۱-زن، زندگی، آزادی و اعتراض هنرمندان

در داخل ایران فهرست هنرمندان و نویسندگانی که در کنار مردم معترض ایستادند، فهرست بلندبالایی است و آنچه که این فهرست را متفاوت می‌کند، حضور چهره‌هایی است که از طیف‌‌های گوناگون بودند؛ از کسانی که پای ثابت تهیه سریال‌های تلویزیونی بودند و سابقه همکاری با پروژه‌های دولتی داشتند تا چهره‌های بین‌المللی مانند اصغر فرهادی یا ابرستاره‌های سینمای ایران مانند ترانه علیدوستی.

در میان هنرمندان، برخی چهره‌ها مانند برزو ارجمند، حمید فرخ‌نژاد و احسان کرمی با خروج از ایران به شکل علنی خواهان سرنگونی نظام جمهوری اسلامی شدند.

در این سال گروهی از مطرح‌ترین بازیگران زن سینما و تئاتر ایران، با برداشتن روسری‌هایشان به اقدامی تاریخی دست زدند. کتایون ریاحی، چهره‌ای که نقش اصلی سریال مذهبی «یوسف پیامبر» را بازی کرد، اولین بازیگر زنی بود که بدون حجاب در یک مصاحبه تلویزیونی شرکت کرد و گفت: «در تمام این سال‌ها با زور و اجبار حجاب داشته‌ام». این اقدام او با همراهی چهره‌هایی مانند فاطمه معتمدآریا، ترانه علیدوستی، پگاه آهنگرانی، هنگامه قاضیانی و مریم بوبانی رو‌به‌رو شد.

همچنین چند تن از مطرح‌ترین و مهم‌ترین کارگردانان سینمای ایران مانند اصغر فرهادی و عبدالرضا کاهانی هم از این اعتراض‌ها حمایت کردند. در میان این چهره‌های سرشناس، مسعود کیمیایی، در اقدامی نادر ویدئویی منتشر کرد که در آن با آن صدای لرزان و سالخورده‌اش گفت :«نکنید با مردم. مردم به‌موقع دوباره پاشنه کفش‌شان را ور‌می‌کشند.»

همچنین در دنیای موسیقی نیز، حمایت از اعتراض‌ها به شکل گسترده‌ای خبرساز شد؛ از موسیقی‌دان‌هایی که در تمام این سالها مجال روی صحنه‌ رفتن در داخل ایران را داشته‌اند مثل کیهان کلهر تا خوانندگانی که سالهاست خاک تبعید خورده‌اند و خواندن روی صحنه‌های وطن‌شان برایشان تبدیل به آرزو شده است، مثل داریوش و فرامرز اصلانی. و البته در کنار رپرهای زیر زمینی داخل کشور که در اعتراض‌ها نقش فعالی بازی کردند. از سامان یاسین تا توماج صالحی که چند ماه است در زندان و تحت فشار و آزار است.

موج اعتراض هنرمندان موجب شد تا فشارها بر آن‌ها به شکلی قابل ملاحظه‌ افزایش یابد و حتی چهره‌ای مانند ترانه علیدوستی نیز در کنار برخی دیگر از هنرمندان دستگیر و زندانی شود. علاوه بر این بی‌بی‌سی به یک فهرست سازمان ثبت اسناد و املاک کشور دست پیدا کرده است که عده‌ای از هنرمندان معترض با حکم دادستانی عمومی تهران «ممنوع‌المعامله» شده‌اند.

در این فهرست اسامی هنرمندانی سرشناس از جمله ترانه علیدوستی، اصغر فرهادی، کیهان کلهر و مهدی یراحی، خواننده، به چشم می‌خورد.

