با گذشت ۱۱ روز از بازداشت چچیلیا سالا، روزنامه‌نگار ایتالیایی در ایران، و با ادامه سکوت قوه قضائیه درباره او، وزارت ارشاد با صدور بیانیه‌ای اعلام کرد سالا به «اتهام نقض قوانین جمهوری اسلامی» بازداشت شده است و مقامات ایتالیایی هم تنها گفته‌اند پرونده این روزنامه‌نگار پیچیده است.

چچیلیا سالا ۲۲ آذر امسال با ویزای خبرنگاری برای سفری یک هفته‌ای وارد ایران شد و قرار بود ۳۰ آذر این کشور را ترک کند. این روزنامه‌نگار ایتالیایی که پادکستی پرطرفدار به نام «قصه‌ها» برای شرکت کورا مدیا تولید می‌کند و با روزنامه ایل فوگلیو هم همکاری می‌کند تا چهارشنبه ۲۸ آذر سه قسمت از این پادکست را ضبط و منتشر کرد.

پادکست‌های سالا روزانه ضبط و پخش می‌شود، اما صبح روز پنجشنبه و پس از تبادل چند پیام بین او و همکارانش در رُم، تلفن او خاموش شد و پادکست روزانه او هم برای انتشار ارسال نشد. بی‌خبری از سرنوشت او تا عصر جمعه ادامه داشت، زمانی‌که در تماسی کوتاه با مادرش به او اطلاع داد که بازداشت و به زندان منتقل شده است.

گزارشگری سالا از سرکوب اعتراضات آبان ۱۳۹۸

این روزنامه‌نگار ایتالیایی که چند بار به ایران سفر کرده است در جریان اعتراضات آبان ۹۸ به ایران علاقه‌مند شد و ۱۷ آذر ۱۳۹۸، گزارشی درباره سرکوب خونین این اعتراضات در مجله ونیتی‌فیر (Vanity Fair) ایتالیا منتشر کرد.

انتشار این گزارش، شروعی بود برای نوشتن و صحبت کردن او درباره تحولات ایران در رسانه‌های ایتالیایی. برای نمونه، او ۲۵ دی ۱۳۹۸ برای صحبت درباه ایران، میهمان یکی از رسانه‌های یوتیوبی ایتالیایی به نام وینتی شد.

سفر به ایران برای گزارشگری از کشته‌شدن سلیمانی تا انتخابات ریاست‌جمهوری ۱۴۰۰

او که پیش از این گزارش، با سفر به شیلی و ونزوئلا، گزارش‌گری از تحولات اجتماعی در کشورهای درگیر اعتراضات را آغاز کرده بود، ۱۹ بهمن ۱۳۹۸ برای نخستین بار به ایران سفر کرد تا به نوشته خودش «اندکی وضعیت پس از ترور (یا ترور هدفمند) قاسم سلیمانی و پیش از همه‌گیری کووید-۱۹ در ایران را از نزدیک ببیند و ارزیابی کند.»

این روزنامه‌نگار ایتالیایی ۱۵ ماه بعد، بار دیگر در ۲۵ خرداد ۱۴۰۰ برای پوشش انتخابات ریاست‌جمهوری به ایران رفت و در جریان همین سفر با محمود احمدی‌نژاد و معصومه ابتکار هم دیدار و مصاحبه کرد.

پس از بازگشت از ایران، سالا در گزارشی روایت خود را از آنچه در جریان این انتخابات در ایران دیده بود در روزنامه ایلفوگلیو منتشر کرد. در این گزارش آن‌چنان که خود نوشته است درباره طیف متنوعی از دیده‌های خود صحبت می‌کند: «آن‌جا اصلاح‌طلبانی هستند که هیچ کاری از دستشان برنمی‌آید، سراغ دانشجویان و هیپسترهای شمال تهران هم رفتم و احمدی‌نژاد را هم دیدم.»

او در ادامه درباره دیده‌هایش از مشهد و در معرفی این شهر می‌نویسد: «می‌رسیم به مشهد که پایتخت پنهان است و شهرِ روسا است. هم رئیسی، رییس‌جمهوری منتخب و هم خامنه‌ای، رهبر جمهوری‌اسلامی، اهل این شهر هستند. شهری که داستانش کاملا متفاوت است و همان نقطه‌ای است که قدرت در ایران از آن‌جا ساطع می‌شود.»

