امروز این یادداشت برایم فرصت گرانی ست که به بهانه نخست وزیر خاموش ایران و کودتای “آژاکس” نکاتی را یادآور آنهایی شوم که می کوشند جنبش استقلال این سرزمین را “ولگاریزه” کنند. آنان که این اشراف زاده تحصیلکرده رشته قضا در بلژیک و آشنا با حقوق برابر انسان ها در جنبش “ژاکوپن” فرانسه را اینک پوپولیست می خوانند تا به زعم خویش او را در “نقطه کور” تاریخ معاصر همچنان در حبس نگهدارند.
چرا برخی بجای مهر ورزی به میهن اما چنان ایران گریزند که یک روایت تاریخی را یا از “چپ” می خوانند و یا اینکه روایت جعلی می سازند؛ آیا این چپ خوانی کودتای آبادان تاوان یک پارادوکس حزبی است یا تاوان یک شکست تاریخی؟ حال چگونه می توان درباره نخست وزیر و کودتای آژاکس از راست نوشت تا برخی او را از چپ نخوانند؟ تاریخ معاصر نشان می دهد که ایران از پیر احمدآباد (به بیان اخوان ثالث) بُت نساخته است که بعضی می کوشند مثلا “ابراهیم” زمان شوند و بت شکنی کنند!
بااین حال، نخست وزیر سکولار دموکرات هیچ “مصونیت” تاریخی ندارد و باید پندار و کردار او پژوهش و نقد شوند. به این بهانه اما نباید در دام سفسطه و لفاظی و رتوریسم لُمپنی گرفتار شد که به خیال خویش تابو شکن شویم و مصدق بشکنیم؛ پیداست او نیز مانند دیگر نام آوران ایران مصون از خطا نیست ولی بلحاظ ادب (آگاهی) تاریخی و پروای فرهنگی شایسته است از اطلاق واژه سخیف به تنها نخست وزیر پاکدست و سکولار دموکرات در سراسر خاورمیانه پرهیز کنیم و خیزش ملی شدن نفت را هم ولگاریزه نکنیم تا بی مایگان و لمپن ها را خوش آید.
منشور ژاکوپن هم که در سرزمین ما توسط نخست وزیر قانونی، بومی می شود اما نشانی از گرایش “شوونیسم” و رویکرد نژادی در داخل و خارج ایران ندارد و حتی دخالت در امور داخلی دیگران را مغایر با حفظ امنیت ملی می شناسد. این منشور ایدئولوژیک (تساوی ارزش همه شهروندان در برابر قانون) که لیبرالیسم نیز امروزه به آن وفادار است در آن زمان سرلوحه دولت سکولار دموکرات ایران بود. برپایه این آرمان متعالی، آزادی سخن و بیان ایده و انجمن تا آنجا تضمین می شود که حتی برخی نشریات بازاری و ولگاری و اجیر بیگانگان پلیدترین تهمت را به نخست وزیر نسبت می دهند اما او هیچ شکایت نداشت و مطبوعات آزادانه می نوشتند آنچه را که نباید می نوشتند. در تاریخ کودتا می خوانیم آنگاه که نوبت به دربار می رسد، دکتر حسین فاطمی وزیر امورخارجه، روزنامه نگار و صاحب امتیاز نشریه “باختر امروز” به سبب اهانت به دربار بویژه “اشرف پهلوی” و نیز صدور فرمان پلمپ و مهر و موم کاخ های سلطنتی (پس از گریز شاه به ایتالیا از طریق عراق با هواپیمای اختصاصی سفارت امریکا) او دستگیر، محاکمه و تیرباران شد.
این روزها که ساختار شکننده دولت-ملت در خاورمیانه که همان “خاور خون” است یکی پس از دیگری می شکند و فرو می ریزد؛ این روزها که همدلی فرقه ای و عشیرتی جانشین میهن دوستی و توجه به منافع ملی شده است پس ما ایرانیان در این برزخ تاریخی به آرمان مصدق بیش از پیش نیازمندیم. کیست نداند آنچه امروز در خاور خون می گذرد نتیجه نادیده گرفتن همان پیام تنها نخست وزیر سکولار دموکرات ایران است؛ دولتمردی برجسته که فرآیند گذار تدریجی از هویت ایلیاتی به هویت ملی را رهبری کرد آنهم در ایرانی که تاریخ عمومی آن “آکنده” از نظام های مطلق است. پنجاه سال پس از جنبش مشروطه اما دکتر مصدق کوشید نشان دهد ایران باید دارای سنت و فضیلت شهروندی نیز شود تا همسایگان در منطقه را الگو باشد؛ خاور خونی که این سالها گرایش به همان نظام مطلق فرقه ای امیرنشینی دارد تا به جمهوری و دموکراسی. نظامی با “ذهنیت” و سنت اماراتی و هویت قومی قبیله ای (که دیگر نمی تواند حتی اگر بخواهد) اعتنایی به تعهدات شهروندی و حقوق شهروندی این نگون بخت ها داشته باشد.