اعتراض‌های ایران با شعار محوری «زن، زندگی، آزادی» بازتاب بین‌المللی گسترده‌ای هم داشت و برخی از مطرح‌ترین چهره‌های فرهنگ و هنر جهان به اشکال گوناگون از این اعتراض‌ها – به ویژه اعتراض زنان – حمایت کردند. ژولیت بینوش و ایزابل هوپر بخشی از موهای خود را چیدند و با زنان معترض ایران اعلام همبستگی کردند. شان ‌پن بازیگر بزرگ آمریکایی، راجرواترز، اوپرا وینفری، کیم کارداشیان، بریتنی اسپیرز، شکیرا، جی‌کی رولینگ، گروه پرطرفدار کولدپلی و آنجلینا جولی، دهها چهره مهم فرهنگ و هنر جهان از اعتراض‌های ایران حمایت کردند.

۲- جایزه بهترین بازیگری فیلم کن برای زر امیرابراهیمی

یکی از مهم‌ترین اتفاقات هنری ایران در سال ۱۴۰۱، در فستیوال کن سال ۲۰۲۲ افتاد؛ جایی که زر امیرابراهیمی، بازیگر ایرانی، بعد از سالها سکوت و انزوا، توانست با بازی در نقش یک خبرنگار در فیلم «عنکبوت مقدس»، چنان بدرخشد که برای اولین بار در تاریخ سینمای ایران، یک بازیگر زن ایرانی جایزه بهترین بازیگر فستیوال کن را تصاحب کند.

فیلم «عنکبوت مقدس» را، که از جنجالی‌ترین فیلم‌های سال ۱۴۰۱ بود، علی عباسی، کارگردان ایرانی-‌سوئدی مقیم دانمارک، به نام علی عباسی نوشت و ساخت و تمام بازیگران آن ایرانی هستند. از دیگر بازیگران این فیلم می توان به دو چهره‌ شناخته شده تئاتر ایران یعنی مهدی بجستانی در نقش سعید حنایی و فروزان جمشیدنژاد در نقش همسر حنایی اشاره کرد.

فیلم داستان سعید حنایی، قاتل معروف اهل مشهد را روایت می‌کند که حدود ۲۲ سال پیش، در کمین زنان کارگر جنسی می‌نشست و آنها را به طرز فجیعی به قتل می‌رساند. زر امیرابراهیمی در فیلم نقش خبرنگاری را باز می‌کند که در نهایت قاتل را شناسایی و باعث دستگیری او می‌شود. سعید حنایی در نهایت به خاطر قتل ۱۶ زن در چهل سالگی به دار آویخته شد.

زر امیرابراهیمی که بازیگری را در ایران آغاز کرده بود، بعد از مهاجرت اجباری، سال‌ها از بازیگری فاصله گرفت اما با فیلم «عنکبوت مقدس» بازگشتی باشکوه داشت و بعد از این فیلم به طور مرتب در پروژه‌های سینمایی بین‌المللی شرکت داشته و به عنوان بازیگری بین‌المللی شناخته شده است.

بازی او در نقش یک خبرنگار، پر از ظرایف و جزییاتی است که مخاطب را درگیر نقش کرده و با توانایی‌های بیشتری از بازیگری خانم امیرابراهیمی آشنا می‌کند. درگیرشدن عمیق زر امیرابراهیمی با نقشی که نماد تبعیض سیستماتیک و ستمی‌ است که در ۴۴ سال اخیر بر زنان در ایران می‌رود، چنان بازی او را برجسته کرد که توانست نخل طلای بهترین بازیگر فستیوال کن ۲۰۲۲ را از آن خود کند؛ آن هم در سالی که جایزه بازیگری مرد و زن حذف شده و تنها یک بازیگر چه زن و چه مرد، می‌توانست این جایزه را تصاحب کند.

۳- جایزه گرمی شروین حاجی‌پور

زمانی که شروین حاجی‌پور، خواننده، نوازنده، ترانه‌سرا و آهنگساز ۲۵ ساله و تازه‌کار در اتاقش نشست و تنها با یک سینتی‌سایزر و یک میکروفون، ترانه «برای» را در مورد اعتراضات اخیر به کشته شدن مهسا ژینا امینی خواند، شاید کمتر کسی فکر می‌کرد این ترانه به نمادی برای اعتراض‌های ایران تبدیل شود.

