ایران وایر
آلودگی هوا در برخی کلان شهرهای ایران طی روزهای گذشته افزایش و تشدید یافت.
یک کارشناس سازمان هواشناسی در گفت‌وگو با خبرگزاری «تسنیم»، منتسب به سپاه پاسداران، گفته بود: «غلظت آلاینده‌ها در شهرهای صنعتی تهران، کرج، اراک و اصفهان، از روز یکشنبه تا اوایل سه‌شنبه افزایش می‌یابد.»
طی سال‌های گذشته، توزیع بنزین بی‌کیفیت و مازوت‌سوزی نیروگاه‌ها، از عوامل اصلی آلودگی عنوان شده است. رییس مرکز ملی هوا و تغییر اقلیم سازمان حفاظت محیط‌زیست ایران گفته است سال ۱۴۰۱ در ایران، بیش از «۲۶ هزار نفر» در ۳۳ شهر «به‌دلیل آلودگی هوا» جان خود را از دست داده‌اند.
در کنار مرگ‌ومیر، بیماری‌های تنفسی و سرطان، هرساله تعداد بسیاری سقط جنین نیز به‌دلیل آلودگی هوا در ایران رخ می‌دهد که آماری از آن منتشر نمی‌شود.
شهروندان در مواجهه با آلودگی هوا از چه حقوقی برخوردارند و به چه ارگان‌هایی باید شکایت کنند؟
***
به گفته «موسی برزین خلیفه‌لو»، حقوقدان و وکیل دادگستری، پاسخگو کردن مسوولان نهادهای نظارتی و اجرایی در خصوص آلودگی هوای کلان‌شهرها، قابل انجام است. به گفته این حقوقدان، شهروندان می‌توانند به سازمان حفاظت از محیط‌زیست گزارش تخلف ارائه کنند.
او توضیح می‌دهد که مردم سه راه پیش روی خود دارند، به سازمان حفاظت از محیط‌زیست گزارش دهند، طبق ماده ۶۸۸ که آسیب به محیط‌زیست را جرم‌انگاری کرده است، تخلف در مورد هوای پاک را به‌صورت کتبی به دادستان گزارش کنند و دیگر اینکه از ظرفیت‌های قانون انتشار و دسترسی آزاد به اطلاعات و پرسش از مسوولان استفاده کنند.
موسی برزین خلیفه‌لو می‌گوید: «طبق اصل ۵۰ قانون اساسی، حفاظت از محیط‌زیست، وظیفه عمومی تلقی می‌شود. داشتن محیط‌زیست سالم حق طبیعی شهروندان است.»
اصل ۵۰ قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران، می‌گوید: «در جمهوری اسلامی، حفاظت محیط‌زیست که نسل امروز و نسل‌های بعد باید در آن حیات اجتماعی رو به رشدی داشته باشند، وظیفه عمومی تلقی می‌گردد. از‌این‌رو، فعالیت‌های اقتصادی و غیر آن که با آلودگی محیط‌زیست یا تخریب غیرقابل جبران آن ملازمه پیدا کند، ممنوع است.»
آقای برزین خلیفه‌لو، می‌گوید: «در سال ۱۳۹۶ قانون هوای پاک به تصویب رسید. این قانون بسیار خوب و در جای خود مترقی است. در اکثر آیین‌های این قانون که مربوط به هوای پاک است، دولت به‌طور مشخص موظف به اقدامات بسیار، هم در رابطه با خودروهای فرسوده و خودروها به‌صورت کلی و هم در رابطه با کارخانجات و واحدهای صنعتی شده است.»
به گفته این وکیل دادگستری، هرچند قانون هوای پاک برای تمام موارد مربوط به آلودگی هوا پیش‌بین‌هایی داشت، ولی ۹۰ درصد مفاد آن به بهانه نبود زیرساخت‌های آن، اجرایی نشد.
طبق ماده ۲ قانون هوای پاک، سازمان حفاظت محیط‌زیست بر حسن اجرای این قانون نظارت دارد.
این ماده می‌گوید: «تمامی اشخاص، دستگاه‌ها و موسسات اعم از دولتی و غیردولتی و دستگاه‌هایی که شمول قانون بر آن‌ها مستلزم ذکر و یا تصریح نام است و تمامی اشخاص مستقر در مناطق آزاد تجاری- صنعتی، مناطق ویژه اقتصادی، شهرک‌ها و نواحی صنعتی، موظفند تا مقررات این قانون را رعایت نمایند. سازمان مسوول نظارت بر حسن اجرای این قانون می‌باشد.»
چرا قانون تصویب شد ولی اجرا نشد؟
«داریوش گلعلیزاده»، رییس مرکز ملی هوا و تغییر اقلیم، می‌گوید: «از دلایل عدم تحقق قانون هوای پاک، عدم تامین اعتبارات و امکانات لازم همچنین محدودیت ناشی از تحریم برای دسترسی به فناوری‌های روز مرتبط با کاهش آلایندگی و ارتقای استاندارد خودروها است.»
این مقام مسوول سازمان حفاظت از محیط‌زیست در گفت‌وگو با خبرگزاری «ایسنا» تاکید کرد «سازمان حفاظت محیط‌زیست همیشه به وظایف خود در زمینه قانون هوای پاک به‌خوبی عمل کرده است» و کم‌کاری در مقوله بحران هوای آلوده در شماری از کلان شهرها را به پاسخگو نبودن «دستگاه‌های مسوول» ربط داد و گفت «باید به‌خاطر عدم تحقق این قانون، پاسخگو باشند.»
