شروع کار پیش از طلوع آفتاب و در تاریکی؛ کاری ظریف و فقط با دست که هم وسواس و دقت فراوان و هم سرعت بسیار می‌طلبد. این مهم‌ترین بخش از کار تولیدکنندگان زعفران است.
کشاورزان حداکثر دو تا سه هفته فرصت دارند برای این‌که گل‌های زیبای آبی و بنفش زعفران را، با دقت فراوان، یک‌به‌یک بچینند و سه پرچم نارنجی‌رنگش را با وسواس جدا کنند و برای خشک‌شدن کنار هم بگذارند.
بی‌دلیل نیست که زعفران را طلای سرخ می‌نامند؛ برای تهیۀ هر گرم از این گران‌ترین ادویۀ جهان، باید دست‌کم ۱۵۰ گل را با شیوۀ دستی چید و فراوری کرد.
آشنایی جهانی با این ادویۀ خوش‌رنگ، خوش‌بو و خوش‌طعم رو به افزایش گذاشته و هر روز به علاقه‌مندان این محصول کشاورزی افزوده می‌شود، اما سال‌ها است که تحریم‌های بین‌المللی و به‌خصوص تحریم‌های ایالات متحده، دست ایران به‌عنوان بزرگ‌ترین تولیدکنندۀ زعفران را از بازارهای بین‌المللی کوتاه کرده است.
مدت‌ها است که کشاورزان ایرانی ناچار بوده‌اند دسترنج خود را به بهایی به‌مراتب کمتر از قیمت واقعی به واسطه‌هایی واگذار کنند تا این کالای ارزشمند را در بسته‌بندی‌هایی متفاوت، تحت عنوان محصول کشورهایی چون افغانستان، ترکیه و اسپانیا، روانۀ بازار کنند.
حالا اما کار به جایی رسیده که کشورهایی از این دست، خود به تولیدکنندۀ زعفران تبدیل شده‌اند و در مواردی بخش‌هایی از بازار محدود باقی‌مانده برای طلای سرخ ایران را هم به خود اختصاص داده‌اند.
در این میان اما چند سالی است که آمریکایی‌ها هم به این محصول ارزشمند علاقه‌مند شده‌اند. سازگاری پیاز و گل زعفران با تقریباً هر نوع شرایط آب‌وهوایی، نیاز ناچیز به آبیاری و نگهداری در طول سال و تکثیر خودبه‌خود پیازهای این گیاه در دل خاک، از مواردی است که باعث شده توجه کشاورزان آمریکایی هم به این گیاه جلب شود.
با این حال، نیویوریک‌تایمز در گزارشی در این باره نوشته است که شیوۀ برداشت دستی و پرزحمت این محصول باعث می‌شود هزینۀ تمام‌شدۀ زعفران در مقیاس تجاری چندان به‌صرفه نباشد و بازار مصرفی ایالات متحده همچنان به واردات این ادویه از کشورهای دیگر متکی بماند.
در عین حال، کاشت کم‌زحمت و گل‌های زیبا و البته لذت برداشت و تهیۀ مقدار محدودی زعفران، پیازهای این گیاه را در میان خانواده‌های آمریکایی محبوب کرده است.
خانواده‌هایی که با کاشت تنها ۵۰ پیاز در باغچۀ خانۀ خود می‌توانند علاوه بر تجربۀ لذت کاشت و برداشت، نیاز سالانۀ خود به زعفران را هم برطرف کنند. میزان مصرف زعفران در خانواده‌های آمریکایی به‌مراتب از مصرف آن در آشپزخانه‌های خاورمیانه و به‌خصوص ایران کمتر است.
چنان‌که برخی رسانه‌های آمریکایی دیگر ازجمله «تگزاس مانثلی» و «پرس دموکرات» هم گزارش کرده‌اند، حالا بسیاری از کشاورزان آمریکایی نه روی تولید محصول نهایی، یعنی ادویه زعفران، که بر روی تکثیر و فروش پیازهای آن تمرکز کرده‌اند.
افزایش علاقۀ جامعۀ آمریکا به این ادویۀ گران‌قیمت از یک‌سو و ادامۀ وابستگی بازار این کشور به واردات این محصول از سوی دیگر، فرصت‌های تجاری تازه‌ای را برای کشورهای تولیدکنندۀ طلای سرخ به‌وجود آورده است؛ فرصتی که ایران به‌دلیل ادامۀ تحریم‌ها از آن محروم است.
این محرومیت البته تنها به زعفران محدود نمی‌شود. پستۀ ایران، با وجود شهرت جهانی خود، دهه‌ها است که بازارهای خود را از دست داده و آن را به رقبا واگذار کرده است. در حالی‌که باغداران پستۀ ایران هم مدت‌ها محصول خود را تحت عنوان محصول ترکیه و اسپانیا عرضه می‌کردند، حالا ترکیه خود به یکی از صادرکنندگان پسته تبدیل شده است.
کشاورزان کالیفرنیایی در ایالات متحده هم سال‌ها است که میزان تولید پستۀ خود را به سطح صادرات رسانده‌اند و حتی اسپانیا هم چند سالی است که توجه ویژه‌ای به تولید این محصول نشان می‌دهد؛ هرچند که هنوز تا تولید در ابعاد صادراتی فاصله دارد.
نکتۀ شایان توجه اما این‌که کیفیت و طعم پستۀ تولیدی هیچ‌یک از این کشورها با تولیدات ایران قابل قیاس نیست، اما به‌دلیل امکان تولید صنعتی و کاهش قیمت تمام‌شده، قطع دست ایران از بازارهای جهانی و جایگزینی پستۀ ایرانی با محصولاتی با کیفیت پایین‌تر عملی شده است.
این اتفاق در مورد یک کالای ارزشمند و صادراتی دیگر ایران هم افتاده است: فرش دستباف؛ کالایی که ممکن است از نظر زیبایی، ظرافت و کیفیت هنوز هم رقیب جدی‌ای نداشته باشد، اما از نپال تا پاکستان و بسیاری از دیگر کشورها، با استفاده از فرصت ناشی از کوتاه‌بودن دست ایران از بازارهای صادراتی، رفته‌رفته جای ایران را در بازار جهانی فرش گرفته‌اند.
از سوی دیگر، این کشورها به‌دلیل ارتباطات بین‌المللی گسترده، سلیقۀ مصرف‌کنندگان غربی را هم بهتر از بافندگان ایرانی می‌شناسند و چه بسا فرش‌هایی با طرح‌های بسیار ساده‌تر و در نتیجه کم‌هزینه‌تر را با قیمتی بالاتر از فرش‌های پرنقش‌ونگار ایرانی می‌فروشند.
با توجه به سردی فزایندۀ روابط تهران و غرب در سال‌های اخیر و در آستانۀ بازگشت دونالد ترامپ به کاخ سفید، بعید است که ایران بتواند به این زودی‌ها به بازارهایی دست یابد که تا چند دهه پیش به‌شکل نیمه‌انحصاری در اختیار داشت.
رادیو فردا
به کانال تلگرام سایت ملیون ایران بپیوندید