این ترانه در این مدت، دهها بار در سراسر جهان به اشکال مختلف اجرا شده است؛ از کنسرتی چندهزار نفره در بوئنوس‌آیرس آرژانتین تا میهمانی کاخ سفید؛ از استودیوی خواننده‌ای در بیت‌المقدس تا کنسرواتورهای اروپایی. هم گلشیفته فراهانی آن را خواند، هم خوانندگانی از سوئد و آلمان و اسرائیل.

و مهم‌تر از همه این‌ها، شروین حاجی‌پور به خاطر همین ترانه، نخستین جایزه گرمی بهترین آهنگ برای تغییر اجتماعی را تصاحب کرد. این جایزه را جیل بایدن، همسر جو بایدن رئیس‌جمهور آمریکا به شروین حاجی پور اهدا کرد. هرچند که خود شروین امکان حضور در مراسم اهدای جوایز گرمی را به دست نیاورد.

او در فاصله کوتاهی بعد از انتشار این آهنگ دستگیر شد و بعد از یک حدود یک هفته با قرار وثیقه به شکل موقت آزاد شد. هنوز اتهام شروین حاجی پور دقیقا روشن نیست اما به گفته مقام‌های قضایی، پرونده او در حال بررسی است و این امکان وجود دارد که او محاکمه شود.

۴ – جایزه معتبر عکاسی ورلدپرس برای عکاس‌های گمنام اعتراض‌های ایران

اگرچه که این جایزه در روزهای اول سال ۱۴۰۲ اعلام شده است، اما جایزه به کسانی تعلق گرفته که در جریان اعتراض‌های سراسری سال ۱۴۰۱، عکس‌هایی مهم از این اعتراض‌ها ثبت کردند و از طریق شبکه‌های اجتماعی منتشر کردند.

سانسور قابل توجه در شش ماهه دوم سال و همچنین عدم صدور مجوز برای عکاس‌ها و تصویربرداران رسانه‌های معتبر بین‌المللی موجب شد تا کار عکاسی یا فیلم‌برداری از اعتراض‌های ایران، برای بسیاری از حرفه‌ای‌های این رشته به کاری بسیار خطرناک و در مواردی غیرممکن تبدیل شود.

اما در این مدت، شهروندخبرنگاران در کنار عکاس‌هایی که هرازگاهی آثارشان در اینترنت منتشر می‌شد، از ثبت این اعتراض‌ها دست نکشیدند. عکاس بسیاری از این عکس‌های ماندگار مشخص نیست و به همین دلیل دشوار بتوان گفت که آیا پشت هر کدام از آن‌ها، دوربین در دست عکاسی حرفه‌ای بوده یا یک شهروندخبرنگار آماتور.

حسین فاطمی، از عکاس‌های حرفه‌ای ایرانی اما برای ثبت مجموعه‌ای از این عکس‌ها به ابتکار عملی متفاوت روی آورد. او یک روایت تصویری از ماجرای زن پرستاری تهیه کرد که در یک شب برای نجات جان معترضی به نام رضا تلاش می‌کند. در این ویدئو او ازعکس‌های این پرستار و تلاش‌هایش آمیخته با عکس‌های اعتراض‌ها استفاده کرده است.

جایزه معتبر ورلد پرس، این مجموعه از عکس‌ها را شایسته جایزه تشخیص دادند و حسین فاطمی هم به نمایندگی از این عکاسان ناشناس، این جایزه را دریافت کرد.

بنیاد ورلد پرس همچنین یکی از جوایز امسال خود را به احمد حلبی‌ساز اهدا کرد؛ عکاسی که در آذرماه ۱۴۰۱ در صفحه اینستاگرام خود از بازداشت، تشکیل دادگاه بدون حق داشتن وکیل و صدور حکم ۵ سال زندان و ممنوع‌الکاری خود خبر داده است.

