ی ایران و افغانستان، ملت‌های خود را به گروگان گرفته‌‌اند. شناخت من از ایران‌زمین و باور من به ایرانیان، فراتر از یک دولت استبدادی و چند آخوندِ سیاست‌نوش است. […] نگذارید اعمال چند اوباش و سیاست خصمانه و غیرانسانی چند آخوند، حیثیت و عزت‌تان را از خاطره‌ی بشریت بزدایند. روزهای نگون‌بختی و عمر دولت‌های سیه‌کار دیر یا زود به پایان خواهند رسید، اما ملت‌های‌مان تا ابد در کنار هم خواهند زیست!»
تنش تازه در خصوص مهاجران افغانستانی چگونه آغاز شد؟
در این میان، برخی هم معتقدند که انتشار این ویدیو و تصاویر در شرایط کنونی، هدفمند انجام شده است. این ویدیو و تصاویر پس از آن منتشر شد که دو روحانی در شهر «مشهد» ایران توسط شهروندی که بعدتر رسانه «تسنیم» [وابسته به سپاه پاسداران] او را ازبک‌تبار معرفی کرد، کشته شدند. پیش از گزارش تسنیم، گمانه‌زنی‌هایی مبنی بر افغانستانی بودن متهم نیز منتشر شده بود. همین مساله، برخی موضع‌گیری‌ها را علیه مهاجران و افغانستانی پیش آورد که پس از روی کار آمدن طالبان در تابستان گذشته، بر شمار آن‌ها افزوده است. همان زمان هم ایران مرزهایش را مقابل پناهجویان بست و از پذیرش آن‌ها خودداری کرد.
به هر روی، پس از این وقایع بود که در ۲۲ فروردین گروهی از شهروندان افغانستانی به کنسول‌گری ایران در هرات و در ۲۳ فروردین به سفارت جمهوری اسلامی در کابل حمله کردند. به گزارش رسانه‌ها، معترضان در حمله هرات، علاوه بر آتش زدن لاستیک مقابل سرکنسول‌گری، دوربین‌های امنیتی این ساختمان را نیز شکستند. خبرگزاری افغانستان نیز اعلام کردند که نیروهای نظامی طالبان با تیراندازی هوایی معترضان را از مقابل ساختمان کنسول‌گری متفرق کردند. در حمله کابل، معترضان از نهادهای بین‌المللی خواستند که ویدیو و تصاویر بدرفتاری با افغانستانی‌ها را در مرزهای ایران، بررسی کنند.
در پی این حمله‌ها برخی چهره‌های سیاسی ایرانی علیه حضور مهاجران افغانستانی در ایران موضع گرفتند و حتی گزارش‌هایی در رسانه‌های داخل ایران منتشر شد که ورود گسترده افغانستانی‌ها را به ایران، باعث گسترش فقر بیشتر دانسته بود. مواضع و گزارش‌هایی که از سوی برخی کاربران شبکه‌های اجتماعی مهاجرستیزانه و نژادپرستانه توصیف شد.
در عین‌حال، همزمان با حمله به کنسول‌گری و سفارت ایران در افغانستان، شوراهای انسجام افغانستان طی راه‌پیمایی اعتراضی از سازمان ملل و نهادهای حقوق بشری خواستند که علیه «جنایات ایران سکوت نکنند و این عمل را محکوم کنند.» منظور اعمال خشونت علیه شهروندان افغانستانی در ایران است.
در همین رابطه «زکریا مبرم»، عضو این شورا به «ایران‌وایر» گفت: «اقدامات غیرانسانی ایران دیگر قابل پذیرش نیست. اگر دولت ایران برخورد خشونت‌آمیز علیه مهاجران افغانستانی را متوقف نکند، مردم افغانستان هرگز این جنایات را فراموش و دیگر مقابل آن سکوت نخواهند کرد.»