با شروع همه‌گیری کرونا، سفرهای این روزنامه‌نگار هم به دیگر کشورها محدود شد، اما او به صحبت‌کردن درباره ایران در رسانه‌های ایتالیایی و انتشار عکس‌هایی از آخرین سفرش به ایران ادامه داد.

سالا در زمان سقوط کابل و اشغال دوباره آن به دست طالبان به این کشور رفت و پس از شروع جنگ روسیه علیه اوکراین هم چندین بار به این کشور سفر کرد و گزارش‌هایش از این دو کشور جنگ‌زده، موجب معروفیت بیشتر او در ایتالیا شد.

اپیزودهای تهران از محور مقاومت تا مخالفت با حجاب اجباری

سالا در آخرین سفر خود به تهران در آذرماه سال جاری تا پیش از بازداشت، سه ایپزود از پادکست قصه‌ها را در تهران ضبط و منتشر کرد. او که در بدو ورود، تصویری از تهران دودگرفته در حساب‌های خود در شبکه‌های اجتماعی منتشر کرده و نوشته بود «تهران دلم حتی برای دودت تنگ شده بود»، در نخستین اپیزود سراغ حسین کنعانی‌مقدم از فرمانده‌های بازنشسته رده میانی سپاه رفت.

او در ابتدای این اپیزود که یکشنبه ۲۵ آذر با نام «آلبوم خانوادگی محور مقاومت» منتشر کرد، نوشت «من به خانه‌ کنعانی، یکی از بنیان‌گذاران سپاه پاسداران، بازگشته‌ام که عکس‌های زندگی‌اش نیم قرن عملیات ایران در خاورمیانه را روایت می‌کنند.»

سالا در ادامه از رهگذر مرور این عکس‌ها، سپاه را در بیروت و افغانستان و عراق دنبال می‌کند و پس از روایت همکاری نیروی قدس سپاه با آمریکا در جریان حمله به افغانستان و با اشاره به تشکیل محور مقاومت از حزب‌الله و حماس گرفته تا حوثی‌ها و حشد شعبی، نوشته است «در ۱۴ ماه گذشته، تقریبا تمام این محور بخش به بخش از هم گسسته شده است و بیشترِ دوستان کنعانی در این تصاویر هم از دنیا رفته‌اند.»

او در ویدیویی که یک روز پس از انتشار این اپیزود از پادکست منتشر کرد، درباره زنانی سخن گفت که حجاب اجباری را کنار گذاشته‌اند و اعتنایی به «قوانین سختگیرانه پوشش در جمهوری اسلامی» ندارند: «بسیاری از زنان در ایران دیگر حجاب اجباری را رعایت نمی‌کنند و به‌نظر می‌رسد از عواقب این کار مانند عکس‌برداری افراد خارجی یا شناسایی با دوربین‌های هوشمند ساخت چین که در سطح شهر نصب شده‌اند و احتمالا تصاویر آن‌ها را به پلیس ارسال می‌کنند، نمی‌ترسند.»

سالا در اپیزود دوم، با عنوان «گفت‌وگویی درباره‌ی پدرسالاری در تهران» سراغ زنی جوان به نام دیبا ۲۱ ساله رفت ونوشت او که زنی مستقل است و «برای ما تعریف می‌کند ایران چگونه برای زنانی شبیه او تغییر کرده است؛ از قانون جدید حجاب و عفاف گرفته تا بحران اقتصادی‌ای که آرزوهای استقلال بسیاری را به چالش می‌کشد، و همچنین نخستین بمباران اسرائیل علیه تهران.»

او در اپیزود سوم که ۲۸ آذر با عنوان «او آن‌قدر بامزه است که اینستاگرامش را از او گرفتند؛ داستان‌هایی از کمدی تهران» منتشر شد با زینب موسوی، معروف به «امپراتور کوزکو»، کمدین ایرانی در فضای آن‌لاین گفتگو کرد. سالا در معرفی موسوی نوشت «او مشهورترین استندآپ کمدین ایران است. به‌خاطر حرف‌هایی که در یکی از اجراهای آن‌لاینش از زبان یکی از شخصیت‌هایش گفت، بازداشت شد و از آن زمان چند شوخی بامزه درباره‌ زندگی در زندان جمع کرده است. او در مورد روزهایی که در سلول انفرادی سپری کرده هم می‌خندد و می‌گوید همه‌چیز خنده‌دار است.»