عکسی که از آقای حلبی‌ساز برنده جایزه معتبر بنیاد وردپرس فوتو شده است، دختری را نشان می‌دهد که بدون حجاب در جمع زنان چادرمشکی به سر نشسته، درحالیکه در پشت سر او مسجدی دیده می‌شود.

هیات داوران جایزه مهم عکاسی ورلدپرس در آمستردام، دلیل شایسته تقدیر شناختن عکس آقای حلبی‌ساز در منطقه آسیا را، چهره آرام و قدرتمند سوژه عکس دانسته‌اند که نشان از عصیان در لایه‌های متفاوت خود دارد. این عکس اعتراضی ازمیان بیش از ۶۰ هزار عکس از بیش از ۱۰۰ کشور جهان انتخاب شده است.

این بنیاد همچنین با اشاره به مقاومت زنان ایرانی در برابر گشت ارشاد، آن را از بزرگترین خبرهای سال ۲۰۲۲ دانسته است؛ اعتراضی که به گفته این بنیاد با نگاه «غزل» دختر داخل عکس، تاثیرگذار بیان می‌شود.

احمد حلبی‌ساز، خبرنگار و عکاس مقیم تهران، ۸ آذر ۱۴۰۱، در صفحه اینستاگرام خود نوشته بود: « مدتی قبل در اولین روزهای اعتراضات در خیابان‌های تهران بازداشت شدم. بعد از بیست و هفت روز از زندان آزاد شدم. پس از آزادی ایمیل و اکانت‌هایم از بین رفته بودند. نمی‌دانم عکس‌های ساده‌ام از ایران، افغانستان، کوبانی و گوشه و کنار جهان چه ایرادی داشتند. این روزها اما نه شغلی دارم و نه رسانه‌ای که بتوانم دوباره عکس‌هایم را با شور و شوق به جهان نشان دهم. فکر نمی‌کنم که جای من باید در زندان باشد. مثل هر انسان دیگری زندگی را دوست دارم و آزادی را. بگذارید آزاد باشم. بگذارید زندگی کنم. بگذارید عکس بگیرم که عکاسی زندگی من است.»

حالا با عکس «غزل» احمد حلبی‌ساز، چهره‌ای شناخته شده در دنیای عکاسی جهان است.

۴- تحریم جشنواره‌های تئاتر، فیلم و موسیقی فجر

برای اولین بار در چهل و یک دوره از جشنواره‌های فجر در دو حوزه تئاتر و سینما، در بهمنی که گذشت، گروه بزرگی از هنرمندان به نام و مطرح تئاتر و سینمایی ایران، در اقدامی مشترک و یک‌پارچه در جشنواره دولتی فجر شرکت نکردند، درحالی‌که تا پیش از دوره چهل و یکم حضوری پررنگ و مستمر داشتند.

در جشنواره موسیقی هم اگرچه وضعیت آن در گذشته نیز شباهتی به جشنواره‌های فیلم و تئاتر نداشت و ستاره‌های موسیقی ایران در داخل و خارج به طور معمول جایی در این جشنواره نداشتند، با این حال شرایط سال ۱۴۰۱ کاملا متفاوت بود و به گفته بهزاد عبدی، آهنگساز و دبیر این جشنواره، بسیاری از موسیقیدانان حاضر نشدند در جشنواره امسال شرکت کنند.

بعد از شروع اعتراض‌های ایران، بسیاری از کارگردانان مهم سینمای ایران اعلام کردند که فیلم خود را در جشنواره شرکت نخواهند داد و در سال‌های آینده هم در جشنواره دولتی فجر حضور نخواهند داشت. با نگاهی به فهرست فیلم‌ها در جشنواره چهل و یکم، نبود چهره‌های شاخص و حضور سینماگران و تهیه‌کنندگان وابسته به نظام کاملا مشهود است.