او همچنین از «امارت اسلامی» [حکومت طالبان در افغانستان] خواست تا زمینه کار و تحصیل را برای تمامی مردم افغانستان فراهم کنند تا جوانان افغانستانی به دیگر کشورها مهاجرت نکنند.
موضع مقامات دو کشور در قبال ویدیو بدرفتاری با مهاجر افغانستانی
در پی این اعتراض‌ها، حمله به مراکز دیپلماتیک و موضع‌گیری‌ها مقامات جمهوری اسلامی «بدرفتاری» و اعمال خشونت علیه اتباع افغانستانی را رد کردند و «سعید خطیب‌زاده» سخن‌گوی وزارت خارجه ایران هم گفت که این تصاویر با هدف «ایران‌هراسی یا افغانستان‌هراسی» در حال انتشار است.
«نعیم‌الحق حقانی»، رئیس اطلاعات و فرهنگ حکومت طالبان نیز حمله به مراکز دیپلماتیک جمهوری اسلامی را اقدامی توسط «افراد خودسر» خوانده است.
همزمان «بهادر امینیان»، سفیر ایران در افغانستان هشدار داد: «یک فتنه و توطئه‌ای در راه است.» او در پی این حمله‌های اخیر با «حامد کرزی» رئیس‌جمهور پیشین افغانستان نیز در کابل دیداری داشت که طی آن بدرفتاری با مهاجران و پناهجویان افغانستانی را «غیرواقعی» خواند.
در میان چنین فضایی ملتهب، البته گروهی از کاربران در شبکه‌های اجتماعی چه ایرانی و چه افغانستانی سعی کردند در خصوص لزوم وجود همدلی میان ملت‌های دو کشور همسایه تاکید کنند و نسبت به مواضعی غیر از این هشدار دهند. اما برخی دیگر از کارشناسان اگرچه رفتار خشونت‌بار و تبعیض‌آمیز را علیه مهاجران و پناهجویان افغانستانی نقد و محکوم می‌کنند، اما به باور ایشان، دست‌های دیگری در میان است که میتواند به بهره‌برداری سیاسی و افزایش تنش میان دو کشور بینجامد.
آیا انتشار ویدیوها و سازماندهی حمله به مراکز دیپلماتیک هدفمند است؟
«مهدی افضلی»، پژوهش‌گر مطالعات جنوب آسیا در افغانستان در همین رابطه در گفت‌وگو با «ایران‌وایر» به مساله «ناسیونالیسم» اشاره کرد: «ناسیونالیسم [ملی‌گرایی] ایرانی یکی از عواملی است که بر روابط ملت‌ها تاثیر گذاشته و باعث مسمومیت روابط شده است. این برتری‌طلبی ایرانی‌ها باعث عقده‌مندی مردم افغانستان شده است.»
او همچنین معتقد است که ادامه این روند میتواند زندگی میلیون‌ها مهاجر افغانستانی را که در ایران زندگی می‌کنند، دگرگون سازد که تاثیر مستقیم روی اقتصاد و امنیت افغانستان خواهد داشت. مساله تفاوت‌های مذهبی و عقیدتی نیز عامل دیگری است که به باور این پژوهش‌گر از جمله دلایل شکل‌دهنده همین جریان است: «به نحوی امارت اسلامی نیز پشت این قضایا حضور دارد. اما تداوم این جریان خشونت‌بار به نفع هیچ یکی از طرف‌ها در دو کشور نیست و مسئولان افغانستان و ایران باید هرچه زودتر این جریانات را مدیریت کنند.»
از سوی دیگر، «اسماعیل ذکی»، کارشناس مسائل سیاسی در افغانستان در گفت‌وگو با «ایران‌وایر» تصریح کرد که مراکز استخبارات [اطلاعات و امنیت] برخی از کشورها در پی تشدید تنش‌ها در افغانستان و ایران هستند. او معتقد است که حکومت طالبان بایستی تعرض شهروندان افغانستانی را به سفارت ایران و کنسول‌گری‌های این کشور پیگیری کرده و شرایط را مدیریت کند.