بازداشت و انفرادی در تهران

چچیلیا سالا آن‌طور که سفیر ایتالیا در تهران اعلام کرده است اکنون در سلول‌های انفرادی زندان اوین، یکی از همان سلول‌ها که زینب موسوی برایش توصیف کرده بود، در بازداشت است اما خبر بازداشت او با یک هفته تاخیر اعلام شد.

بر اساس گزارش شرکت رسانه‌ای کورا مدیا، در این ده روزی که از بازداشت سالا می‌گذرد، او دو بار با والدینش تلفنی صحبت کرده و در یکی از دو این تماس تلفنی به آن‌ها گفته است که «خوبم، اما عجله کنید»، اشاره‌ای صریح که برای آزادی او عجله کنند.

در همین حال بر اساس خبرهای منتشرشده، با وجود گذشت یک هفته از بازداشت سالا، او هنوز تفهیم اتهام نشده و مشخص نیست به چه بهانه‌ای بازداشت شده است.

در بیانیه روزنامه ایل فوگلیو، که سالا با آن‌ همکاری می‌کند، با اشاره به یک هفته تاخیر در انتشار خبر بازداشت او آمده است «ما از آن‌رو اکنون این خبر ناراحت‌کننده را منتشر می‌کنیم که مقامات ایتالیا و والدین چچیلیا به امید این‌که عدم اطلاع‌رسانی درباره چچیلیا باعث آزادی او شود از ما خواسته بودند سکوت کنیم، اما متاسفانه هنوز این اتفاق نیفتاده است.»

جورجیا ملونی، نخست‌وزیر ایتالیا، با تاکید بر این‌که دولت ایتالیا تمام تلاش خود را برای آزادی سالا در «سریع‌ترین زمان ممکن» به کار خواهد گرفت، گفت «این پرونده پیچیده است، ولی ما از تمام مسیرهای ممکن گفت‌وگو برای آزادی سالا استفاده می‌کنیم.»

مشخص نیست منظور نخست‌وزیر ایتالیا از پیچیدگی این پرونده چیست، اما بازداشت شهروندان خارجی و یا دو تابعیتی‌ها از جمله روزنامه‌نگاران در ایران، همواره موضوعی جنجالی بوده و باعث واکنش‌های گسترده بین‌المللی شده است.

سابقه این بازداشت‌ها نشان می‌دهد که جمهوری‌اسلامی از این افراد، برای اعمال فشار سیاسی بر دولت‌های متبوع آن‌ها استفاده می‌کند و از آن‌ها از جمله برای مبادله با یک بازداشتی/زندانی وابسته به جمهوری‌اسلامی در آن کشورها استفاده می‌کند.

سیاست گروگان‌گیری جمهوری اسلامی

بسیاری از کارشناسان سیاسی و فعالان حقوق بشر هم می‌گویند که جمهوری اسلامی با طرح اتهامات بی‌اساس و بدون ارائه هیچ شواهدی، در عمل این شهروندان را به گروگان می‌گیرد.

شیرین عبادی، رییس کانون مدافعان حقوق بشر و برنده جایزه نوبل صلح، با اشاره به بازداشت چچیلیا سالا تاکید کرد: «اگر در رویه کشورهای غربی در برخورد با جمهوری اسلامی تغییری اساسی شکل نگیرد، خانم سالا آخرین گروگان نخواهد بود.»

کایلی مور گیلبرت، پژوهشگر استرالیایی، که نزدیک به ۳۰ ماه در ایران زندانی بود و آذر ۱۳۹۹در جریان مبادله با سه مامور ایرانی زندانی در تایلند از زندان آزاد شد، با اشاره به بازداشت یک مامور ایرانی به نام محمد عابدینی در ایتالیا برای استرداد او به آمریکا نوشته است: «گروگان‌گیری جمهوری اسلامی هر بار به شیوه‌ای آشکارتر و گستاخانه‌تر رخ می‌دهد… چچیلیا آخرین قربانی دیپلماسی گستاخانه گروگان‌گیری جمهوری اسلامی است. سپاه به دنبال ایتالیایی‌ها رفت و او را پیدا کردند.»