چند چهره مطرح هم بعد از اعلام فیلم‌شان در فهرست مسابقه فیلم فجر در صفحات مجازی خود نوشتند که علیرغم میلی باطنی آنها، فیلم توسط تهیه‌کننده‌ها به جشنواره فرستاده شدند؛ از جمله کیومرث پوراحمد، سینماگر قدیمی سینما با اعلام عدم حضورش در جشنواره ۴۱، در صفحه اینستاگرام خود نوشت: «چند سالیست که جشنواره فیلم فجر دیگر جشن سینمای ایران نیست که جشن دوسه ارگان خاص است. در این چند ساله جشنواره برای من هیچ ارزش و اهمیتی نداشته، به‌خصوص در این سال خونبار و دردناک… با این همه داغی که بر دل داریم، دیگر چه جشنی، چه جشنواره‌ای؟»

مانی حقیقی دیگر فیلمساز مطرح ایرانی با انتشار ویدئویی با حمایت از ترانه علیدوستی، بازیگر مطرح سینمای ایران که آن زمان در زندان به سر می‌برد، خطاب به وزارت ارشاد گفت: «چطور ممکن است در زمانی که بهترین بازیگران و کارگردانان و آهنگسازان و شجاع‌ترین رپر‌های ما در زندان‌های شما هستند، از ما دعوت می‌کنید جشنواره فیلم راه بیندازیم؟ روزگاری بود که ما جشنواره فیلم فجر را متعلق به هنرمندان می‌دانستیم. ما خوش‌خیال بودیم و اشتباه می‌کردیم. این جشنواره متعلق به ما نیست، متعلق به شماست.»

از دیگر کسانی که از حضور در جشنواره‌ای که گذشت کنار کشیدند، گروه بازیگران فیلم «چرا گریه نمی‌کنی؟» به کارگردانی علیرضا معتمدی بود؛ بازیگرانی چون علی مصفا، هانیه توسلی، باران کوثری، مانی حقیقی و فرشته حسینی. کارگردان فیلم هم گفت تهیه کننده فیلم را علیرغم میل او به دفتر جشنواره فرستاده است.

علی نصیریان بازیگر بنام و پیشکسوت سینمای ایران هم اعلام کرد در این جشنواره شرکت نخواهد کرد.

بسیاری از دیگر هنرمندان سینمای ایران نیز با عدم حضور خود در جشنواره چهل و یکم، در این اقدام گروهی شرکت کردند. این اتحاد جمعی در حرکتی که نماد نافرمانی مدنی شمرده می‌شود، یکی از مهم‌ترین اتفاقات فرهنگی سال ۱۴۰۱ را رقم زد.

۵- «برادران لیلا»، از جنجال در کن تا انتشار غیرقانونی

فیلم «برادران لیلا» جدیدترین ساخته کارگردان جوان و مطرح ایرانی، سعید روستایی، در اوائل سال ۱۴۰۱، در بخش مسابقه اصلی فستیوال کن پذیرفته شد. اما وزارت ارشاد به‌سرعت واکنش نشان داد و گفت فیلم مجوز نداشته و نمی‌توانسته در فستیوال شرکت کند. اگرچه کارگردان فیلم و بقیه عوامل، توجهی به اعتراض وزارت ارشاد نکردند.

آقای روستایی نه تنها در کن شرکت کرد بلکه در همان فستیوال اعلام کرد که دیگر حاضر نیست فیلم‌هایش را به ارشاد ارائه دهد و زیر بار هیچ اصلاحیه و سانسوری نخواهد رفت.

از سوی دیگر ترانه علیدوستی در کنفرانس خبری فیلم «برادران لیلا» حرف‌هایی زد که به مذاق مسئولین سینمایی خوش نیامد. او که نقش لیلا، نقش اصلی فیلم را بازی کرده، گفت: «لیلا تمثیلی است از زنانی که همیشه در خط اول برای تغییر هستند؛ زنانی که در خط مقدم انواع مبارزه با برای حقوق و آزادی‌شان هستند.»