این در‌حالی‌ست که طی روزهای گذشته رسانه‌های داخل ایران، از هشدار «سازمان بازرسی کل کشور» به سازمان حفاظت محیط‌زیست در زمینه «مغفول ماندن اقدامات زیربنایی در اجرای قانون هوای پاک» خبر دادند.
موسی برزین خلیفه‌لو، حقوقدان می‌گوید: «قانون‌هایی که بسیار برای کشور مفید است اجرا نمی‌شود، برعکس، کارهایی می‌کنند که کاملا به ضرر جامعه است.»
به گفته این حقوقدان، دولت با اجرایی نکردن مفاد قانون هوای پاک از تکالیف خود سرباز زده است، ولی در خود این قانون ذکر شده است که شهروندان می‌توانند آلودگی هوا را که ناشی از مازوت‌سوزی در واحدهای صنعتی است، گزارش کنند.
موسی برزین خلیفه‌لو اضافه می‌کند: «چون مجموعه دولت به وظایف خود عمل نکرده است، واحدهای صنعتی هم در ادامه رفتار دولت به کار خود ادامه داده‌اند. در برخی موارد ما شاهد تخلف واحدهای صنعتی هم هستیم. در کارخانه‌های صنعتی یک سری امکانات ازجمله فیلترهای خاصی وجود دارد که با به کار انداختن آن‌ها، هوای خروجی از کارخانه تصیفه شده وارد هوا می‌شود و آسیب کمتری به محیط زیست وارد می‌شود. در بیشتر واحدهای صنعتی ولی این فیلترها استفاده نمی‌شود. براساس قانون هوای پاک، شهروندان می‌توانند این تحلف را به سازمان حفاظت از محیط‌زیست گزارش دهند.»
شهروندان چه راه‌هایی برای شکایت در مورد آلودگی هوا دارند؟
موسی برزین خلیفه‌لو، حقوقدان، در مورد راه‌های شکایت شهروندان در خصوص آلودگی هوا چنین توضیح می‌دهد: «این کار به دو طریق قابل انجام دادن است. مراجعه به دبیرخانه سازمان محیط‌زیست با ارائه گزارش کتبی و چنانچه تمایل به گزارش حضوری نداشته باشند، از طریق دفاتر پیشخوان دولت به‌صورت الکترونیک می‌توانند ثبت شکایت را انجام دهند. مشخصات و نشانی دقیق کارخانه‌ای که مقررات را رعایت نمی‌کند ارسال کنند. در این صورت، سازمان محیط زیست موظف به رسیدگی است.»
طبق ماده ۶۸۸ قانون مجازات اسلامی، هر اقدامی که تهدید علیه بهداشت عمومی شناخته شود، از قبیل آلوده کردن آب آشامیدنی یا توزیع آب آشامیدنی آلوده، دفع غیربهداشتی فضولات انسانی و دامی و مواد زائد، ریختن مواد مسموم‌کننده در رودخانه‌ها، زباله در خیابان‌ها و کشتار غیرمجاز دام، استفاده غیرمجاز فاضلاب خام یا پساب تصفیه‌خانه‌های فاضلاب برای مصارف کشاورزی، ممنوع است. مرتکبین چنانچه طبق قوانین خاص مشمول مجازات شدیدتری نباشند، به حبس تا یک سال محکوم خواهند شد.
به گفته موسی برزین خلیفه‌لو، هرچند در مثال‌هایی که در ماده ۶۸۸ ذکر شده است آلودگی هوا به چشم نمی‌خورد، ولی چون مازوت‌سوزی اقدام علیه بهداشت عمومی است، جرم محسوب می‌شود و مجازات هم برای آن درنظر گرفته شده است. چون جرم جنبه عمومی دارد، شهروندان می‌توانند به دادستانی به‌صورت کتبی اعلام جرم کنند.
این حقوقدان اضافه می‌کند: «علاوه‌بر اقدامات حقوقی قابل انجام، توصیه می‌شود تمام موارد مرتبط به آلودگی هوا توسط شهروندان معترض تصویربرداری و منتشر شود.»
موسی برزین خلیفه‌لو، می‌گوید: «طبق قانون انتشار و دسترسی آزاد به اطلاعات مصوب سال ۱۳۸۸، شهروندان می‌توانند از نهادهای دولتی و حتی خصوصی، در مورد هر مساله‌ای که در قانون به اجرای آن مکلف شده‌اند، پرسش کنند. توصیه ما حقو‌ق‌دان‌ها به شهروندان این است که قانون هوای پاک و آیین‌نامه‌های آن را مطالعه کنند. در این قانون و آیین‌نامه‌های آن، یک سری وظایف به برخی سازمان‌‌ها محول شده است.»
او اضافه می‌کند: «قانون هوای پاک تصریح کرده است بازرسین محیط‌زیست باید به‌طور مداوم برای بررسی رعایت اصول بهداشت محیط‌زیست و هوا، به کارخانجات و مراکز صنعتی مراجعه کنند. شهروندان می‌توانند از طریق این قانون، از سازمان حفاظت از محیط‌زیست پرسشگری کنند که آیا کارخانه‌ها و واحدهای صنعتی نزدیک شهرها مورد بازرسی قرار می‌گیرند یا خیر؟ سازمان محیط‌زیست هم باید پاسخگو باشد. طبق قانون هوای پاک، باید سامانه پالایش آماده پاسخگویی باشد. این روش در سایر کشورها بسیار مرسوم است.»
به کانال تلگرام سایت ملیون ایران بپیوندید