***

جمهوری اسلامی می‌گوید حمله موشکی مهرماه ۱۴۰۳ به اسرائیل از نوع «دفاع مشروع» و بر اساس ماده ۵۱ «منشور ملل متحد» بوده و خاتمه یافته است و انتظار ندارد اسرائیل به آن پاسخ نظامی بدهد. حتی اگر اسرائیل به استناد مشابهی اقدام متقابل نظامی در برابر ایران را دفاع مشروع بخواند، این به معنای داشتن دست باز و بی‌محدودیت در این اقدام نظامی نیست.

در دفاع مشروع یا درگیری مسلحانه، قوانین بین‌المللی بشردوستانه که پیش‌تر مقررات بین‌المللی جنگ هم خوانده می‌شدند، قواعد روشنی در مورد مکان‌هایی که از حملات نظامی و تجاوز مصون هستند، ارایه می‌دهند.

هدف از این قوانین، محدود کردن تاثیرات درگیری‌های مسلحانه بر غیرنظامیان و تضمین رفتار انسانی با تمام طرف‌های درگیر است. قوانین حاکم بر این حفاظت‌ها عمدتاً در کنوانسیون‌های ژنو ۱۹۴۹ و پروتکل‌های الحاقی آن درج هستند که هسته اصلی قوانین بشردوستانه بین‌المللی را تشکیل می‌دهند.

ممنوعیت تعرض به مکان‌های غیرنظامی و مناطق مسکونی ایران

بر اساس قوانین بشردوستانه بین‌المللی، غیرنظامیان و اموال غیرنظامی باید محافظت شوند و نمی‌توانند هدف حملات نظامی قرار گیرند. اموال غیرنظامی شامل خانه‌ها، مدارس، ساختمان‌های مسکونی، اماکن مذهبی و زیرساخت‌های عمومی مانند تأسیسات آبی، نیروگاه‌ها و انبارهای مواد غذایی می‌شوند. حملات عمدی به غیرنظامیان یا اموال غیرنظامی به شدت ممنوع هستند و ممکن است به عنوان جنایت جنگی شناخته شوند.

البته جمهوری اسلامی ایران عضو دادگاه کیفری بین‌المللی که به چنین جرایمی رسیدگی می‌کند، نیست اما این تاثیر در ماهیت جنایت جنگی بودن حمله به مراکز مسکونی و غیرنظامی نیست و تعرض به این اماکن تحت هر شرایطی ممنوع است.

اصل تمایز میان اهداف ممنوع و اهداف مشروع نظامی ایجاب می‌کند که طرف‌های درگیر در جنگ همیشه میان غیرنظامیان و افراد نظامی و همچنین میان اهداف غیرنظامی و اهداف نظامی تمایز قائل شوند.

در حالی که عملیات نظامی علیه اهداف مشروع نظامی مجاز است، استفاده از زور باید متناسب باشد و باید احتیاط‌های لازم برای جلوگیری از آسیب به غیرنظامیان و سازه‌های غیرنظامی انجام شود. حتی در مواردی که اهداف نظامی در مناطق غیرنظامی قرار دارند، مانند پایگاه‌های نظامی یا پادگان‌ها و مراکز موشکی یا زاغه‌‌های مهمات و انبار تسلیحات در شهرها و مناطق غیرنظامی، حملات بی‌رویه که تمایز میان سازه‌های نظامی و غیرنظامی را نادیده می‌گیرند، غیرقانونی هستند.

مصونیت مراکز درمانی و بیمارستان‌های ایران از حمله نظامی

واحدهای پزشکی، بیمارستان‌ها و آمبولانس‌ها تحت قوانین بشردوستانه بین‌المللی محافظت می‌شوند و از حمله مصون هستند. ماده ۱۸ کنوانسیون چهارم ژنو و پروتکل‌های الحاقی آن از بمباران یا حمله به بیمارستان‌ها جلوگیری و آن‌ها را در شرایطی جنگی از هرگونه هدف قرار گرفتن از سوی نیروهای نظامی اکیدا منع می‌کند. 

این مصونیت شامل بیمارستان‌های متعلق به مراکز نظامی هم می‌شود؛ مثلا بیمارستان نیروی هوایی ایران یا بهداری ارتش که یک مرکز درمانی متعلق به نظامیان است هم حتی از تعرض مصون هستند؛ به شرطی که برای مقاصد نظامی مورد استفاده قرار نگیرند.