تقابل دکتر مصدق با دو آیت الله مشهور کاشان و بروجرد
اینجا ذکر نمونه ای از “تساهل” صدراعظم یک دولت سکولار دموکرات خالی از لطف نیست:
“محمد تقی فلسفی واعظ مشهور تهران به امر آیت الله سید حسین بروجردی مرجع اعظم شیعیان به دیدار دکتر مصدق می رود؛ او در خاطراتش می نویسد: “موضوع از آن قرار بود که بهایی ها در شهرستان ها مسأله ساز شده بودند و قدرت نمایی می کردند. وقت ملاقات گرفتم و نزد او [نخست وزیر] رفتم…پیام آقای بروجردی را به ایشان رساندم و گفتم شما رئیس دولت اسلامی ایران هستید و الان بهایی ها در شهرستان ها فعال هستند و مشکلاتی را برای مردم مسلمان ایجاد کرده اند؛ لذا مرتیا نامه هایی از آنان به آیت الله بروجردی می رسد. ایشان لازم دانستند که شما در این باره اقدامی بفرمایید. دکتر مصدق پس از تمام شدن صحبت من گفت [که] آقای فلسفی از نظر من مسلمان و بهایی فرقی ندارند؛ همه از یک ملت و ایرانی هستند. این پاسخ برای من بسیار شگفت انگیز بود زیرا اگر سؤال می کرد فرق بین بهایی و مسلمان چیست؟ برای او توضیح می دادم…لذا سکوت کردم و موقعی که به محضر آیت الله بروجردی رسیدم و این جمله را گفتم ایشان نیز به حالت بهت و تحیر پیام وی را استماع کرد.”
لازم به یادآوری ست که واعظ معروف تهران دو سال پس از کودتا موفق شد با همراهی یک ژنرال ارتش سرانجام کلنگ تخریب گنبذ و بنای مقدس بهاییان مشهور به “حضیره القدس” را در خیابان ویلا (استاد نجات اللهی) تهران تخریب کند. بی سبب نیست که “دانولد ویلبر” مشهور به معمار کودتای بیست و هشتم مرداد ۱۳۳۲ (او به واقع آرشیتکت بناهای باستانی و فارغ التحصیل دانشگاه پرینستون بود) در پیشنویس طرح دویست صفحه ای کودتا علیه دولت با رمز عملیاتی “ام. پی. آژاکس” که در مثلث تهران، نیکوزیا واشینگتن تنظیم شده بود با ذکر نام آیت الله سیدحسین بروجردی اشاره می کند که به شرط پیروزی کودتا، یک پست وزیر بی وزارت یا همان وزیر مشاور (minister without portfolio) به اضافه چند منصب عالی دولتی را برای مقلدان این مرجع عالی در نظر گرفته شده است. به این سیاق، بیهوده نیست که آیت الله سید ابوالقاسم کاشانی رئیس مجلس (که هیچگاه آنجا حضور نیافت و دور از شأن خویش می دید) برای استخدام برخی آشنایان و هواداران گاهی به دکتر مصدق نامه می فرستاد و نخست وزیر هم به آنها اعتنایی نداشت که باعث کدورت آیت الله شده بود. به این جهت تاکید دارم که دکتر مصدق نیز مصونیت تاریخی ندارد و باید همانند همه نام آوران ایران نقد شود.
استکهلم، تابستان ۲۰۲۲
نیچه و زرتشت: خویشاوندی فلسفه و هنر (pouranblog.blogspot.com)
پی نویس بلند:
پس از پایان جنگ جهانی دوم نیروی دریایی امریکا یک فروند هواپیمای کوچک در اختیار سفارت در تهران قرارداده بود که سفیر از این هواپیما در سفرهای داخلی و خارجی استفاده می کرد. از این نوع هواپیمای مستعمل در اختیار سفارت امریکا در قاهره و بغداد نیز بود.
لوی هندرسون سفیر وقت امریکا هم به بهانه سفر و یا گذراندن ایام مرخصی معمولا با همین هواپیما به نیکوزیا (قبرس) و یا ژنو و پاریس (برای دیدار با اشرف پهلوی) پرواز می کرد و با مقامات سازمان سیا امریکا و یا سرویس جاسوسی خارجی انگلیس (ام. آی. سیکس) برای طراحی کودتا دیدارها داشت. پس از بازگشت مخفیانه اشرف پهلوی از تبعید به کشور و کوشش “نافرجام” او برای جلب رضایت محمدرضا شاه به طرح انجام کودتا، دکتر مصدق بلافاصله پیامی به دربار می فرستد و خواستار خروج فوری اشرف از کشور شد.
دکتر حسین فاطمی هم بیشتر قربانی کینه شخصی اشرف و شاه شد تا فدایی طرح انحلال نظام سالطنتی که البته دکتر مصدق به سبب سوگندی که به قانون اساسی خورده بود آن طرح را نپذیرفت. محمدرضا شاه هم “ناخواسته” به مدت بیست روز طرح انجام کودتا را به تعویق انداخت، چرا که در آغاز راضی به این اقدام نمی شد اما سرانجام با فشار و تهدید “کرمیت روزولت” نوه رئیس جمهور اسبق امریکا (که بلافاصله پس از امضای قرارداد آتش بس بین دو کره شمالی و جنوبی، از طرف سازمان سیا ماموریت یافت که به تهران آمده و در تماس با سرلشکر زاهدی و دربار باشد) شاه رضایت داد.
برگرفته از: ایران امروز
به کانال تلگرام سایت ملیون ایران بپیوندید