فیلم در بخش فدراسیون بین‌المللی منتقدان فیلم فستیوال کن جایزه‌ گرفت و چند ماه در فرانسه اکران عمومی موفقی داشت و توانست به فروش بالایی دست یابد. اما جنجال‌های فیلم با رسیدن نسخه قاچاق آن به دست مخاطبان ایرانی ادامه داشت. فیلم به طور گسترده‌ در ایران پخش و دیده شد. به طوری‌که برآورد می‌شود تا ۳۰ میلیون نفر در ایران فیلم را دیده‌ باشند.

برخی پدر فیلم را نمادی از آیت‌الله خامنه‌ای، رهبر جمهوری اسلامی ایران دانستند که تنها به فکر قدرت خود است و به مردمان کشورش که در فقر و تنگنای اقتصادی به سر می‌برند، توجهی ندارد. در فیلم، لیلا چهار برادر دارد که هر کدام مشکلات خود را دارند و پدرشان بی‌توجه به مشکلات آنان، به فکر خود و منافع شخصی‌اش است و کمکی به فرزندان خود نمی‌کند. تلاش لیلا هم در نهایت کار به جایی نمی‌برد. خانواده فقیرتر از همیشه می‌شود و یک برادر مجبور به مهاجرت می‌شود.

مسئولین سینمایی که دست‌اندرکاران فیلم را به تخلف آشکار متهم کرده بودند، مجوز نمایش عمومی فیلم را صادر نکردند و آقای روستایی را متهم کردند که خود به قاچاق فیلم دامن زده و باعث شده فیلم به دست مخاطبان ایرانی برسد. سعید روستایی در واکنش به این اتهامات در صفحه ایستاگرام خود نوشت: «ارشاد دست پیش می‌گیرد تا پس نیفتد. ما مدت‌هاست حرف‌های زیادی داریم و به درخواست ارشاد سکوت کرده‌ایم. از دست ما هم کارهای زیادی برمی‌‌آید که تا کنون باز هم به درخواست ارشاد کاری نکرده‌ایم. اینگونه پیش برود، هم می‌گوییم هم انجام می‌دهیم.»

سعید روستایی، کارگردان ۳۳ ساله، پیش از این با دو فیلم «ابد و یک روز» و «متری شش و نیم» توانسته بود نگاه‌ها را به خود جلب کند و مورد تحسین قرار گیرد و حالا با ساخت سومین فیلم خود «برادران لیلا»، یکی از تاثیرگذارترین اتفاقات سینمایی سال ۱۴۰۱ را رقم زده است.

۶- عدم حضور سینمای دولتی و فیلم‌های مجوزدار در فستیوال فیلم برلین

در آخرین دوره از فستیوال فیلم برلین در بهمن ۱۴۰۱، اتفاقی برای اولین بار بعد از انقلاب ۵۷ در سینمای ایران افتاد و یک فستیوال مهم سینمایی، در همراهی با معترضان در ایران، هیچ فیلمی از سینماگرانی که برای ساخت فیلم خود از ارشاد مجوز گرفته بودند، نپذیرفت و هیچ مهمانی هم از مسئولین سینمایی ایران و نهادهای دولتی که هر سال در این فستیوال حضوری پررنگ داشتند، به این فستیوال دعوت نکرد.

در جشنواره برلین امسال در عوض فیلم‌هایی از فیلمسازانی ایرانی به نمایش درآمد که خارج از قوانین وزارت ارشاد و خارج از ایران ساخته شده بودند.

در افتتاحیه هفتاد و سومین دوره فستیوال فیلم برلین، سخنان گلشیفته فراهانی، بازیگر بین‌المللی ایرانی – فرانسوی که از داوران این دوره بود، توجه بسیاری جلب کرد. او از اروپایی‌ها خواست که در «سمت درست تاریخ» بایستند و از اعتراض‌های مردمی در ایران حمایت کنند؛ سخنان تاثیرگذاری که حضار را به ایستادن و دقایقی دست زدن برای او وادار کرد.