او نیز در این گفت‌وگو به بحث مذهبی و اختلافات عقیده پرداخت: «این مساله از عوامل تحریک‌کننده این جریان است. باید در نظر داشت که برخی از گروه‌های سلفی و بنیادگرا همواره بر تخریب اماکن مذهبی شیعیان تاکید داشته‌اند. ایران یک کشور شیعه است و این گروه‌های افراطی به دنبال ایجاد تنش میان افغانستان و ایران هستند. داعش و برخی گروه‌های دیگر می‌توانند عامل محرک جریان خشونت‌بار افغانستانی‌ها در کابل و هرات بوده باشند.»
تاکنون آمار دقیقی از تعداد مهاجران و پناهجویان افغانستانی در ایران از سوی مقامات و منابع دو کشور منتشر نشده است. بعد از سقوط دولت و روی کار آمدن «امارت اسلامی» موجی از مهاجرت به کشورهای همسایه و جهان آغاز شد که از این میان صدها هزار شهروند افغانستانی به کشورهای ایران و پاکستان مهاجرت کردند. عموم مهاجرانی که به ایران رفتند نتوانستند اقامت این کشور را دریافت کنند و بسیاری از آن‌ها به افغانستان بازگشتند. همزمان، روزانه بسیاری از مهاجران و پناهجویان افغانستانی در مرزها بازداشت و به اجبار به افغانستان بازگردانده می‌شوند. فقر گسترده، بیکاری و نگرانی از ناامنی بیشتر، از جمله مواردی است که شهروندان افغانستان را به مهاجرت کشانده است.
در این میان، گروهی از کارشناسان سیاسی افغانستان بر این باور هستند که افزایش اعتراضات علیه ایران میتواند روی زندگی مهاجران افغانستان تاثیر منفی بگذارد و معیشت این مهاجران را به ورطه سقوط بکشاند. بسیاری از افغانستانی‌ها در ایران به کارگری ارزان مشغول هستند و اگر مدارک قانونی هم نداشته باشند، مورد اجحاف و سوءاستفاده بیشتر کارفرمایان قرار می‌گیرند.
اگرچه برخی تحلیل‌گران و مقامات سیاسی ایران و افغانستان هشدار داده‌اند که این‌گونه اقدامات خشونت‌بار میتواند هدفمند و از سوی جریانات افراطی با هدف سیاسی و برهم زدن روابط میان دو کشور یا افزایش خشم میان دو ملت صورت گرفته باشد، اما آن‌چه نمی‌توان بر آن چشم پوشید، اعمال تبعیض و خشونت علیه مهاجران و پناهجویان افغانستانی در ایران است. سال‌ها است که آن‌ها از حقوق شهروندی برابر برخوردار نیستند و چندین نسل ممکن است نتوانسته باشند، تحصیل کنند. از سوی دیگر، اقداماتی از قبیل درخواست اعمال ممنوعیت حضور آن‌ها در برخی شهرها و اماکن عمومی در کار است؛ یعنی همان تبعیض و خشونتی که در رسانه‌ها هم بازتاب داشته است.آن‌چه در تحلیل‌ها و موضع‌گیری‌ها مغفول می‌ماند اما تاثیر طردشدگی، تبعیض، خشونت و نادیده‌انگاری در قبال مهاجران و پناهجویان افغانستانی از یک‌سو و از سوی دیگر، افزایش نارضایتی‌های اقتصادی و سیاسی ایرانی‌ها از حکومت ایران است که میتواند از هر دو طرف خشم گسترده‌ای را در پی داشته باشد و زمینه‌ساز خشونت میان دو ملت یا بهره‌برداری سیاسی هدفمند از این خشم شود.
از: ایران وایر
به کانال تلگرام سایت ملیون ایران بپیوندید