محمد عابدینی نجف‌آبادی که گیلبرت در نوشته خود به او اشاره می‌کند سه روز پیش از بازداشت سالا در تهران،به درخواست آمریکا و برای استرداد به آن کشور، در فرودگاه میلان در ایتالیا بازداشت شد.

عابدینی در یک پرونده مشترک با فردی دیگر به نام محمدمهدی صادقی به دور زدن قوانین کنترل صادرات آمریکا و ارتباط با سپاه پاسداران و صادرات فن‌آوری مورد استفاده در صنایع پهپادی نظامی ایران متهم هستند.

وزارت دادگستری آمریکا در بیانیه‌ای اعلام کرد اتهامات این دو به حمله پهپادی در اردن مرتبط است که ۸ بهمن ۱۴۰۲ رُخ داد و طی‌ آن سه نظامی امریکایی کشته و بیش از ۴۰ نیروی دیگر زخمی شدند.

هانا نویمان، نماینده پارلمان اروپا از آلمان هم با اشاره به گروگان‌گیر بودن حکومت ایران، در شبکه ایکس نوشت: «بار دیگر جمهوری اسلامی یک نفر را گروگان گرفت، این حمله دوباره‌ای است به آزادی رسانه‌ها، به زنان، و به قوانین بین‌المللی.»

واکنش رسانه‌ها و سازمان‌های بین‌‌المللی

سازمان گزارشگران بدون مرز و فدراسیون بین‌المللی روزنامه‌نگاران هم با انتشار بیانیه‌هایی بازداشت سالا را «خودسرانه» خوانده و هشدار داده‌اند که هدف این گروگان‌گیری «باج‌خواهی» است.

آنتونی بلنگر، دبیرکل فدراسیون بین‌المللی روزنامه‌نگاران گفت: «ما از روش‌های حکومت ایران در بازداشت روزنامه‌نگاران خارجی با هدف مبادله آنان با چیزی که حکومت می‌خواهد متاسفیم. چچیلیا سالا جدیدترین قربانی این رفتار هولناک است.»

تایمز لندن در گزارشی با اشاره به بازداشت عابدینی در ایتالیا نوشته، آزادی سالا به سرنوشت عابدینی ربط دارد. نیکولا پده، رییس اندیشکده مطالعات جهانی در رم، در گفتگو با این رسانه با اشاره به این‌که احتمالا دلیل اصلی دستگیری سالا، بازداشت عابدینی در ایتالیا است، گفت: «بازداشت خارجی‌ها برای تضمین آزادی ایرانیانی که در خارج دستگیر شده‌اند، در پنج سال اخیر در ایران به‌شدت افزایش یافته است.»

وال‌استریت ژورنال نیز با اشاره به بازداشت سالا نوشت که این اقدام تهران نشان می‌دهد «مقام‌های حکومت ایران می‌خواهند از او به عنوان اهرم فشار در ارتباطات خود با غرب استفاده کنند. ایران در بازداشت خودسرانه شهروندان خارجی و بهره‌گیری از آن به عنوان ابزاری برای چانه‌زنی و کسب امتیاز، در جهان پیشتاز هستند.»

نیویورک تایمز نیز با اشاره به سابقه بازداشت روزنامه‌نگاران در ایران، نوشت که بازداشت روزنامه‌نگاران خارجی «بخشی از سیاست امتیازگیری این حکومت از کشورهای دیگر، از جمله استفاده از آنان برای تبادل زندانیان است.»

اما همان‌طور که در گزارش نیویورک تایمز هم اشاره شده، چچیلیا سالا، نخستین خبرنگار خارجی یا دوتابعیتی نیست که جمهوری اسلامی به دلیل کار خبری در ایران بازداشت کرده است.

رکسانا صابری، خبرنگار رادیو ملی آمریکا، جیسون رضائیان، خبرنگار واشنگتن پست، راجر کوپر، خبرنگار آزاد بریتانیایی، جرالد سب، گزارشگر وال استریت ژورنال و مازیار بهاری خبرنگار مجله نیوزویک از جمله کسانی هستند که در سال‌های گذشته به‌دلیل کار خبری در ایران بازداشت،‌ محاکمه و زندانی شدند و پس از مدتی در جریان مبادله با زندانی‌های جمهوری اسلای در آمریکا یا اروپا آزاد شدند.