در این فستیوال اما به جای بنیاد فارابی و صدا و سیمای جمهوری اسلامی، نمایندگانی از کانون فیلمسازان مستقل ایران حضور داشتند و در بازار این فستیوال، آثاری از سینمای مستقل ایران نشان دادند.

فیلم «آژیر» به کارگردانی سپیده فارسی، فیلمساز ایرانی مقیم پاریس در بخش پانورامای برلیناله به نمایش درآمد؛ فیلمی در مورد روزهای اول جنگ ایران و عراق در آبادان.

دو فیلم مستند نیز در این دوره به نمایش درآمدند. مستند «هفت زمستان در تهران» که به زندگی ریحانه حباری می‌پردازد و زرامیر ابراهیمی به جای او حرف می‌زند. دختر ۱۹ ‌ساله‌ای که به اتهام قتل کسی که قصد تجاوز به او داشت به اعدام محکوم شد و در نهایت هفت سال بعد به دار آویخته شد؛ مستندی که به نقد حکم اعدام و قوانین ظالمانه شرع اسلام می‌پردازد.

دیگر مستند تاثیرگذاری که در این دوره از برلیناله به نمایش درآمد، مستند «جایی که خدا نیست» ساخته مهران تمدن فیلمساز ایرانی مقیم پاریس بود. این فیلم، روایت سه زندانی سیاسی سابق در ایران است و شرح شکنجه‌ها و اتفاقات بسیار دردناکی است که آنها در زندان‌‌های ایران روبرو بوده‌اند.

۸- دستگیری جعفر پناهی، محمد رسول‌اف و مصطفی آل احمد

در سالی که گذشت، پیش از آغاز اعتراض‌های نیمه دوم سال، سه سینماگر به دلیل حمایت از اعتراض‌های شهر آبادان برای ماه‌ها زندانی شدند. ماجرا از انتشار بیانیه‌ای آغاز شد که به امضای تعدادی از سینماگران مطرح رسیده بود و در آن از نیروهای امنیتی خواسته شده بود که در جریان اعتراض‌های آبادان، از خشونت پرهیز کنند.

کمی بعد، در تیرماه ۱۴۰۱ محمد رسول‌اف، کارگردان تحسین‌شده ایرانی به همراه مصطفی آل احمد، مستندساز به اتهام تهیه این بیانیه و جمع‌آوری امضا برای آن دستگیر شدند.

در فاصله کوتاهی نیز خبر آمد که جعفر پناهی هم زندانی شده است. او در روزی که برای پیگیری درباره دستگیری محمد رسول اف و مصطفی آل احمد به دادسرای اوین رفته بود دستگیر شد. اما مقام‌های قضایی گفتند که او برای اجرای حکم زندانش دستگیر شده است.

حکم زندان جعفر پناهی سال‌ها پیش صادر شده بود. اما از همان روز به اجرا درآمد.

حدود یک‌ماه بعد از دستگیری‌ها مصطفی آل احمد با قید وثیقه آزاد شد و اندکی بعد در دادگاه به شش سال و چهار ماه حبس تعزیری محکوم شد.

اما پناهی و رسول‌اف تا ماه‌های آخر سال ۱۴۰۱ در زندان ماندند. این دوران با اعتراض گسترده سینماگران در سراسر جهان روبه‌رو شد.

در نهایت محمد رسول‌اف و جعفر پناهی در بهمن ماه آزاد شدند.

۹- ترجمه هفت اثر مهم ادبیات ایران به ایتالیایی

علاقه و توجه ایتالیایی‌ها به ادبیات ایران در دهه‌های اخیر، پدیده جدیدی نیست اما انتشار هفت اثر مهم از ادبیات معاصر ایران در سال ۱۴۰۱، به زبان ایتالیایی، قطعا اتفاق مهمی برای ادبیات ایران و معرفی شدن آن به جهان است.