کارکنان پزشکی، تجهیزات و وسایل نقلیه که با آرم هلال احمر در ایران علامت‌گذاری شده‌اند نیز مورد حفاظت و مصونیت هستند.

بسیار مهم است که مراکز درمانی برای مقاصد نظامی استفاده نشوند، زیرا این امر می‌تواند باعث از دست دادن وضعیت حفاظتی آن‌ها شود. اسرائیل پیش‌تر به مراکز درمانی و بیمارستان‌های غزه با ادعای فعالیت نظامی در آن‌جا حمله کرده است.

مصونیت اماکن مذهبی، فرهنگی، هنری و آثار باستانی ایران از حمله

اماکن مذهبی و دینی و اموال فرهنگی مانند بناهای تاریخی، موزه‌ها، کتابخانه‌ها و اماکن تاریخی از حملات نظامی مصون هستند و به هیچ وجه نباید به عنوان هدف نظامی در نظر گرفته شوند. البته روسیه یک بار مرتکب چنین جنایتی در ایران شده و مدفن امام هشتم شیعیان که مهم‌ترین مرکز مذهبی در ایران است را بمباران کرده است.

 کنوانسیون ۱۹۵۴ لاهه برای حفاظت از اموال فرهنگی در صورت وقوع درگیری مسلحانه این حفاظت‌ها را تعیین و مقرر کرده است که مراکز مذهبی و فرهنگی نباید برای مقاصد نظامی استفاده شوند و باید حتی در زمان جنگ مورد احترام طرف‌های درگیر قرار گیرند. بنابراین باید انتظار داشت که اماکن مذهبی مثل «آستان قدس»، یا «تخت‌جمشید» و یا میدان «نقش‌جهان» اصفهان و آثار و ابنیه تاریخی آن و موزه‌های ایران از هرگونه تعرض نظامی اسرائیل مصون باشند.

ممنوعیت حمله به مدارس و دانشگاه‌های ایران

طبق قوانین بشردوستانه بین‌المللی و معاهدات بین‌المللی، مدارس و مؤسسات آموزشی به عنوان اموال غیرنظامی در نظر گرفته می‌شوند و از حملات نظامی مصون هستند. هدف قرار دادن عمدی مدارس یا استفاده از آن‌ها برای مقاصد نظامی می‌تواند به آستانه جنایت جنگی برسد.

طبق قوانین بشردوستانه بین‌المللی، مصونیت مراکز آموزشی و دانشگاه‌های نظامی از هدف قرار گرفتن نظامی به کارکرد و استفاده آن‌ها در زمان درگیری مسلحانه بستگی دارد. مراکزی که منحصراً برای اهداف آموزشی استفاده می‌شوند، حتی دانشکده‌های افسری و آموزش نظامی تا  زمانی که نقشی در عملیات نظامی ندارند، از حمله کم و بیش مصون هستند و نمی‌توان آن‌ها را دارای مصونیت مطلق دانست.

 باید توجه داشت که در حالی که دانشگاه‌های نظامی به دلیل نقش ذاتی که در حمایت از نیروهای مسلح دارند، ممکن است در شرایطی فزاینده تنش و بسته به استفاده از آن‌ها، اهداف مشروع نظامی برای طرف مقابل شوند. با این حال، تمام حملات باید با رعایت اصول اساسی قوانین بشردوستانه بین‌المللی انجام شوند تا از آسیب به غیرنظامیان و رنج غیر ضروری جلوگیری شود.

قوانین بشردوستانه بین‌المللی حفاظت‌های محکمی برای مناطق غیرنظامی، مراکز درمانی، اموال فرهنگی و مناطق غیرنظامی در طول درگیری مسلحانه در نظر می‌گیرد. رعایت این مقررات برای هر دو طرف درگیری اهمیت فوق العاده‌ای دارد. همان‌طور که حمله به مراکز مسکونی، درمانی، مذهبی و تاریخی ممنوع است، استفاده نظامی از این امکان هم مطلقا ممنوع است و آن را به یک هدف مشروع نظامی بدل می‌کند و مصونیت آن را از بین می‌برد.

نقض این قوانین نه‌تنها غیرنظامیان را در معرض خطر قرار می‌دهد بلکه می‌تواند به جنایات جنگی و محکومیت بین‌المللی منجر شود. بنابراین، مصونیت این مکان‌ها باید برای حفظ اصول انسانی و حاکمیت قانون در شدیدترین و خشن‌ترین زمان‌های درگیری و جنگ به عنوان یک خط قرمزی غیرقابل خدشه از سوی طرف‌ها رعایت شود.