در سالی که گذشت رمان معروف صادق چوبک «سنگ صبور» که ۵۷ سال پیش در ایران منتشر شده، مستقیم از زبان فارسی به زبان ایتالیایی توسط جاکومو لونگی ترجمه و توسط نشر پونته ۳۳ (پل ۳۳) منتشر شده است.

همچنین رمان تحسین شده «چشم‌هایش» نوشته بزرگ علوی توسط همین ناشر اما با ترجمه جولیا آنسالدو منتشر شده است. نشر پونته ۳۳، اولین ناشر ایتالیایی است که ادبیات معاصر ایران را به طور مستقیم از زبان فارسی به زبان ایتالیایی ترجمه و آنها را به مخاطبین ایتالیایی معرفی کرده است.

پیش از این نیز رمان‌های «پرنده من» نوشته فریبا وفی، «چهل سالگی» نوشته ناهید طباطبایی، «نگران نباش» نوشته مهسا محبعلی و «پاییز فص آخر سال است» نوشته نسیم مرعشی، توسط نشر پونته ۳۳ منتشر شده‌اند.

جاکومو لونگی همچنین در سال ۱۴۰۱، رمان محبوب «سمفونی مردگان» اثر عباس معروفی را به ایتالیایی ترجمه کرده که این ترجمه توسط نشر بریوسکی در ایتالیا به تازگی منتشر شده است.

رمان «بازی آخر بانو» نوشته بلقیس سلیمانی دیگر اثری است که توسط فائزه مردانی ترجمه شده و نشر بریوسکی منتشر کرده است. نشر بریوسکی هم با مدیریت خانم مردانی مدتهاست که اقدام به انتشار آثاری از نویسندگان ایرانی چون سیمین دانشور، زهرا عبدی، مصطفی مستور، زویا پیرزاد و ایرج پزشکزاد کرده است.

فایزه مردانی اخیرا کتابی هم از نامه‌های فروغ فرخ‌زاد به ایتالیایی ترجمه کرده به همراه فرانچسکو اوکتو. کتابی به نام «فروغ فرخزاد، انتخابی از نوشته‌ها و نامه‌ها».

دیگر کتابی که در سال ۱۴۰۱ توسط میکله مارلی و سیمونه کریستوفروتی ترجمه شده، رمانی است به نام «عمارت نیمه‌شب» نوشته سپیده سیاوشی که توسط نشر کافوسکارینا منتشر شده است.

و کتاب آخر کتابی است به نام «هشتاد سال داستان کوتاه ایرانی» که توسط ابوالحسن حاتمی به ایتالیایی ترجمه و نشر فوری لینیا آن را منتشر کرده است. آنطور که آقای لونگی می‌گوید: «به تازگی ناشرهای دیگر ایتالیایی هم به ادبیات ایران علاقمند شده‌اند و ترجمه آثاری از نویسندگان ایرانی را در دستور کار خود قرار داده‌اند.»

نشر پونته ۳۳ هم در حال کار روی دو رمان مهم «همسایه‌ها» نوشته احمد محمود و «شازده احتجاب» نوشته هوشنگ گلشیری است.

۱۰- هنر اعتراضی و هنرمندان ناشناس

سال ۱۴۰۱ به یکی دیگر از سال‌هایی تبدیل شد که در آن، هنر اعتراضی به اشکال گوناگون تولید شد و صدها هنرمند آثاری منتشر کردند. اما در کشوری که اعتراض با سرکوبی شدید روبه‌روست، بسیاری از این هنرمندان، آثارشان را بدون ذکر نامشان منتشر کردند؛ از اشعار و ترانه‌های اعتراضی تا پوستر و آثار بصری گوناگون.

این هنرمندان اگرچه ناشناس باقی ماندند، اما بسیاری‌شان آثاری خلق کردند که گاه در ابعادی بسیار گسترده دیده شد، شنیده شد و بر روی مخاطب، اثر گذاشت.